نسخه قابل چاپ

ساینس دیلی - ستاره‌شناسان موفق به کشف حلقه‌ای به گرد «نسر واقع» (Vega)، دومین ستاره پرنور آسمان شب‌های نیمکره شمالی شده‌اند که گویا یک کمربند بزرگ سیارکی دارد؛ کمربندی‌ شبیه به همان که در منظومه ما بین مدار مریخ و مشتری جاخوش کرده. این کشف، به کمک داده‌های حاصل از تلسکوپ فضایی اسپیتزر ناسا و نیز تلسکوپ فضایی هرشل، وابسته به سازمان فضایی اروپا (اِسا) صورت گرفت.

با این حساب، نسر واقع هم وضعی شبیه ستاره پرنور دیگری موسوم به «فم‌الحوت» دارد. طبق داده‌های دریافتی، هر دوی این ستاره‌ها صاحب یک کمربند گرم داخلی، و یک کمربند سرد خارجی‌اند، که با یک شکاف وسیع از هم جدا شده‌اند؛ چیزی شبیه کمربند سیارکی ما و کمربند کوئیپر در فواصل دوردست منظومه شمسی.

اما چه عاملی باعث شده تا فاصله بین کمربندهای داخلی و خارجی نسر واقع و فم‌الحوت، برقرار بماند؟ بررسی‌ها قویاً حکایت از وجود تعدادی سیاره شبیه مشتری و زحل خودمان در این فاصله دارند. کمربند سیارکی منظومه ما، با جاذبه سیارات سنگی از یک سو، و جاذبه سیارات گازی از سوی دیگر ثبات خودش را حفظ می‌کند و کمربند خارجی‌تر کوئیپر هم تحت تأثیر جاذبه سیارات گازی‌ست که برقرار می‌ماند.

کیت سو (Kate Su)، از ستاره‌شناسان رصدخانه استوارد، وابسته به دانشگاه آریزونا در خصوص این کشف می‌گوید: "یافته‌های ما یادآور نتایجی‌ست که اخیراً حکایت از وفور منظومه‌های چندسیاره‌ای در خارج از منظومه شمسی‌مان دارند". سو، نتایج این یافته‌ها را در روز سه‌شنبه، طی نشست انجمن نجوم آمریکا در لانگ‌بیچ کالیفرنیا ارائه کرد و مقاله‌ مرتبطی هم که تحت نظر او به رشته تحریر در آمده، به زودی در نشریه Astrophysical Journal انتشار خواهد یافت.

نسر واقع و فم‌الحوت از وجوه تشابه دیگری هم برخوردارند. جرم هردوی‌شان حدود دو برابر خورشید ماست و سطح داغ و درخشان‌تر و نیز آبی‌تری از ستاره ما دارند. فاصله‌شان هم حدود ۲۵ سال نوری از ماست. سن‌شان احتمالاً به حدود ۴۰۰ میلیون سال قد بدهد، هرچند که نسر واقع شاید ۲۰۰ میلیون سال دیگر هم عمر کرده باشد. فم‌الحوت، یک نامزد سیاره‌ای، موسوم به «فم‌الحوت b» دارد که در نزدیکی‌های لبه داخلی کمربند بیرونی‌اش می‌چرخد.

تلسکوپ‌های هرشل و اسپیتزر، هر دو موفق به تشخیص درخشش فروسرخ غبارهای گرم و سرد پیرامون این دو ستاره، در نوارهایی شده‌اند که به کشف همان کمربند سیارکی پیرامون نسر واقع، و نیز چندین کمربند دیگر در قلمرو هر دو ستاره انجامید. غبار این قسمت از منظومه‌‌شان، با عبور و مرور دنباله‌دارها و همچنین برخورد مستمر قلوه‌سنگ‌های سرگردان تأمین می‌شود. کمربندهای داخلی هیچ‌یک از این دو ستاره را در نور مرئی نمی‌توان دید، چراکه درخشش شدید ستاره اصلی، مانع از تماشای‌شان می‌شود.

کمربندهایی که به گرد نسر واقع و فم‌الخوت می‌چرخند، به دو علت محتویات فوق‌العاده بیشتری نسبت به نمونه‌های موجود در منظومه ما دارند: اول اینکه این دو ستاره، بسیار جوان‌تر از منظومه ما هستند و لذا وقت بیشتری برای خانه‌تکانی دارند و دوم هم اینکه در وههله اول، هردوی‌شان از سحابی‌های پرجرم‌تری پدید آمده‌اند.

فواصل نسبی دو شکافی که بین کمربندهای نسر واقع و فم‌الحوت افتاده هم با فاصله نسبی کمربند سیارکی و کمربند کوئیپر از خورشید ما منطبق است. این نسبت، ۱ به ۱۰ است؛ یعنی فاصله کمربند بیرونی از خورشید، حدود ۱۰ برابر فاصله کمربند درونی از خورشید است. با توجه به چنین شکاف بزرگی بین دو کمربند، احتمال وجود سیارات متعددی، چه به ابعاد زمین و چه به ابعاد مشتری، در این فاصله وجود دارد. HR 8799، نمونه خوبی از این دست منظومه‌هاست که سیارات ریز و درشت پراکنده در شکاف، این فاصله را پاک‌سازی می‌کنند. سو در این‌باره می‌گوید: "در مجموع، شکاف بزرگ بین کمربندهای سرد و گرم، نشان از وجود سیاراتی احتمالی در اطراف ستاره‌های نسر واقع و فم‌الحوت می‌دهد". اگر واقعاً این‌طور باشد، حتماً به‌زودی سر و کله این سیارات پیدا می‌شود.

کارل استاپل‌فلت (Karl Stapelfeldt)، مدیر «آزمایشگاه سیارات فراخورشیدی و اخترفیزیک ستاره‌ای» مرکز فضایی گادرد ناسا، و نیز از نویسندگان گزارش کشف اخیر، می‌گوید: "ابزارآلات جدیدی نظیر تلسکوپ فضایی جیمز وب ناسا، باید بتوانند این سیارات را پیدا کنند".

منبع: Science Daily

در همین زمینه:

هر شش ثانیه، میلیاردها برخورد

توضیح تصویر:

طرحی از یک کمربند سیارکی در اطراف ستاره نسر واقع / منبع: NASA/JPL-Caltech