نسخه قابل چاپ

سارا روشن-روز شنبه، چهارم ژوئن، در شهر آمستردام تظاهراتی علیه آزارهای جنسی خیابانی برگزار شد.

زن‏ها و مردها با گرایش‏های جنسی متفاوت، لباس‏های سکسی‏ای پوشیده بودند که هنگام روز بسیار کم در سطح شهر می‏بینیم.

این تظاهرات با عنوان «Slut Walk» که ترجمه‏ عامی آن «پیاده‏روی زن‏ها و مردهای ولنگار» است، از چندماه پیش آغاز شده است و در شهرهای مختلف دنیا برگزار می‏شود.

ین تظاهرات‏های اعتراضی در پی تذکر یک پلیس کانادایی به چند دانشجوی دختر که به‏ظاهر لباس‏های باز پوشیده بودند، شروع شد.

پلیس یادشده به دخترها پیشنهاد کرده بود که لباس‏های بسته‏تری بپوشند تا در جامعه امنیت بیشتری داشته باشند. این دانشجویان و بسیاری دیگر اما معتقدند که نوع لباس نباید باعث عدم امنیت زنان و مردان در جامعه بشود و نگاه تبعیض‏آمیز نباید ارزش جامعه بشود.

در این زمینه با «میریام وان‏هنگستن» Mirjam van Hengsten، فعال حقوق همجنس‌گرایان و یکی از برگزارکنندگان این تظاهرات در آمستردام صحبت کردم و از او درباره‏ آزار جنسی در هلند پرسیدم.

میریام وان‏هنگستن: ابتدا می‏خواهم خیلی مشخص بگویم که آزارهای جنسی هم برای زنان و هم برای مردان آزاردهنده است. این در حالی است که زنان دو برابر مردان آزار می‏بینند. خانم‏ها اجازه دارند لباس زنانه بپوشند؛ ولی نه خیلی هم زنانه. چون آن‏وقت ولنگار به‏نظر می‏رسند و اگر هم زنانه لباس نپوشند، لزبین خطاب می‏شوند. مردها هم مشکل دیگری دارند. آن‏ها باید به اندازه‏ کافی رفتار مردانه داشته باشند و اگر با صدای نازک‏تری حرف بزنند و یا از دست‏های‏شان در هنگام صحبت کردن زیاد استفاده کنند، هومو یا هم‏جنس‏باز خطاب می‌شوند.

آیا دولت‏ و مجلس هلند، برای رفع این تبعیض‏ها کاری انجام می‏دهند؟

در این زمینه کارهایی در حال انجام است. مثلاً در اداره‏ پلیس جایی برای این‏گونه اعتراض‏ها در نظر گرفته شده است. در اداره‌ها، دانشگاه‏ها، اداره‏ی پست و ... شبکه‌هایی ایجاد شده‏اند به نام «گروه‏های صورتی» که از حقوق کسانی که مورد آزار جنسی قرار می‏گیرند، دفاع می‏کند. در بعضی موارد هم دولت کم‏کاری کرده است. مثلاً به‏تازگی تصمیم گرفته شده که جنسیت و تفاوت‏های جنسی، دیگر موضوع درسی دبیرستان‏های هلند نباشد.

آزارهای جنسی خیابانی در ایران

این تظاهرات در بسیاری از کشورها برگزار شده و در بسیاری شهرهای دیگر از جمله بمبئی و دهلی‏نو در هند نیزقرار است برگزار شود.

در کشورهایی همچون ایران اما، رنگ و نوع آزار جنسی بسیار متفاوت است. در این زمینه، با نوشین کشاورزنیا، فعال حقوق زنان، گفت‏وگویی داشته‏ام.

خانم کشاورزنیا معتقد است که آزار جنسی متعلق به یک جامعه و قشر خاص نیست و لزوماً مردانی که مرتکب آزار جنسی می‏شوند، متعلق به طبقه‏ خاصی نیستند. او درباره تفاوت آزار جنسی در ایران با کشورهای دیگر توضیح می‏دهد.

نوشین کشاورزنیا: تفاوتی را که شاید بتوانم بگویم، نوع جامعه‏‏پذیری‏ زن‏ها و مردها و واکنش زنان به این مسئله است. بیشتر بحث این است که زنان باید سکوت کنند و یا در واقع می‏توانم بگویم که خشونت را تحمل کنند. چون این یک ارزش اجتماعی است. یعنی همیشه به زن‏ها یاد داده شده است که اگر در خیابان یا محیط عمومی دیگر مورد آزار قرار گرفتید یا حرفی را شنیدید، بهتر است سکوت کنید و از کنار آن رد بشوید. واقعیت این است که اکثر زنان‏ جامعه هم این را تحمل می‏کنند. فکر می‏کنم این هم خیلی به سن و تجربه ربط دارد.

مسئله این است که وقتی شما به عنوان یک زن، در چنین موقعیتی قرار می‏گیرید، اگر واکنش نشان بدهید، کسانی که ناظر صحنه هستند، همیشه حمایت نمی‏کنند. حتی امکان دارد گاهی اوقات به این خشونت دامن زده شود. یعنی شما واکنشی هم از طرف مقابل داشته باشید و با توجه به این‏که خلاء قانونی هم داریم اگر این واکنش منجر به حادثه یا خشونت بیشتر و گاهی حتی مرگ بشود، اتفاقی که در نهایت می‏افتد این است که وقتی به آن ماده‏ دفاع از خود استناد شود، به‏سختی قابل اثبات است. چنان‏‏که پرونده‏هایی هم در این زمینه داشته‏ایم.

بر اساس تحقیقات فعالان حقوق زنان، در کشور مسلمان مصر، نوع پوشش تأثیری در جلوگیری از آثار جنسی نمی‏گذارد. ۸۰ درصد زنان مصر باحجابند و ۸۰ درصد در خیابان، محل کار یا وسیله‏های نقلیه عمومی مورد آزار جنسی قرار می‏گیرند.

در واقع در اصل قضیه تفاوتی ندارد. اگر شما در شهرهای کوچک‏تری که از نظر عرفی، پوشش معمول چادر است، با زن‏ها صحبت کنید و یا حتی در کلان‏شهرها، مطمئناً زنان چادری و کسانی که از این پوشش برتر از دیدگاه حکومت استفاده می‌کنند هم تجربه‏هایی از این خشونت را دارند و به‏شکل‏های مختلف، در خیابان و یا محیط کار مورد خشونت واقع می‏شوند.

همین نشان می‏دهد که هرچند ممکن است عواملی موجب کاهش و یا افزایش چنین خشونت‏هایی بشوند، ولی در اصل قضیه تفاوتی ندارد. یعنی باید به دنبال عاملی بگردیم که یقیناً عام‏تر است. من فکر می‏کنم، این مسئله برمی‏گردد به نوع جامعه‏پذیری مردهای جامعه‏ما. یعنی آن‏ها از همان اول طوری تربیت می‌شوند که در هر شرایط و موقعیتی می‏خواهند قدرت و برتری‏ای را که دارند به‏رخ بکشند. مثلاً یک پسر 16، 17 ساله‏ای که تازه بالغ شده، باید در جمع خودشان نشان بدهد که مرد شده است و مردانگی‌اش هم با این قصه تعریف می‏شود. به همین جهت است که من فکر می‏کنم نوع پوشش، حجاب و آرایش تاثیر چندانی ندارد در این‏که شما مصون بمانید از این‏که مورد خشونت واقع نشوید.

شما اشاره کردید به قدرت‏نمایی مردها. آیا این مسئله ربطی به فشار جنسی‏ای ندارد که آن‏ها تحمل می‏کنند و نمی‏توانند نیازهای جنسی خود را به شکل دیگری رفع کنند؟

من فکر می‏کنم این واقعاً یک اسطوره است که بگوییم این مسئله طبیعی و غریزی است و یا مثلاً مردها به دلیل محرومیت جنسی است که این کار را انجام می‏دهند. برای این‏که واقعیت این است که حتماً شما مردهایی را در جوامع دیگر و همین‏طور ایران هم دیده‌اید که در برهه‏ای از زندگی امکان رفع نیازهای جنسی‏شان را ندارند، ولی حتماً این‏کار را نمی‏کنند که بخواهند در خیابان، در تاکسی و ... از این طریق آزار دیگران نیازشان را برطرف کنند. بنابراین نمی‏توانیم توجیه کنیم که غریزه‏ جنسی و محرومیت جنسی مرد است که باعث می‏شود این کار را انجام بدهد.

پس شما معتقدید که فرهنگ اجتماع این توقع را از مرد دارد که با متلک‌گویی و آزار جنسی، خود را نشان بدهد؟

بله! یک‏جور برتری‏نمایی است. مرد در هر موقعیتی می‏خواهد نشان بدهد که من فرادست‏تر از تو هستم و در واقع، جنس مذکر فرادست‏تر است. اگر مردی هم این‏کار را انجام ندهد، به آن مردانگی خلل وارد می‏شود. یعنی من این را در همان جامعه‏پذیری می‏بینم. شاید عوامل دیگری هم باشند، ولی مهم‏ترین عاملی که باعث شده شیوع آن در کشوری مانند کشور ما زیاد باشد، این است که جامعه‏پذیری‏ای که باید انجام می‏شده، جامعه‏پذیری‏ای است که برتری‏جویانه است.

دولت و حفاظت از شهروندان

در مورد عاملان آزار جنسی و نقش آن‏ها در تغییر این وضعیت نیز با شادی صدر گفت‏وگویی داشتم.
خانم صدر پیش از این در مقاله‏ای با عنوان «چه فرقی است بین امام جمعه تهران و سایر مردان ایرانی؟»، مردان ایرانی را به عنوان کسانی که عاملان آزار جنسی هستند، خطاب کرده است.

او معتقد است که اگر آن‏ها مسئولیت بپذیرند، می‏توانند این وضعیت را تغییر بدهند.

شادی صدر: قانون و به‏خصوص دولت باید یک پوشش حفاظتی برای تمام شهروندان، از جمله زنان به‏وجود بیاورد که آن‏ها را از انواع و اقسام آزارها و نقض حقوق و حریم‏ خصوصی‏شان، از جمله آزار‏های جنسی، مصون بدارد. اما از طرف دیگر، به‏خصوص در جامعه‏ ایران، ما با این مشکل در زمینه‏ نقض حقوق بشر و به‏طور خاص نقض حقوق زنان و آزارهای جنسی روبه‌رو هستیم که یادمان می‏رود غیر از قانون و دولت، مجموعه‏ عوامل مختلف فرهنگی و اجتماعی نیز در بازتولید آزار جنسی علیه زنان نقش بازی می‏کنند.

ما معمولاً خیلی کلی فرهنگ را نشانه می‏گیریم و می‏گوییم این فرهنگ مردسالار است که باعث ایجاد آزار جنسی می‏شود. این قانون است که از زنان در برابر آزار جنسی حمایت نمی‏کند. این دولت است که اهمیت نمی‏دهد.همه‏ این‏ها درست است، اما نکته‏ای که این وسط نادیده گرفته می‏شود، این است که این آزار جنسی فاعلانی هم دارد. کسانی هستند که مرتکب آزار جنسی می‏شوند و اگر بخواهیم خیلی حقوقی به آن نگاه کنیم، کسانی هستند که مرتکب این جرم می‏شوند.

برای این‏که حتی در قوانین ایران، ایجاد مزاحمت برای زنان در خیابان‏‏ها، جرم است. یا بر فرض مثال، تجاوز به دختر بچه‏ها، در فضای خانه، از سوی محارم، جرم بسیار بزرگی است و مجازات بسیار سنگینی دارد و دیگر اشکال آزار جنسی هم تا حدودی جرم شناخته شده است، اما ‏آن‏چه ما در بحث‏های‏مان فراموش می‏کنیم، این است که درست است که فرهنگ، جامعه، سیاست‏های دولتی و قانون، همه در بازتولید آزار جنسی نقش دارند، اما در عین حال، این آزار جنسی را چه کسانی اعمال می‏کنند؟ چه کسانی از آن سود می‏برند؟ چه کسانی و با چه نگاهی باعث می‏شوند که این خشونت در زندگی روزمره زنان تداوم پیدا کند؟

نقش این فاعلان آزار جنسی در از بین رفتن آن چیست؟

ما با یک جامعه‏ روشنفکری مواجه هستیم و یک سری مردانی که ادعا می‏کنند مدافع حقوق بشرند، ادعا می‏کنند فمینیست هستند و ادعا می‏کنند برای احقاق حقوق زنان در تلاشند. مخاطب من در مقاله‏ «چه فرقی است بین امام جمعه تهران و سایر مردان ایرانی؟»، این جامعه‏ روشنفکری بود. برای این‏که فکر می‏کردم یک حداقل آگاهی در بین آن‏ها در مورد ظلم نسبت به زنان و یا تبعیض علیه زنان وجود دارد. از آن‌ها در این مقاله خواستم با به‏رسمیت شناختن نقش مردان در بازتولید آزار جنسی، مسئولیت بپذیرند که این پدیده‏ زشت و ناهنجار و این بیماری اجتماعی از بین برود.

صحبت من با این جامعه‏ روشنفکری این است که بدون شناختن نقش خودتان، بدون به‏رسمیت شناختن نقش برادران‏تان، پدران‏تان و دوستان‏تان، یا بدون به‏رسمیت شناختن نقش مردان غریبه‏ای که می‏بینید در خیابان مرتکب آزار جنسی می‏شوند و به آسانی و راحتی از کنار آن می‏گذرید، بدون به‏رسمیت شناختن نقش مرد همسایه‏ که زنش را می‏زند و شما صدایش را می‏شنوید و به روی خودتان نمی‏آورید، نه می‏توان گفت که آزار جنسی به‏زودی از بین نمی‏رود و نه می‏توان گفت شما، آن‏طور که ادعا می‏کنید، فمینیست و یا مدافع حقوق زنان هستید.

آیا نمونه‌ای از همکاری قشر روشنفکر جامعه برای جلوگیری از خشونت جنسی سراغ دارید؟

یک کمپین بسیار معروفی در هند وجود دارد که یکی از هنرپیشگان معروف هندی هم چهره و سمبل این کمیپن است. ترجمه‏ این کمپین به فارسی می‏شود: «زنگ را به‏صدا دربیار». پیام این کمپین که علیه خشونت خانگی سازماندهی شده، این است که بدون این‏که مردها دخالت‏گر باشند و جلوی مردان دیگر را در خشونت خانگی نگیرند، این پدیده از بین نمی‏رود.

ما در کلیپ‏ها و فیلم‏های مختلف این کمپین که می‏توان به‏راحتی روی اینترنت دید، مثلاً صحنه‏ای را می‏بینیم که زنی در خانه دارد کتک می‏خورد. مرد همسایه که صدای او را می‏شود، می‏رود و زنگ خانه را به بهانه‏های مختلف مانند این‏که شیر دارید و یا نان دارید و… می‏زند. این باعث می‏شود که مردی که دارد مرتکب خشونت می‏شود، متوجه بشود که بقیه دارند او را می‏بینند. دیگران می‏بینند که او دارد چه می‏کند. این مسئله حتی در غیاب نهادهای اجتماعی و نهادهای قانونی‏ای مانند پلیس و غیره، می‏تواند خشونت علیه زنان را کاهش بدهد.