نسخه قابل چاپ

 اصلاحات خاتمی‌محور بیش از ۱۲ سال است که جز استراتژی «چانه‌زنی از بالا و فشار از پایین» و هم‌چنین «فتح سنگر به سنگر» سخن جدیدی ارائه نداده است و در طول این سال‌ها نشان داده است که عاجزتر از آن است که حتی گوشه‌ای از مطالبات و شعارهای مردم را به اجرا در بیاورد. می‌توانیم حتی یک گام فراتر برویم و بگوییم که این دوستان حتی نتوانستند قرائت «محافظه کارانه» خود از اصلاحات را نیز عملی کنند. (عبدالله مومنی/ ۴ آذر ۸۷/ شهرگان)

حقیقت آن است که رفتار اصلاح‌طلبان خاتمی‌محور، انتخابات‌محور است. بدین‌معنا که انتخابات را برای ایجاد دموکراسی پی‌گیری نمی‌کنند بلکه انتخابات را امری ضروری برای بقای خویش می‌پندارند. در واقع مدعیان اصلاح‌طلبی اصلاحات را به حضور «خود» و نبود «دیگری» تقلیل داده‌اند.(عبدالله مومنی/۴ آذر ۸۷/شهرگان)
... از این جهت دموکراسی را تنها در صندوق رای جست‌وجو می‌کند. اصلاح‌طلبان فکر می‌کنند که هر انتخابی و هر سازمانی که به محدود شدن رئیس‌جمهور کنونی ایران بینجامد به سود دموکراسی است. حتی گمان می‌کنند که هرکسی حتی از جناح راست سنتی اگر ریاست دولت آینده را برعهده گیرد به سود دموکراسی است.(محمد قوچانی/شهروند امروز)

به عبارت دیگر به‌جای آن که در مسیر تولید اصول دموکراسی (انتخابات آزاد‬، تفکیک قوا و استقلال آن‌ها‬، احزاب و ‬مطبوعات آزاد) که برای یک دموکراسی واقعی، هرکدام لازم و ملزوم دیگری است، قدم بردارند، با یک نگاه ماکیاولیستی در مسیر پیروزی در انتخابات قدم برمی‌دارند و وعده دیگر اصول بنیادین دموکراسی را می‌دهند که البته تجربه هشت سال اصلاحات نشان داده است که همواره از اجرا کردن این وعده‌‌ها عاجز بوده‌اند. از این‌رو می‌توان گفت اعتماد مردم را قربانی ضعف خود کرده‌اند.‬‬‬‬‬

در طول دوسال گذشته هم این طیف تنها شعار «رای من کجاست» را که در اوایل اعتراض‌ها مطرح می‌شد و جنبه انتخاباتی داشت، در رسانه‌های خود برجسته کردند و نه تنها حمایتی از سایر شعارهای مردم («استقلال، آزادی، جمهوری ایرانی»، «مبارک، بن‌علی نوبته سیدعلی» و «مرگ بر خامنه‌ای») نکرده‌اند بلکه در تلاش برای وارونه جلوه دادن حقایق در رسانه‌ها و پروپاگاندای اصلاح‌طلبی‌شان بوده‌اند. به‌عنوان نمونه می‌توان به اظهارات محسن کدیور در تلویزیون صدای آمریکا اشاره کرد که گفت در خیابان‌های تهران مردم شعار «استقلال، آزادی، جمهوری ایرانی» نداده‌اند که البته این سخن با اعتراض فعالان و روزنامه‌نگاران مستقل همراه بود. به‌عنوان نمونه‌ای دیگر می‌توان اشاره کرد به وقایع ۲۵ بهمن سال گذشته که مردم شعار «مبارک، بن‌علی نوبته سیدعلی» می‌دادند، اما جبهه مشارکت در واکنش به اعتزاض‌های مردم با انتشار بیانیه‌ای به اصطلاح تحلیلی عنوان کرد: «عزم ملت ما در آری گفتن به انتخابات و نه گفتن به مداخله نظامی‌ها، یك عزم اصلاح‌طلبانه برای مصون سازی نظام از سقوط و انحطاط است که باید امیدوار بود این پیام توسط حاکمیت شنیده شود.»

با وجود این‌که شعار مرگ بر خامنه‌ای به صراحت بیان شده و سابقه شعارهای مشابه پیشین در دانشگاه‌‌ها و حتی پاره شدن تصاویر رهبر حکومت اسلامی در خلال اعتراض‌های دانشجویی و بروز آن در ۱۳ آبان ۸۸ در خیابان‌های پایتخت و تیزی و برندگی شعارهای دانشگاه تهران می‌تواند موید، تاکید و چه بسا تثبیت سویه اعتراضی جنبش سبز به عبور از همه هست امروز حاکمیت ایران باشد (وبلاگ شخصی مجید توکلی/ ۲۴ آبان ۱۳۸۸)، اصلاحات خاتمی‌محور بار دیگر انتخابات مجلس را در دستور کار قرار داده است. متاسفانه شاهد آن هستیم که اصلاح‌طلبان از راهی که مردم با شعارهای خود برگزیده‌اند و مسیری که دانشجویان و بسیاری از زندانیان سیاسی در نوشته‌های‌شان نشان داده‌اند، بازگشته‌اند و همچون گذشته دموکراسی را قربانی صندوق‌های رای‌شان کرده‌اند و انتخابات‌محوری می‌کنند.
این‌که اصلاح‌طلب‌های خاتمی‌محور هیچ موضع صریح و مشخصی در برابر شعارهای مردم نگرفته‌اند (و نخواهند گرفت)، دلیل دیگری برای این مسئله است.

شهر بی‌کلانتر و قورباغه‌های هفت تیرکش

«شهر بی‌کلانتر و قورباغه‌های هفت تیرکش»، «آی لجم می‌گیره از کسانی که خودشون رو سخنگوی ملت می‌دونند و این واژه مردم مردم از دهن‌شون نمی‌افته» و «بابا مجتبی واحدی آدم مهمیه بهش توجه کنید وگرنه مجبور میشه به جای هفته‌ای سه چهار بار روزی سه چهار بار به خاتمی بد و بی راه بگه» تنها چند نمونه از مواضع اصلاح‌طلب‌های شناخته‌شده بر ضد مجتبی واحدی، تنها نماینده و سخنگوی مهدی کروبی از رهبران جنبش سبز در خارج از کشور است که بحث‌ها و حواشی بسیاری به‎دنبال داشته است.
مجتبی واحدی در ویدئویی که روی سایت یوتیوب قرار داده، چنین عنوان کرده است: «من با صدای بلند و با افتخار می‌گویم که خود را اصلاح‌طلب نمی‌دانم» و به طرح دو پرسش مشخص از حامیان سیدمحمد خاتمی پرداخته است:

۱- چه تغییر رویه‌ای در عملکرد آقای خامنه‌ای و حاکمیت و برگزاری انتخابات آزاد دیده شده که تصمیم به شرکت در انتخاباتی آینده دارند؟

۲- به طور مشخص چه توقعی از مجلس آینده دارند که به فرض با برگزاری انتخابات آزاد شکل بگیرد؟
این پرسش‌ها نه تنها بی‌پاسخ ماند بلکه در عوض نیروهای اصلاح‌طلب در تلاش برای تخریب و توهین برآمدند، قلم‌های سفارشی را به‌کار گرفتند و در جهت شکاف در جنبش سبز قدم برداشتند.
به عنوان نمونه یکی از نخستین اقدامات ایجاد نظرسنجی در فیس‌بوک بود که توسط یکی از نویسندگان شناخته شده وب‌سایت جرس طراحی شده بود. در این نظرسنجی این پرسش طرح شده است که «نظرات کدامیک از سخنگویان جنبش بیشتر به شما نزدیک است؟» در قسمت پاسخ ها دو گزینه «اردشیر امیر ارجمند» و «مجتبی واحدی» قرار داده شده است.

گذشته از این‌که طرح این پرسش به لحاظ مفهوم با اشکال جدی روبه‌رو است و حتی در پاسخ‌ها گزینه هیچ‌کدام و یا امکان افزودن گزینه‌‌های دیگر وجود ندارد، به‌نظر می‌رسد منافع و مطامع سیاسی وجود داشته که در ایجاد شکاف و دو دستگی در جنبش سبز محقق می‌شده است.

جالب این‌که این نظرسنجی نتنها با انتقاد اصلاح‌طلب‌ها روبه‌رو نشده است بلکه از آن استقبال هم کرده‌اند و چنین در ذهن تداعی می‌شود که تلاش برای دو دستگی در جنبش سبز امری توافقی بوده و فرخنده تلقی شده است.

منافع و مطامع اصلاحات

پیش از آن‌که به واکاوی چنین منافع و مطامعی که منجر به چنین اقداماتی از سوی اصلاح‌طلبان شده، بپردازیم لازم است نگاهی به سابقه این طیف بیندازیم که خود را عضو جنبش سبز تلقی می‌کنند. توضیح این سابقه خود نوشتاری دیگر می‌طلبد، اما من قصد دارم به شکل خلاصه در سه بند به سابقه و رفتار این طیف از اصلاح‌طلب‌ها در دو سال اخیر بپردازم.

۱-همگان به نقش جبهه مشارکت در انتخابات ۸۸ آگاه هستیم. ستاد یار دبستانی از شاخه‌‌های جبهه مشارکت تا آخرین لحظات سال ۸۷ حاضر به حمایت از مهندس موسوی نبود. ۲۶ اسفندماه در جلسه پرسش و پاسخ با دکترمحمدرضاعارف سئوالی طرح شد مبنی بر این که اعضای ستاد به اندازه کافی در مورد مهندس موسوی توجیه نیستند. پس چطور می‌توانند برای او جریان‌سازی کنند. دکتر عارف وارد بحث دفاع از مهندس موسوی نشد بلکه با طرح این مسئله که موضوع برنده شدن موسوی یا کروبی نیست، چنین عنوان کرد که اگر اصلاحات در این دوره برنده انتخابات نباشد کشور از دست خواهد رفت. پس باید این قبیل صحبت ها را کنار گذاشت و با تمام قدرت برای پیروزی مهندس موسوی تلاش کرد. همچنین صحبت‌هایی شبیه این بارها و بارها در ستادهای نزدیک به جبهه مشارکت شنیده می‌شد.

در نهایت بیانیه جبهه مشارکت روز۲۱ فروردین ماه منتشر شد. در بخشی از آن عنوان شد: «حضور حجت‌الاسلام والمسلمین خاتمی در روند انتخابات ریاست جمهوری نویدبخش احیای جنبشی بود که گمان می‌رفت گسترده‌تر از دوم خرداد ۷۶ باشد. استقبال کم‌نظیر همه طبقات مردم از روشنفکران و نخبگان گرفته تا مردم دورترین مناطق کشور که به انحای گوناگون به نمایش درآمد آنچنان تأثیرگذار بود که مخالفان اصلاحات را بهت‌زده کرد و شکست محتوم آنها را در انتخابات پیش‌رو به نمایش گذاشت.»

در بخش دیگری نیز آمده است: «ما هرچند نمی‌توانیم تأسف خود را از این کناره‌گیری مکتوم کنیم اما خوشحالیم که جناب آقای خاتمی از این پس خواهند توانست در موقعیتی بالاتر از کاندیدای ریاست جمهوری نقش تعیین‌کننده‌ای ‌در هدایت و رهبری اصلاحات داشته باشند. ما امید آن داریم که نامزدهای اصلاح‌طلب حاضر در رقابت‌ها با تدبیر و دوراندیشی به گونه‌ای عمل کنند که رقابت اصلی آنها در انتخابات تنها با جناح اقتدارگرا و با هدف پیروزی باشد.»

مشارکت بغض خود را مخفی نمی‌کند در شرایطی که بسیاری از نخبگان و دانشجویان به سمت مهدی کروبی رفته‌اند مدعی می‌شود که خاتمی اگر می‌بود جنبش دوم خرداد گسترده‌تر از سال ۷۶ احیا می‌شد. از استقبال کم نظیر می‌گوید و بهت جناح راست و تاسف می‌خورد که خاتمی کنار رفته است. سپس (شاید با طعنه!) ابراز امیدواری می‌کند که کاندیداهای اصلاح‌طلب بتوانند به‌گونه‌ای عمل کنند که هدف پیروزی اصلاحات باشد نه چیز دیگر. این درست همان صحبت‌هایی است که پیشتر از زبان دکتر عارف شنیده شد.

۲- همین جبهه مشارکت، ۲۵ بهمن‌ماه گذشته درست زمانی که پس از یک‌سال‌ونیم، سکوت و خانه‌نشینی جنبش سبز به پایان رسید و جنبش بار دیگر با حضور خیابانی و شعار مرگ بر «خامنه‌ای» و «مبارک، بن‌علی، نوبت سیدعلی» کلیت نظام را هدف قرار داده است با انتشار بیانیه‌ای به اصطلاح تحلیلی عنوان کرد: «عزم ملت ما در آری گفتن به انتخابات و نه گفتن به مداخله نظامی‌ها، یك عزم اصلاح‌طلبانه برای مصون‌سازی نظام از سقوط و انحطاط است که باید امیدوار بود این پیام توسط حاکمیت شنیده شود.»
فراكسیون خط امام مجلس هم با انتشار بیانیه‌ای اعلام کرد: «اصلاح‌طلبان معتقد به نقدهای منصفانه در چارچوب ارزش‌های نظام هستند و با اقدامات خلاف قانون مخالفند و هرگونه اقدام خلاف قانون از دیدگاه اصلاح‌طلبان محكوم است.»

رئیس جمهور دولت اصلاحات که جبهه مشارکت چنین سنگ او را به سینه می‌زند هم در دیدار با فراکسیون اقلیت مجلس هشتم شرط حضور اصلاح‌طلب‌ها در انتخابات آتی را در سه بند مطرح کرد. شروطی که نه تنها محال و غیر ممکن بودند بلکه طرح آن به معنای پذیرفتن ولایت فقیه، شورای نگهبان، مجلس بی‌خاصیت و کودتای ۸۸ و چه بسا به معنای پشت پا زدن به تمام دستاوردهای جنبش بود .
۳-بیستم بهمن‌ماه ۸۸ وب‌سایت جرس خبری اختصاصی منتشر کرد مبنی بر این‌که اکبرهاشمی رفسنجانی در دیدار با رهبر جمهوری اسلامی از وی به‌خاطر تلاش ماموران برای بازداشت همسر علیرضا بهشتی، مشاور ارشد میرحسین موسوی به‌شدت انتقاد کرده است. این وب‌سایت با فونت برجسته نوشت: «هاشمی با رهبری اتمام حجت کرد، دست از این اقدامات "خجالت‌آور" بردارید» و با این لحن ادامه داد که «هاشمی که بعد از این تماس تلخ به‌شدت متاثر شده بود و بغض کرده بود... »

در آن‌روزها حجم اخبار بسیار زیاد بود و به‌تبع فرصت کم. شرایط کشور بحرانی‌تر از امروز بود و به پرسش کشیدن دست‌اندرکاران وب‌سایت جرس اگرچه می‌توانست تاثیرگذار باشد، اما موجب ایجاد تردید در ذهن مردمی می‌شد که در خیابان بودند و این اجتناب‌ناپذیر بود. نقدهای خصوصی هم عمدتاً به این ختم می‌شد: «مردم در خیابان جان می‌دهند وشما از لحن خبرگله دارید؟»

خطای ادیتوریال در هر رسانه‌ای غیر قابل اجتناب است اما نه‌تنها این امر پایان نیافت بلکه با رویش قارچ‌گونه وب‌سایت‌های اصلاح‌طلب این رویه تبدیل به سبک نوین خبرنویسی شد.

از آن زمان تاکنون ده‌ها مورد به چشم خورده است که منابع آن عمدتاً گنگ و یا «یاران گمنام جنبش سبز» عنوان شده است. کار به جایی کشید که هاشمی رفسنجانی را در عمل اصلاح‌طلب و از حامیان جنبش سبز تلقی کردند و به‌طور رسمی در رسانه‌‌ها و خصوصاً تلویزیون رسا دست به شانتاژ خبری زدند. حالا که سخن از تلویزیون رسا به میان آمد، بد نیست بدانید با نگاهی به جدول قیمت‌های کانال ماهواره‌ای می‌توان دریافت که تلویزیون رسا چیزی حدود سی‌هزار یورو در ماه بودجه دارد. رسانه‌ای که مدعی صدا و سیمای جنبش سبز است به هیچ کس پاسخ نداده است که این بودجه از کجا تامین می‌شود.

اما پس از تظاهرات ۲۵ بهمن درست زمانی که بسیاری از تحلیلگران و متفکران ابعاد حضور مردم را امیدبخش قلمداد کرده‌اند، هاشمی در پاسخ به سئوال خبرنگار شبکه خبر گفت: «باید همه اقشار جامعه به قانون احترام بگذارند و هر اقدامی که با قانون مطابقت نداشته باشد ضربه ‌زننده به مملکت و خود انسان و به فتوای امام حرام است.»

او تأکید کرد: «قانون اگر از محور جامعه خارج شود، باعث خودسری است.» همچنین گفت : «ما باید با درایت و وحدت کامل در برابر توطئه‌های قدرت‌های بیگانه متحد باشیم. »

مواضع هاشمی با مواضع محمد خاتمی، جبهه مشارکت، نیروهای خط امام منطبق است. همچنین از پوشش رسانه‌ای که به اخبار پیرامون او در رسانه‌‌های اصلاح‌طلب اختصاص می‌یابد گمانه‌زنی‌هایی در مورد پدرخواندگی او بر رسانه‌‌های اصلاح‌طلب و کمک های مالی و معنوی وجود دارد.

در چنین شرایطی است که این طیف از اصلاح‌طلب‌ها در تلاش برای حذف سیاسی مجتبی واحدی و در پی آن مهدی کروبی بر آمده‌اند؛ اما به چه قیمتی؟

۱- کودتای انتخاباتی ۸۸ و حوادث بعد از آن حداقل سه دستاورد ملموس برای جنبش اعتراضی به همراه داشت:

نخست: مشروعیت‌زدایی از حاکمیت؛ از آن جهت که چهره عریان دیکتاتوری هم برای مردم ایران و هم از نگاه بین‌المللی به خوبی نمایان شد و رکن اصلی نظام جمهوری اسلامی یعنی «ولایت مطلقه فقیه» مورد حمله مردم در خیابان‌های پایتخت و برخی شهرها واقع شد.

دوم: در بن‌بست قرار گرفتن نظام جمهوری اسلامی؛ از آن جهت که نظام در منجلابیخودساخته قرار گرفته است که نه راه بازگشت دارد و با وجود قهر مردم از حاکمیت، نه راه پیشرفت.

سوم: ایجاد شکاف در حاکمیت- حمایت‌های همه‌جانبه رهبری جمهوری اسلامی از دولت دهم که موجب تصفیه حساب‌های درون نظامی هم در بعد اصولگرایی- اصلاح‌طلبی و هم در بعد اصولگرایی سنتی- جریان انحرافی (جریان منسوب به اسفندیار رحیم مشایی) شد، شکافی عمیق در حاکمیت ایجاد کرده است که بسیاری از جامعه‌شناسان و تحلیل‌گران از آن به مثابه فروپاشیدگی نظام جمهوری اسلامی یاد می‌کنند.

با این وجود برخی از اصلاح‌طلب‌ها سخن از راه‌‌های میانه، بن‌بست‌گشا و آشتی‌جویانه به میان می‌آورند که این مسئله را در ذهن تداعی می‌کند که آنان به دنبال چیزی غیر از این سه دستاورد بوده‌اند.

آنها چنین عنوان می‌کنند که ادامه «بازی خطرناک حذف و سرکوب به سنت پایدار سیاست در ایران بدل می‌شود». حال آن‌که تمام تجربه‌های تاریخی ایران و جهان به اتفاق نشان می‌دهد که بازی خطرناک حذف و سرکوب همواره کوتاه‌مدت بوده و دستگاه‌‌های بازیگر با این سرکوب خود را در بحرانی قرار داده‌اند که به سقوط آنها انجامیده است.

۲- اصلاح‌طلب‌ها با پیش کشیدن بحران اقتصادی موجود در کشور و درهم پیچیدگی آن با مسائل سیاسی، فرهنگی، قومی و امنیتی، خود و جنبش سبز را ملزم به احتیاط و مسئولیت‌پذیری بیشتر در گفتار و عمل سیاسی می‌کنند. در نگاه نخست این مسئله موجه و عقلانی به‌نظر می‌رسد، اما رفتار و گفتار اصلاح‌طلب‌ها آنجا دچار تناقض می‌شود که سخنان سیدمحمد خاتمی را مصداق این احتیاط و مسئولیت‌پذیری قلمداد می‌کنند. این مسئله که در یادداشت اخیر سعید رضوی فقیه با عنوان «سخنان خاتمی را جدی بگیریم» در وب‌سایت جرس منتشر شده، از آن جهت انتخاباتی است که عنوان می‌کند چون چنین خطری در پس بحران نظامِ در حال فروپاشی وجود دارد پس با پذیرفتن سخنان خاتمی و شرکت در انتخابات مجلس و تقویت پایه‌‌های نظام، از این خطر جلوگیری کنیم. در واقع دعوت می‌کند به احتیاط در مواجهه با نظام که مبادا سقوطی در پی داشته باشد و دعوت می‌کند به مسئولیت‌پذیری در قبال آن‌چه در پی سقوط نظام احتمالاً به وقوع خواهد پیوست.

این طیف از اصلاح‌طلب‌ها حداقل دچار خطا بوده‌اند و هستند. آن‌ها چه بخواهند و چه نخواهند مردم با حضور و شعارهای ساختارشکن خود که ده‌ها و صدها فیلم و عکس و سند برای آن وجود دارد، خواهان پایان نظام جمهوری اسلامی شده‌اند و اصلاح‌طلب‌ها یا باید در راهی که مردم برگزیده‌اند قدم بگذارند و عضوی از جنبش سبز باقی بمانند، یا برخلاف آن حرکت کنند. در این صورت با اصولگرایان و محافظه‌کاران مشترک‌المنافع و هم‌پیمان خواهند بود و یا باید سکوت کنند که این به منزله تبری جستن از جنبش سبز خواهد بود.

و سخن آخر: تصور این‌که هر اصلاحاتی نتیجه‌بخش و بی‌خشونت است و هر تحول ساختاری به معنای انقلاب خشن و سنگربندی خیابان است، امری واهی و بی‌اساس است. فقط برای نمونه می‌توان به درخواست آنگ‌سان سوکی، رهبر مخالفان میانمار برای «انقلاب بدون خشونت» درمیانمار، مدل انقلاب آرام بدون خشونت در مراکش، دویست روش مبارزه بدون خشونت در کتاب «از دیکتاتوری تا دموکراسی» نوشته جین شارپ و حتی جنبش گاندی و انقلاب آفریقای جنوبی و ده‌ها و صدها مقاله و کتاب در مورد مدل و روش‌های تحول‌خواهی بدون خشونت را عنوان کرد که شرح آن‌ها در این مقال نمی‌گنجد.