نسخه قابل چاپ

انتخابات رییس و اعضای هیئت رییسه‏ی مجلس خبرگان رهبری برگزار شد و آیت‏الله مهدوی کنی روز ۱۷ اسفند به جای آقای هاشمی رفسنجانی، به ریاست این مجلس انتخاب شد.

در گفت‌وگو با احمد سلامتیان، تحلیل‌گر سیاسی در پاریس از او پرسیده‌ام: ارزیابی کلی شما از این حرکت در مجلس خبرگان چیست و با ریاست جدید، چه شرایطی در مجلس خبرگان تصویر می‌کنید؟

احمد سلامتیان: مجلس خبرگان رهبری به‏طور کلی، از ابتدای تشکیل‏ تاکنون، در مورد وظایف اصلی خود، حتی در مورد تعیین رهبری، به موجب چهارچوب قانونی‏ای که برای آن معین شده بوده، عمل نکرده است؛ حتی در مورد جانشین آقای خمینی. شکی نیست که اصل پنجم قانون اساسی در آن زمان، قید مرجعیت را برای رهبر قائل بود و مجلس خبرگان پیش از آ‏ن‏که در قانون اساسی‏ تغییری داده شود، کسی را که غیر مرجع بود، به رهبری معین کرد.

پیش از آن نیز یک‌بار مجلس خبرگان آقای منتظری را باز به عنوان قائم مقام رهبری معین کرده بود که خود آن هم در قانون اساسی پیش‏بینی نشده بود. دو رئیسی هم که از سال ۶۳ به بعد داشته، آقای مشکینی و آقای رفسنجانی، بیشتر بنا به موقعیت خودشان، وزنی به مجلس خبرگان می‌‏دادند.

این روند تا این‏جا پیش آمده بود که در دوران اخیر و بعد از فوت آقای مشکینی، سیاست خود آقای رفسنجانی که به عنوان یکی از پایه‏گذاران اولیه‏ی جمهوری اسلامی باقی مانده بود، به نوعی منجر به انتخاب آقای خامنه‏ای به عنوان رهبر شد و نقش ایشان از این جهت اهمیت داشت.

نحوه‏ی برکنار کردن آقای رفسنجانی به این شکل بود که از چندماه قبل نهادهایی که در سلسله‏ مراتبی بسیار پایین‏‌تر از مجلس خبرگان هستند، کارزار تبلیغاتی علیه آقای رفسنجانی شروع کردند. این کارزار تبلیغاتی کم‌کم بدل به کارزار ایذایی شد. به‏تدریج کار را به فشار به نزدیکان و اطرافیان ایشان گسترش دادند تا این‏که امروز مجلس خبرگان مقابل عمل انجام شده‏ای، تن به کناره‏گیری رییس سابق‏ خود می‌دهد. از طرف دیگر کسی را برای ریاست انتخاب می‌کند که اولاً در سن ۸۰ سالگی است. ثانیاً در عمل با کسالت و در صندلی چرخ‏دار به مجلس می‌‏آید. با دو ساعت تأخیر به مجلسی می‌‏آید که می‌‏خواهد در آن روز نامزد ریاستش باشد و بالاخره خودش نامزد بودن‏ خود را اعلام نمی‌‏کند، بلکه آقای کعبی از جانب او در آن جلسه سخنگویی می‌‏کند، و این‌ها همه نوعی وهن مجلس خبرگان است.
بدین ترتیب، نشانه‏ای وجود ندارد که دیگر مجلس خبرگان در داخل جمهوری اسلامی از مشروعیت و نفوذ و مقام و موقعیتی برای کسانی که ترتیبش می‌‏دهند، برخوردار باشد که بتواند در نقش اساسی‏ای که تعیین رهبری در آینده است، حرف آخر را بزند.

به‌‌ همان ترتیبی که امروز برای تعیین رییس جدیدش و برکنار کردن رییس قبلی‏اش، گروه‏های فشار دیگر تعیین تکلیف کردند، در آینده هم برای تصمیمات آینده‏ی مجلس خبرگان، گروه‏های فشار و دیگران تعیین تکلیف می‌‏کنند. شاید وضعیت فعلی ریاست کنونی مجلس خبرگان که معلوم است به نوعی دست نشانده شده، در مورد کل مجلس خبرگان و وظایفی هم که در قانون اساسی برای آن به رسمیت شناخته شده، صادق بشود.

مجلس خبرگان از این به بعد به عنوان یکی از ارگان‏های دست‏نشانده‏ی گروه‏های فشار گوناگون در داخل جمهوری اسلامی ادامه‏ی حیات می‌‏دهد.

چرا اصول‏گرا‌ها به آقای مهدوی کنی رسیدند. با توجه به این‏که ایشان معمولاً یک چهره‏ی کمتر جنجالی و حاشیه‌ای بوده و با مسئولیت‏هایی که در دهه‏ی ۶۰ هم داشته است، خیلی در پیشانی و در صدر جناح‏های سیاسی حرکت نمی‌‏کرده است. ویژگی‏های شخصی و فردی او چیست که اصولگرا‌ها به چنین انتخابی رسیدند؟

حضور اصولگرا‌ها را در این میان زیاد درست نمی‌‏دانم. جریان افراطی‏‏ای در میان است که به دنبال انتخابات ریاست جمهوری گذشته، کوشش برای برکناری آقای رفسنجانی را شدت بخشید و به‏خصوص پس از خطبه‏ی آخرین نماز جمعه‏ی آقای رفسنجانی، شمشیر را علیه ایشان به نوعی از رو بست. آن جریان هیچ توانایی سیاسی و مشروعیت دینی و ارتباطاتی لازم را در درون بدنه‏ی حاکمیت و در درون و بدنه‏ی روحانیتی که هنوز با حاکمیت هستند، نداشته که بتواند بدون نقاب به جنگ آقای رفسنجانی در مجلس خبرگان بیاید.

در انتخابات گذشته و حتی سال قبل هم با وجود این‏که زمان انتخابات میسر نشد، عده‏ای کوشش کردند ریاست آقای رفسنجانی را دوباره زیر سئوال ببرند و موفق نشدند. امروز هم به‌‌ همان ترتیب اگر قرار بود این انتخابات در شرایط عادی انجام شود، معلوم نبود در درون خود این مجلس خبرگان هم، نمایندگانش جرأت برکناری آقای رفسنجانی را داشته باشند که به عنوان یکی از ستون‏های اصلی نظامی که ایجاد شده تلقی می‌‏شود.

به همین دلیل دنبال نامزدی رفتند که این نامزد به نوعی به‏اصطلاح محلل باشد. آقای مهدوی کنی در گذشته‏ی زندگی سیاسی خودشان هم نشان داده‏اند که به مقدار بسیار زیادی در دوران‏هایی که احتیاج به یک شخصیت و فرد برای گذار باشد، به میدان می‌‏آیند. مثلاً ایشان زمانی کفیل سمت نخست‏وزیری بودند. منتها امروز آقای مهدوی کنی، آقای مهدوی کنی ۳۰ سال پیش نیست.

آقای مهدوی کنی از این نقطه‏نظر، هم از نظر سلامت شخصی‏، وضعیت‏ و تناسب قوایی که در داخل خود آن مجلس خبرگان وجود دارد، نه توانایی مقاومت در برابر جریان افراطی را دارد، نه اراده‏ای در او به‏چشم می‌‏خورد که بتواند محور دیگری در مقابل آن‌ها ایجاد کند.

به‌‌ همان ترتیبی که در هفته‏های گذشته پیش رفت، در عمل تعیین تکلیف این‏که رییس آینده کیست و اینکه آقای مهدوی کنی هست را بیش از آن‏که خود آقای مهدوی کنی بگوید، دیگرانی که او را به عنوان نامزد معرفی کردند (مثلاً سخنگوی روحانیت مبارز یا آقای طائب و امثال او) تعیین کردند. از این به بعد هم دیگرانی که خارج از مجلس خبرگان هستند، برایش تعیین تکلیف می‌‏کنند.

آقای خمینی در اولین پیامی که به اولین مجلس خبرگان بعد از مجلس بررسی نهایی قانون اساسی در سال ۱۳۶۳ داد، به این مسئله اشاره کرد که این مجلس اهمیت زیادی دارد. می‌‏گفت کوچک‏‌ترین سهل‏انگاری، مسامحه‏ و اعمال نظر شخصی یا به قول ایشان خدای ناخواسته تبعیت از هوای نفسانی در کار این مجلس، آن را به انحراف می‌‏کشاند.

آقای خمینی در آن پیام اضافه مطرح کرده بود که این منجر به ایجاد بزرگ‏‌ترین فاجعه‏ی تاریخ (از نقطه‏نظر ایشان) خواهد شد و اسلام را به انحراف می‌‏کشاند. می‌‏گفت: «اگر خدای ناخواسته چنین وضعیتی به‏وجود بیاید، اسلام برای قرن‏‌ها به طاق نسیان سپرده می‌‏شود و اسلام شاهنشاهی و ملوکی جایگزین آن خواهد شد.»

من به‏خصوص به این جمله‏ی آخر تکیه دارم؛ اسلام شاهنشاهی و ملوکی، یعنی اسلام موروثی. این عین وضعیتی است که آقای خمینی هشدار می‌‏داد و امروز هم برای آینده و تداوم جمهوری اسلامی و شکل رهبری‏اش بیش از آن‏که نهادهای انتخابی تعیین تکلیف کنند، نهادهای امنیتی و نظامی که اساس قدرت را برای این نوع انتقال در دست دارند، تأثیر خواهند داشت.

با اتفاقی که امروز افتاد و با توجه به این‏که پیش از این خطبه‏های نماز جمعه هم از آقای رفسنجانی گرفته شده بود و به نظر می‌‏رسد در آینده نزدیک، ریاست او در مجمع تشخیص مصلحت هم هدف بعدی جریان حاکم باشد، آینده‏ی سیاسی آقای هاشمی رفسنجانی را در شطرنج سیاسی جمهوری اسلامی چگونه می‌‏بینید؟

ممکن است حتی در ساعات و روزهای آینده، عده‏ای و از جمله رهبری از سر دلجویی از آقای رفسنجانی بربیایند، اما واقعیت امر عبارت از این است که امروز آقای رفسنجانی که یکی از بهترین کار‌شناسان نظام جمهوری به‏شمار می‌‏رود، با نحوه‏ی کنار گرفتن خودش از ریاست مجلس خبرگان، اذعان کرد که دیگر حتی به مجلس خبرگان رهبری هم در داخل این نظامی که استخوان‏بندی‏اش، ساختارش، قانون اساسی‏اش، مبانی مشروعیت‏اش و نحوه‏های عمل‏اش، در کل با آن‏چه ۳۰ سال پیش پایه‏گذاری شده بود فرق کرده، اعتمادی ندارد.

بنابراین امروز آقای رفسنجانی، به نوعی از این مجلس برای تعیین نقشی در آینده، ابراز ناامیدی می‌‏کند. آقای رفسنجانی با این بیان و با سخنرانی‏ای که امروز در مجلس کرده که تفاوت اصلی‏ای با آخرین خطبه‏های نماز جمعه‏اش ندارد، پهنه‏ی اجتماعی را به حضور در نهادهای حاکمیت ترجیح می‌‏دهد. می‌‏توانم بگویم شعاری که عده‏ای در دوران آخر دولت آقای خاتمی در مورد خروج ایشان از حاکمیت و پیوستن به بدنه‏ی اجتماعی می‌‏دادند، به نوعی، امروز آقای رفسنجانی را هم دربر می‌‏گیرد.

نقش و وظیفه‏ی آقای رفسنجانی، از این به بعد، بیشتر در توانایی پیوند دادن خود با این بدنه‏ی اجتماعی مشخص می‌‏شود که آیا به سرنوشت افرادی مانند آقایان کروبی و موسوی می‌‏رسد که در آن صورت، بدنه‏ی اجتماعی بیشتر محور اصلی کارش خواهد بود، یا متدرجاً چنان گوشه‏نشین و منزوی می‌‏شود که در آن گوشه‏نشینی و انزوای خودش، کلیه ثمربخشی سیاسی خود را در فضای سیاسی ایران از دست خواهد داد.