جدا از پرسش‌هایی که در قسمت پیشین پرسیدم و البته بی‌پاسخ ماندند؛ باید گفت که در این بخش دقت مفهومی-فلسفی بهتری را شاهدیم، اگرچه چندجا به رندی -که بیشتر درخور شعر و عرفان است تا تحلیل فلسفی- سخنانی گفته شده. از جمله جایی که آقای نیکفر چنین گفته:
"...و هستی "روان" ندارد؛ از این رو ما (ساده‌دلانه) می‌پذیریم که تحلیل فیلسوف روانشناسانه نیست!.."
به عنوان کسی که کشمکشی فلسفی با پدیدارشناسی هوسرل و هایدگر -در حد خود- داشته‌ام، هیچ گاه ندیدم که مساله به این سادگی طرح و حل شود و البته تصدیق ساده‌دلانه -و نه سنجش‌گرانه- را لازم آوَرَد. در خور بود اگر جناب نیکفر چنین ساده‌انگاری مبتذلی را در هایدگر یا هر کس دیگر سراغ دارند، به روشنی ارجاع می‌دادند تا موضوع دقیق‌تر پیش رَوَد.
درگیری پدیدارشناسی با روان‌شناسی نه از یک ضدیت و تقابل تمام؛ که از پیوند پدیدارشناختی حکایت می‌کند: پیوندی که "شرط امکان" هرگونه روان‌شناسی را در یک پدیدارشناسی نشان می‌دهد، چنانکه هوسرل در بندهای 16 و 61 تاملات دکارتی، این موضوع را واشکافته. همچنین مقاله ی دایره المعارف بریتانیکا، اثر مشترک هوسرل و هایدگر نیز، نشان از همین موضوع و پیوند پیچیده است.
دیگر اینکه، مدعایی از جانب آقای بابک مینا، به گونه ای نارسا و بی‌دلیل مطرح شده که بیشتر شان ژورنالیستی دارد تا فکری: این که "یافتن راه حلی وجود شناسانه برای مسائل شناخت شناسانه را در تاریخ فلسفه پی بگیریم به الاهیات و عرفان یهودی-‌‌مسیحی می‌رسیم".
به واقع جای پرسش است که چگونه پروبلماتیک انتولوژی بنیادی هایدگر، همان داستان "متافیزیکی" تقدم هستی‌شناسی بر شناخت‌شناسی است؟ آیا میان این هستی شناسی بنیادین و آن هستی شناسی متافیزیکی به همین سادگی نسبت این‌همانی برقرار است؟!
دیگر این‌که چگونه می‌توان "دینی‌بودن" یا "دینی‌نبودن" یک تفکر را با نگره‌ی هستی‌شناسیک صرف سنجید؟ آیا هر گزاره ی اونتولوژیک، نشان از دینی‌بودن یک تفکر است؟
پرسش اصلی این‌جاست که چگونه می‌توان درگیری هایدگر با تفکر متافیزیکی -حتا به فرض ناموفق بودنش- را نادیده گرفت و آن را تحریف کرد؟
پرسش از هستی، نه همچون پرسش از یک هستنده و با تاکید بر تمایز بنیادین هستی/هستنده؛ در واقع کوششی است تا اندیشه و تفکر را از در افتادن به یک هستنده -خواه خدای واجب الوجود، خواه هر جوهر مطلق دیگر- باز دارد و آزادی اساسی آن را به دست دهد. هستی در تفکر هایدگر، یک "چیز" نیست که بخواهد به گونه ای متافیزیکی بنیان برای استنتاج و استدلال و حکم قرار گیرد، هستی آن است که با پرسش از آن( و نه استناد جزمی به آن)، تفکر "شرط امکان" خود را می‌یابد و آغاز می‌شود..
پس نه با آن واجب الوجود ذاتا دینی سر و کار داریم که باید ابتدای هر چیز قرار گیرد و نه با "من هستم" یا هر چیز دیگر که بخواهد مبنا دانسته شود.
اما در باب جایگاه و شکل پروژه ای که جناب نیکفر برای هایدگر ترسیم کرده نیز، جای پرسش فراوان است، برای نمونه حتا تفسیر افرادی چون اشتراوس را داریم که تفکر هایدگر را گونه ای نسبی‌انگاری تاریخی می‌داند که راه هر نوع فلسفه را می‌بندد (مقاله ی فلسفه به مثابه علم متقن و فلسفه­ ي سياسي). به واقع اگر هایدگر تنها در پی یافتن بنیانی مستحکم بود، همچون "چیزی" که تفکر باید از آن آغاز شود، چرا به جای "پرسش از هستی"، "ابتدا کردن از هستی"-همچون فیلسوفان دینی- را پیشه نکرد و یا جدالی تا به این پایه سهمگین را با متفکرین غربی، از پارمیندس تا هگل را پی گرفت؟
و در آخر باز بازمی‌گردم به همان پرسش بنیادین که نوبت پیشین پرسیدم و به گمانم تمام این پرسش‌های پیچیده، دست آخر به این پرسش بازمی‌گردد:
فلسفه -یا تفکر- به نزد جناب نیکفر چیست؟ تا زمانی که این معیار بنیادین را ارائه نکنیم و بخواهیم همچون ناظری بیرون از جهان فلسفه روایت‌های خُرد و گسسته و بی‌منطق از فلسفه و فیلسوفان ارائه دهیم هیچ چیز روشن نخواهد بود.
این یک التزام روش‌شناختی است و چنانکه در کامنت پیشین مستقیمن از هگل و پیش‌گفتار پدیدارشناسی آوردم، نمی‌توان با فلسفه و مفاهیم دقیق و بنیادینش، شیوه‌ی گزارش‌های بی‌روشی را پیش گرفت که نسبت به خود فلسفی بیرونی‌اند و کاری به صدق و کذب و مفاهیم بنادین آن ندارند..
چنین است که گاهی از یک مفهوم و گاهی از نقیض سود می‌جوییم و دست آخر هیچ چیز روشن و معنادار و سازگار و منسجمی ارائه نمی‌دهیم.
بحث دفاع از هایدگر یا چیزی شبیه آن نیست؛ بحث اقتضای مقام فلسفه و دقت مفهومی درخور آن است که اگر برای نقد یا دفاع از هایدگر به کار بسته نشود، به واقع چیزی دستگیر ما نخواهد شد..

اقای ابراهیم عزیز: با همه احترامی که بنده به اقای نیکفر قائل هستم و از نوشته هایش بهره ها برده ام اما متاسفانه ایشان تا بحال با این مقالات توضیحی شان در باره هایدگر نتوانسته اند انتظارات مرا بر آورده کنند. میدانید که فهم هایدگر اگر مشکل باشد فهماندنش به دیگران حتی مشکل تر است. شما لطف کنید و در باره هایدگر مقاله ای به نویسید و اندیشه ایشان را بهتر توضیح دهید. من به هایدگر خیلی علاقه مندم اما تا بحال منبعی که بتواند اندیشه های ایشان را برایم روشن کند پیدا نکرده ام.
با احترامات

در جواب سوالی در مورد مقاله بن بست هایدگر
مقاله در بن بست زمان دکتر نیکفر تصور م این است که مال ۲۰ سال پیش باشد. حجم آن به اندازه کتاب بود و فکر می کنم به صورت ضمیمه مجله نگاه نو که آن موقع ها قطع کتابی داشت منتشر شد. شاید هم بعدا به صورت کتاب منتشر شد. من هم دنبال آن گشتم و فهمیدم که هیچ وقت در اینترنت منتشر نشده است. چند مقاله دیگر هم به دنبال آن همان مقاله منتشر شد. آن موقع همه علاقه مندها به این بحث ها خیلی به آن مقاله ها توجه داشتند.

هایدگر در مصاحبه معروفش با اشپیگل می گوید (قریب به مضمون) که فقط خدا می تواند انسان را از بن بست (ناشی از متافیزیک، دانش و تکنیک) نجات دهد و آن چه باید انجام داد، "انتظار" و آماده شدن برای نجات است. استفاده تندروهای مذهبی از این آموزه روشن تر از آن است که مورد تاکید قرار بگیرد و تصور می کنم قلسفه-سیاست ورزان ایرانی هم عمدتا از این زاویه فلسفه هایدگر را مورد استفاده قرار داده اند. امیدوارم در دو قسمت باقی مانده این مصاحبه این نکته توسط جناب نیکفر توضیح (و یا احیانا تصحیح) شود.

جناب د، ممنون از توضیح شما. این درست است که هایدگر از God یا الله یا هر خدای معین دیگری صحبت نمی کند و دیدگاه او بدین ترتیب "منطبق" بر الهیات مسیحی یا اسلامی یا هر الهیات معین دیگری نیست، بیش از این، هایدگر حتی وقوع نجات را هم مسلم فرض نمی گیرد و بدین ترتیب تمایز دیدگاه او با انواع الهیات منجی گرایانه روشن تر هم می شود، با وجود این، فاصله بین این دو دیدگاه هم غیر قابل پر شدن نیست و می توان تصور کرد که از نقطه عزیمت هایدگری آغاز کرد و به نحوی معقول به دیدگاههای الهیاتی مورد بحث رسید. نکته این است که هایدگر نه تنها صورت بندی ویژه ای از بن بست های موجود ارائه می دهد، بلکه به نحو ضمنی راههای فائق آمدن بر این بست ها را هم به صورتی بسیار کلی پیشنهاد می کند.