نسخه قابل چاپ

مورنینگ هرالد سیدنی-حتی برای دانشمندانی که با مقیاس‌های گسترده علم اخترشناسی سر و کار دارند، هرگز هدف‌گیری سیاره به نسبت نزدیکی همچون مشتری کار آسانی نبوده است. به‌هرحال همه اجزای پازل منظومه‌ شمسی (به‌جز خورشید) را در مشتری بایستی یافت. یعنی تمام رازهای موجود پیرامون سیاره‌ها، قمرها و سیارک‌ها و البته ده‌ها عضو دیگر از منظومه شمسی که لزومی به تکرار نام‌شان نیست.

مشتری میزبان دست کم 63 قمر است که یکی‌شان از سیاره عطارد هم بزرگ‌تر است. لکه معروف مشتری که مثل چشم همیشه‌بیداری در عکس‌های معمول این سیاره دیده می‌شود، در حقیقت توفان پهناوری است که صدها سال از تولدش می‌گذرد و چیزی در حدود 2.5 برابر از سیاره زمین بزرگ‌تر است. مشتری اما چیزی فراتر از یک گوی گازی ترسناک است.

دانشمندان معتقدند در برخی مناطق این سیاره می‌توان شواهدی از منشا منظومه شمسی و زمین را هم یافت. عصر امروز ناسا دورانی دیگر از اکتشافات سیاره مشتری را با پرتاب فضاپیمایی به نام «جونو» (Juno)، کلید می‌زند. پرتاب این فضاپیما نوید پرده‌برداری از رازهای جذابی درباره تاریخچه منظومه شمسی‌ می‌دهد. «اسکات بولتون» (Scott Bolton)، پژوهشگر ارشد این مأموریت و مدیر دپارتمان علوم فضایی موسسه تحقیقات جنوب غرب در شهر سن‌آنتونیوی کلرادو، درباره‌‌ این رازهای جدید می‌گوید: «ما به دنبال پیدا کردن دستورالعمل پخت سیارات هستیم. مواد لازم این کار را باید در آنجا (یعنی مشتری) یافت.»

حدود 4.5 میلیارد سال پیش، خورشید از انقباض گرانشی ابری عظیم از گاز و غبار ایجاد شد و تقریباً تمامی این گازها را هم خودش بلعید، اما بقایای ناچیز این ضیافت شخصی (در حدود یک درصد از این ابر گازی) به منظومه شمسی بدل شد و بد نیست بدانید که بالغ بر 70 درصد از این باقیمانده ناچیز هم سهم سیاره مشتری شد.

مشتری برخلاف سایر سیارات که ترکیبات سازنده‌شان در طول زمان آهسته در لایه‌های مشخصی فرومی‌نشیند و تغییرات بارزی در سیمای‌شان بروز می‌کند، از ابتدای تشکیل‌ شدن‌اش تقریباً دست‌نخورده مانده است.

«ویلیام هابارد» (William Hubbard)، استاد علوم سیاره‌ای دانشگاه ایالتی آریزونا و یکی از دانشمندان ارشد مأموریت جونو می‌گوید که راز نهان‌مانده در سیاره مشتری در یک کلام تاریخچه‌ای از نحوه تشکیل سیارات منظومه شمسی است. بولتون هم می‌افزاید: «این‌ها مشتمل بر عناصر سازنده حیات و عناصری است که زمین را هم تشکیل داده است. این‌که چگونه مشتری از این عناصر اشباع شده است، در اصل یعنی این‌که ما چگونه تشکیل شده‌ایم.»

در صورت بروز هرگونه مشکل آب و هوایی در امروز، جونو می‌تواند طی بازه‌ای به طول 22 روز، از پایگاه فضایی کیپ کاناورال فلوریدا، بر فراز موشک قدرتمندی به نام «اطلس V» رهسپار فضا شود. صفحات خورشیدی سه‌گانه فضاپیما که به پره‌های پشت یک قایق موتوری می‌مانند، انرژی لازم برای انجام این سفر 2.9 میلیارد کیلومتری در اعماق فضا را برایش تأمین می‌کنند؛ سفری که پنج‌سال به طول خواهد انجامید و انتظار می‌رود که یک سال بعد از آن هم یعنی در پاییز 2017، مأموریت جونو با اتمام 34 گردش مداری به گرد مشتری اتمام یابد. پس از اتمام این بازه نیز جونو در آخرین عملیات تحسین‌برانگیزش در اعماق ابرهای غران مشتری شیرجه خواهد رفت و متلاشی خواهد شد. مدیریت این مأموریت 1.1 میلیارد دلاری را پایگاه JPL ناسا در کالیفرنیا به عهده دارد.

ناسا، پس از پایان برنامه شاتل‌ها در معرض آماج انتقاداتی قرار گرفته است که تلاش در مسیر پیگیری سفرهای فضایی سرنشین‌دار را تلاشی پوچ و بی‌ثمر می‌دانند، اما در عوض، امسال سال شلوغی برای مأموریت‌های بی‌سرنشین خصوصاً به سمت اعماق فضا خواهد بود. خبر پرتاب جونو، در پی خبر رسیدن فضاپیمای «بامداد» (Dawn) به قلمرو سیارک «وستا» (دومین سیارک بزرگ منظومه شمسی) می‌آید. یعنی نخستین ملاقات نزدیک انسان با جرمی متعلق به کمربند سیارک‌ها واقع در فضای بین سیارات مریخ و مشتری. در ماه آتی، یک جفت فضاپیمای دوقلو در مدار ماه قرار می‌گیرند. انتظار می‌رود که این دو ماهواره، دقیق‌ترین نقشه گرانشی از ماه را ترسیم و به درک دانشمندان از منشأ سیاره‌مان کمک کنند.(رجوع کنید به مقاله «آغاز آرتمیس») ضمناً در همین سال، مریخ‌نورد جدیدی موسوم به «کنجکاوی» (Curiosity) هم قرار است از پایگاه فضایی کیپ کاناورال پرتاب شود و به جستوجوی انسان در پی آب و علائم احتمالی حیات در سیاره مریخ ادامه دهد. (رجوع کنید به خبر «تعیین فرودگاه مریخ‌نورد بعدی»)

مدار جونو، سرتاسر مشتری را پوشش می‌دهد و خوشبختانه به‌همین واسطه هم موفق به تهیه نخستین نقشه جامع از میدان‌های گرانشی و مغناطیسی سیاره مشتری خواهد شد. دانشمندان در پی آن هستند که بفهمند آیا در زیر ابرهای ضخیم مشتری، هسته‌ای جامد خفته یا خیر؟ همین سئوال ساده برای پاسخگویی به بخشی از پرسش‌های موجود پیرامون تشکیل منظومه شمسی کافی است. اگر هسته‌ای جامد در کار نباشد، احتمالاً فرآیند تشکیل مشتری، مشابه با خورشید- و توأم با بلعیدن توده‌های گازی- بوده است. در غیر ای نصورت ابتدا می‌بایست عناصر سنگی دور هم جمع آمده باشند و بعد از آن لایه‌های ضخیم گازی روی‌شان اضافه شده باشد. پاسخ این سئوال را هم پنج سال دیگر از جونو باید پرسید.

منبع: Sydney Morning Herald

توضیحات تصاویر:
۱- مشتری و قمرش/ منبع: ناسا

۲- طرحی از فضاپیمای جونو. سیاره مشتری با لکه معروفش که در حقیقت طوفانی به وسعت 2.5 برابر زمین است، در پس‌زمینه دیده می‌شود./ منبع: ناسا