نسخه قابل چاپ

امین سرخابی - هرچند عده‌ای با نگرشی جامعه‌شناسانه، رخت بر بستن دین از سطح جامعه و حکومت را به عنوان واقعیتی اجتماعی ناممکن می‌دانند، اما در نگاهی کارکردگرایانه، نه تنها نمادها و شعائر مذهبی نشئت گرفته از مذهب، بلکه بسیاری از نمادها و شعائر طبیعی نیز به مرور زمان یا دچار تغییر می‌شوند یا اینکه به کلی کارکرد خود را از دست می‌دهند و به فراموشی سپرده می‌شوند.

نخبگان قدرت در ایران، یکی از عوامل بازتولید نمادهای مذهبی بوده‌اند. آنها در جمهوری اسلامی با دستکاری برخی نمادهای مذهبی به بازتولید آنها پرداخته‌اند؛ از ترکیب موسیقی تکنو و پاپ با نوحه‌خوانی و روضه گرفته تا ارتباط دادن دمکراسی به دین تحت عنوان "دمکراسی دینی" یا "مردم‌سالاری دینی".

اقشار پایین جامعه و تهیدستان از بزرگ‌ترین منابع مشروعیت‌بخش جمهوری اسلامی بوده‌اند. چنین منبع مهمی در ایران بیشتر به عامل مذهب برمی‌گردد. جمهوری اسلامی در مراسم عاشورا و تاسوعا که خیل عظیمی از قشرهای پایین را به خیابان‌ها می‌آورد، به نوعی مشروعیت خود را از طریق این نماد مذهبی بازسازی و در مقابل شور و هیجان مردم را از طریق چنین کارناوالی کنترل می‌کند.

چرا حکومت مذهبی جمهوری اسلامی که کلیه نمادهای مذهبی را در تسخیر خود دارد، در مواقعی که دچار بحران شدید مشروعیت و اقتصادی و سیاسی می‌شود بازهم مخالفان داخلی‌اش از این نمادها برای اعتراض استفاده می‌کنند و کمتر شعارها و نمادهای غیر مذهبی برجسته می‌شوند؟ به عنوان نمونه می‌توان به شعار "الله‌اکبر" در اعتراض به تقلب‌های انتخاباتی استقاده کرد. یا شعار "یاحسین میرحسین" در حمایت از یک کاندیدای انتخاباتی که در ذهن مردم مظلوم واقع شده است.

نمادهای مذهبی برای اقشار پایین جامعه مانند تیغه دو لبه عمل می‌کند. از سویی برخی گروه‌های سیاسی و اجتماعی می‌توانند با شورانیدن و تحریک‌شان از آنها استفاده کنند و از سویی اگر حکومتی دینی بر سر کار باشد می‌تواند به راحتی نمادهای مذهبی را جهت کنترل قشرهای پایین که پتانسیل گسترده اعتراضی هم دارند، به‌کار گیرد.