این کتابخانه برای اسکن نسخه‌های نازک و قدیمی و ذخیره‌سازی‌شان به نحوی که تا صدها سال آینده هم بتوان مطالعه‌شان کرد، احتیاج به روش منحصربه‌فردی داشت؛ احتیاجی که با فرمت مخصوص سازمان فضایی اروپا برای فشرده‌سازی تصاویر علمی ماهواره‌ها، موسوم به FITS، پاسخ گفته شد.

 

در دهه ۱۹۷۰ میلادی، دانشمندان ESA و سازمان فضایی آمریکا (NASA) با هدف فشرده‌سازی داده‌های خروجی از تلسکوپ‌های رادیویی، دست به معرفی فرمت FITS زدند، که مخفف "سامانه انتقال انعطاف‌پذیر تصاویر" است. پدرو اسونا (Pedro Osuna)، سرپرست آرشیو علمی ESA می‌گوید: "هر نوع داده‌ای که بتوان در اخترشناسی به کار گرفت را در این فرمت می‌‌شود جا داد." از این‌رو FITS، انتخاب نخست این سازمان برای ذخیره کردن کوهی از اطلاعات به‌دست‌آمده در تقریباً تمام مأموریت‌های نجومی زیر نظرش به‌ شمار می‌رود. رصدخانه‌های فضایی بزرگی نظیر هرشل، اینتگرال، XMM-نیوتن و SOHO، از همین فرمت استفاده می‌کنند.

 

در این زمانه‌ای که پیدا کردن قالب مطلوبی برای ذخیره کردن چندده‌ساله داده‌ها چالش بزرگی پیش روی پژوهشگران، آرشیوداران و کتابداران جهان است، استفاده از FITS، انتخاب معقولی به‌نظر می‌رسد. اسونا می‌گوید: "اگر امروز قادر به خواندن فرمت FITS هستید، فایل‌های مربوط به ۲۰ سال پیش‌ آن را هم می‌توانید بخوانید. این فرمت همیشه با گذشت زمان سازگار است."

 

 

حال، این روش برای هدفی فوق‌العاده متفاوت به کار می‌رود: حفظ یکی از بزرگ‌ترین کلکسیون‌های کتب قدیمی. جوزپه دی‌پرسیو (Giuseppe Di Persio)، از مؤسسه ملی اخترفیزیک ایتالیا می‌گوید: "اکثر مأموریت‌های فضایی همچون تلسکوپ فضایی هابل، از FITS برای ذخیره‌سازی و بررسی داده‌های علمی استفاده می‌کنند." او در کسوت راهنما، در اسکن بخشی از کلکسیون کلان کتابخانه واتیکان در شهر رم و همچنین ذخیره‌سازی‌شان در فرمت FITS، با هدف اطمینان از کاربرد راحت این داده‌ها توسط آیندگان، مشغول به کار است. این کتابخانه پس از تأسیس در سال ۱۴۷۵ میلادی، با میزبانی از ده‌ها هزار نسخه خطی مربوط به قبل از ابداع فن چاپ- که قدمت برخی‌شان به ۱۸۰۰ سال می‌رسد- یکی از بزرگ‌ترین کتابخانه‌های جهان در نوع خود به شمار می‌رود.

 

 

 

تهیه نسخه‌های الکترونیکی از این اسناد، علاوه بر افزایش امکان دسترسی به آن‌ها، به حفظ نسخه‌های اصلی‌شان هم کمک می‌کند. لوسیانو آمنتی (Luciano Ammenti)، مدیر مرکز فناوری اطلاعات واتیکان و رهبر این پروژه، می‌گوید: "اینکه هربار کسی بخواهد این نسخه‌ها را لمس کند، کار خطرناکی است." او به FITS روی آورده است؛ چون هم عمرش دراز است و هم یک فرمت Open Source است که به هیچ شرکتی وابسته نیست.

 

این روش حتی مراعات کتاب‌های قدیمی و آسیب‌پذیر مجموعه را هم حین اسکن می‌کند، چراکه وقتی برای این کار، این کتاب‌ها زیر صفحه‌ای شیشه‌ای قرار داده می‌شوند، امکان اعوجاج صفحات‌شان وجود دارد، اما نرم‌افزار اسکنی که در این پروژه به‌کار رفته، خودبه‌خود دست به محاسبه زوایای متفاوت می‌زند و تصویری دقیق و مسطح ایجاد می‌کند.

 

راز فرمت FITS در این نهفته که دستورالعمل خوانش و پردازش کدها، به‌شکل منحصربه‌فردی به هریک از مجموعه داده‌ها ضمیمه شده است. این بدین‌معناست که مثلاً در صد سال آینده که رایانه‌ها تغییرات احتمالی زیادی را از سر گذرانده‌اند، اطلاعات مربوط به کدخوانی هر فایل، در همان فایل است. پس FITS را بدون تبدیل به هر فرمت دیگری که ممکن است از بار داده‌ها بکاهد و بی‌نیاز به تطبیق با سیستم عامل‌های آینده، می‌توان پردازش و مشاهده کرد. به عبارت دیگر، همانگونه که دکتر دی‌پرسیو می‌گوید: "هر فرمت FITS، برای همیشه FITS می‌ماند."

 

 

۱-   تکنیسینی در حال اسکن نسخ خطی کتابخانه واتیکان/ منبع: کتابخانه واتیکان

۲-   نمونه‌ای از تصاویر تلسکوپ فضایی SOHO از فعالیت‌های سطحی خورشید که به‌شکل فرمت FITS ذخیره می‌شوند / منبع: ESA / NASA