بیژن روحانی ـ در میان انواع پسماند‌های گوناگونی که حاصل فعالیت‌های انسانی است، پسماند و زباله‌های بیمارستانی یکی از خطرناک‌ترین انواع آن است. به گفته‌ رئیس سازمان حفاظت محیط زیست ایران، در حال حاضر روزانه بیش از ۴۰۰ تن پسماند و زباله بیمارستانی در کشور تولید می‌شود.

 

گرچه بخشی از این پسماند‌ها همانند زباله‌های معمولی و خانگی هستند، اما بخش دیگری از آن‌ها را زباله‌های عفونی و خطرناک تشکیل می‌دهند. برخی دیگر از انواع زباله‌های بیمارستانی دارای مواد سمی، پاتولوژیک، دارویی، شیمیایی و حتی رادیواکتیو است که می‌تواند برای سلامتی انسان و محیط زیست بسیار زیان آور باشد. دفع و از میان بردن این حجم گسترده از پسماندهای بیماری‌زا به مشکلی بزرگ برای دستگاه‌های مختلف اجرایی در ایران تبدیل شده و گاه به اختلاف نظرهای فراوان در این مورد انجامیده است.

 

طبق روش‌های صحیح مدیریت پسماندهای بیمارستانی، باید زباله‌های خطرناک و بیماری‌زا شناسایی و از زباله‌های عادی جدا شود. مطابق قانون این امر برعهده مراکز تولیدکننده یعنی بیمارستان‌هاست، اما مطابق آمار موجود، بخش عمده‌ای از این زباله‌ها در زمین دفن، بخشی دیگر سوزانده و بخشی دیگر روی هم تلنبار می‌شوند. مطابق ضوابط و روش‌های مدیریت اجرایی پسماندهای پزشکی، این پسماندها باید به جای سوزانده شدن در ابتدا بی‌خطرشوند تا پس از آن بتوان آن‌ها را به بیرون از بیمارستان‌ها حمل کرد. با این حال به گفته‌ کاظم ندافی، رئیس مرکز سلامت و محیط کار وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، در حال حاضر تنها ۶۰ درصد از کل بیمارستان‌های ایران دارای امکانات وتجهیزات ویژه برای بی خطر کردن پسماند‌های پزشکی هستند و ۴۰ درصد دیگر توانایی این کار را ندارند. بنابراین به نظر می‌رسد حجم گسترده‌ای از این زباله‌ها بدون نابود کردن مواد خطرناک به بیرون از بیمارستان حمل می‌شوند.

 

میان آمارهای اعلام شده در خصوص تفکیک زباله‌های بیمارستانی، بین مراکز مختلف اختلاف‌های چشمگیری وجود دارد. به‌عنوان مثال در حالی که وزارت بهداشت می‌گوید حدود ۹۰ درصد بیمارستان‌ها زباله‌های خطرناک را از زباله‌های عادی تفکیک می‌کنند، مشاور شهرداری تهران اعلام کرده است تنها ۳۰ درصد از بیمارستان‌ها این تفکیک را انجام می‌دهند و بقیه بدون تفکیک زباله‌های خظرناک از عادی آن‌ها را دفع می‌کنند. کاظم ندافی در این مورد به خبرگزاری ایرنا گفته است، گرچه حدود ۹۰ درصد از بیمارستان‌ها به ظاهر کار تفکیک زباله را انجام می‌دهند، اما تحقیقات جدید وزارت بهداشت در سال جاری نشان داده است که تنها ۵۰ درصد از آن‌ها این تفکیک را به صورت درست و کامل انجام داده‌اند. بنابراین نه تنها بخش عمده‌ای از بیمارستان‌های ایران فاقد تجهیزاتی هستند که بتوانند زباله‌ها را بی‌خطر کنند، بلکه حتی زباله‌های خطرناک را به درستی از سایر پسماند‌ها نیز جدا نمی‌کنند.

 

به اعتقاد محمد علیزاده، مدیر گروه پسماند آب و خاک سازمان حفاظت محیط زیست ایران، مشکل اصلی در این مورد به کار بردن قانون است. این مدیر سازمان محیط زیست ایران نیز به ایرنا گفته است از آنجا که مشکل قانونی در این زمینه وجود ندارد و لزوم به کار بردن این ملاحظات به بیمارستان‌ها گفته شده است، بنابراین اکنون باید با اعمال ابزارهای قانونی و بازدارنده جلوی این مشکلات گرفته شود. به گفته‌ آقای علیزاده حتی برخی بیمارستان‌های درجه یک که مشکل مالی نیز ندارند از به کار بردن نیروی متخصص برای بی‌خطرسازی پسماندها خودداری می‌کنند.

 

مطابق برآورد وزارت بهداشت در سال ۱۳۸۶، مبلغی در حدود ۷۰ میلیارد تومان برای تهیه دستگاه‌ها و تجهیزات بی‌خطر کردن زباله تنها برای بیمارستان‌های دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور مورد نیاز بود. برآورد‌های جدید نشان می‌دهد که با افزایش قیمت‌ها و بالا رفتن نرخ ارز، اکنون ممکن است به مبلغی دو برابر مبلغ قبلی نیاز باشد. این در حالی است که در همان زمان نیز تنها ۲۵ میلیارد تومان از مبلغ مورد نیاز توسط دولت تامین شد. به گفته‌ وزارت بهداشت، بیمارستان‌ها موظف هستند خودشان نیمی از مبلغ مورد نیاز برای تهیه این تجهیزات را بپردازند و نیم دیگر آن توسط وزارت بهداشت تامین می‌شود. با این حال کمک دولت فقط شامل حال بیمارستان‌های دولتی می‌شود و بیمارستان‌های بخش خصوصی از این کمک‌ها نصیبی نبرده‌اند.

 

به نظر می‌رسد اکنون برای دفع و بی‌خطرسازی یکی از آلوده‌ترین انواع زباله در ایران مشکلات فراوانی وجود دارد. در حالی که سازمان محیط زیست و وزارت بهداشت از جامع بودن قوانین مدیریت پسماند سخن می‌گویند، بسیاری از بیمارستان با توجه به مشکلات مالی و اجرایی از زیر بار اجرای این مقررات شانه خالی می‌کنند. در برابر عمل نکردن به قوانین موجود اما ابزارهای قانونی و بازدارنده به طور کامل به کار گرفته نمی‌شود. از سوی دیگر آموزش‌‌ها و آگاهی‌های لازم برای خرید و استفاده از تجهیزات بی‌خطر کردن زباله نیز موجود نیست. به عنوان مثال بسیاری از واحدهای بهداشتی نمی‌دانند باید از کدام دستگاه‌ها استفاده کنند و گاه دستگاه‌های خریداری شده مطابق ظرفیت تولید زباله‌ ‌آن‌‌ها نیست یا به درستی از این تجهیزات استفاده نمی‌شود.

 

دفع و بی‌خطر کردن پسماند‌های بیمارستانی همچنان به عنوان یک معضل جدی برای محیط زیست ایران باقی ماده است.