انجمن مراکز تحقیقاتی هلمهولتز آلمان - فوران حجمی عظیم از ماگما در منطقه‌ای که 250 میلیون سال بعد به نام سیبری شناخته شد، دلیل انقراض نسل «پرموتراسیک» عنوان شده است؛ فاجعه‌ای که در جریان آن، نسل حدود 90 درصد از موجودات زنده زمین منقرض شد. حال، به تازگی دانشمندان ایده‌هایی را در خصوص خاستگاه این فوران‌های آتشفشانی و ارتباط‌شان با انقراض نسل مزبور، در نشریه علمی nature انتشار داده‌اند.

 

در اصطلاح زمین‌شناسی، به تجمعات عظیم سنگ‌های آذرین و آتشفشانی روی زمین LIP می‌گویند، مخفف «ایالات بزرگ آذرین». فوران آتشفشان‌های باستانی، ظرف بازه‌های کوتاه زمانی (از حیث زمین‌شناختی) که غالباً به نیم‌میلیون سال هم نمی‌رسیده، پهن‌دشت‌هایی از ماگما را به وسعت چندین هزار کیلومتر مربع و عمق بالغ بر چهار کیلومتر شکل می‌داده است. استپ‌های وسیع سیبری، امروزه به‌عنوان پهناورترین LIPهای قاره‌ای زمین شناخته می‌شوند.

 

شکی نیست که خاستگاه LIPها، «ستون‌های داغ گوشته‌ای» بوده است؛ یعنی توده‌های غول‌پیکر و قارچ‌مانند ماگما که از ژرفای گوشته به‌سمت سطح لیتوسفر (که همان قشر سخت پوسته بیرونی زمین باشد) صعود می‌کنند. با این حال، به واسطه نیروی رانش بالای این توده‌ها، انتظار وجود برآمدگی‌های کوه‌پیکری هم بر فراز رأس این ستون‌ها می‌رود، اما چنین برآمدگی‌هایی را همیشه نمی‌توان در این مناطق مشاهده کرد. به‌علاوه، آمار برآوردهای میزان خروج گاز از LIPها به‌قدر کافی برای تحریک دگرگونی‌های بزرگ و فاجعه‌بار اقلیمی کفایت نمی‌کرده است که بگوییم این‌ها به‌تنهایی دلیل وقوع این انقراض نسلی بوده‌اند، اما تیمی از دانشمندان، به تازگی با ارائه یک مدل آماری و داده‌های جدید ژئوشیمیایی، موفق به حل برخی از معماهای دیرپای مربوط به این رخداد باستانی‌ شده‌اند.

 

به‌اعتقاد این دانشمندان، ستون‌های گوشته‌ای منطقه سیبری، حاوی بخش قابل توجه (حدود 15 درصد) از مواد سازنده پوسته کهن اقیانوسی بوده‌اند، یعنی بخشی از بستر اقیانوس که مدت‌ها پیش و در جریان تحرکات تکتونیکی زمین در گوشته فرورفته بوده و بعد از آن، از طریق ستون‌های داغ گوشته‌ای مجدداً به سطح زمین آورده شده است. این پوسته بازیافتی، به شکل ترکیب «اکلوگیت» در میان مواد اصلی سازنده گوشته حاضر بوده است. یعنی سنگی فوق‌العاده سنگین و چگال که تا حد زیادی نیروی رانشی رو به بالای ستون‌های داغ گوشته‌ای را کاهش می‌‌دهد. به‌همین واسطه هم برخورد رأس ستون‌ها به پوسته، برآمدگی‌های چندان قابل توجهی را در سطح زمین ایجاد نکرده است. از این گذشته، نقطه ذوب این مواد بازیافت‌شده از بستر کهن اقیانوسی هم از مواد سازنده گوشته کمتر است و لذا ستون‌های مزبور، حامل حجمی فوق‌العاده عظیم از ماگما بوده‌اند و می‌توانسته‌اند حین مدت کوتاهی که تنها چندصدهزار سال به‌طول انجامیده، نه‌ فقط از طریق گرما، بلکه با واکنش‌های شیمیایی و همچنین نیروی رانشی‌شان، پوسته سخت حوزه سیبری را متلاشی کنند. در جریان این رخداد، پوسته مذاب اقیانوسی که غنی از گازهای فراری نظیر دی‌اکسید کربن و هالوژن‌ها بوده، گاززدایی می‌شود و این گازها با تسلط بر جو زمین، انقراض نسل عظیمی را رقم می‌زنند.

 

طبق این مدل، انقراض نسل پرموتراسیک بایستی قبل از دوره وفور فوران‌های آتشفشانی در این دوره از تاریخ زمین رخ داده باشد. هرچند این فرضیه به داده‌های پراکنده موجود از آن دوران تکیه دارد، اما پیش‌بینی‌هایش برای بسیاری از LIPها صدق می‌کند.

 

نمودار فراوانی گونه‌های صدفی دریاهای کهن، از 600 میلیون سال پیش تا به امروز. دره بارزی که حوالی 250 میلیون سال پیش در این نمودار به چشم می‌خورد، مربوط به انقراض نسل پرموتراسیک است./ منبع: دانشگاه کلمبیا.