نسخه قابل چاپ

حسین نوش‌آذر - ویلیام فاکنر از سرشناس‌ترین و تأثیرگذارترین نویسندگان آمریکاست. او در آثارش تاریخ و پیشینه ایالت‌های جنوبی آمریکا را با مشکلات روز در آن نواحی درمی‌آمیزد، لهجه اهالی آن مناطق را بازمی‌آفریند و در پیش‌زمینه فروپاشی سنت‌ها، سرنوشت دردناک شخصیت‌هایش را در بستر مناسبات خانوادگی آن‌ها بیان می‌کند. سکسوالیته، خشونت، جنایت، و جنون از مهم‌ترین درونمایه‌های آثار این نویسنده بزرگ به‌شمار می‌آید.

در مجموعه برنامه‌های ادبیات غرب در ۱۰ دقیقه که با هومر آغاز شد و با فیلیپ راث به پایان می‌رسد، امروز به ویلیام فاکنر و شیوه خاص او در داستان‌نویسی می‌پردازیم. یادآوری می‌کنم که آنچه که از طریق فایل صوتی می‌توانید بشنوید، با متن حاضر کاملاً تفاوت دارد.

فاکنر در یک خانواده بسیار مرفه پرورش پیدا کرد. پدرش مدیریت امور اداری دانشگاه آکسفورد را به عهده داشت و در کنار آن به تجارت اسب هم می‌پرداخت. فاکنر در سال ۱۹۱۵ مدرسه را رها کرد، در بانکی که به پدربزرگش تعلق داشت، کاری گرفت و در اوقات فراغت اشعار رمانتیکی می‌سرود و در روزنامه‌ها و مجله‌ها منتشر می‌کرد. در بیست و هشت سالگی به نیویورک رفت و با این قصد که خود را به اروپا برساند، به عنوان ملوان در یک کشتی کار گرفت.

«خشم و هیاهو»: روایتی‌ از فروپاشی خانواده‌ای جنوبی و مغرور

در سال ۱۹۲۹ از اروپا به زادگاهش می سی سی پی برگشت و به‌طور دیوانه‌واری شروع به نوشتن کرد. در این زمان "خشم و هیاهو" را منتشر کرده بود. این رمان که فقط در هزار نسخه به چاپ رسیده بود، با اقبال گسترده منتقدان مواجه شد، اما بیش از شش ماه طول کشید تا نسخه‌های آن به فروش رسد. طبعاً نویسنده‌اش با بحران‌های مالی جدی مواجه بود و به همین دلیل هم زناشویی پرتنشی داشت. اما به جای آنکه نوشتن را رها کند، کار بعدیش را دست گرفت. این رمان را ما در ایران با نام "گور به گور" با ترجمه درخشان نجف دریابندری می‌شناسیم. فاکنر برای رهایی از زناشویی پرتنش و همچنین برای گذران بهتر و روان‌تر زندگی به هالیوود رفت و به فیلم‌نامه‌نویسی روی آورد.

"خشم و هیاهو" را ما در ایران با دو ترجمه درخشان از بهمن شعله‌ور و صالح حسینی می‌شناسیم. فاکنر این بخت را داشت که ترجمه‌ یکی از مهم‌ترین آثارش به طرز معیوب و مثله‌شده‌ای به دست خوانندگان فارسی‌زبان نرسد و به همین دلیل هم دنیای او را به خوبی درک کردیم. تاوانی که پرداختیم اما گرته‌برداری از روی دست او بود که مدتی ادبیات داستانی ما را تحت تأثیر قرار داد.

"خشم و هیاهو" روایتی‌ست از فروپاشی خانواده‌ای جنوبی و مغرور به نام کامپسون. داستان در سه روز پیاپی در آوریل سال ۱۹۲۸ روایت می‌گردد. فصل نخست "خشم و هیاهو" که شاهکاری بی‌بدیل در ادبیات جهان به‌شمار می‌آید، از منظر بنجامین روایت می‌شود. بنجی دیوانه ماجراهای پیش‌پاافتاده و بی‌اهمیت زندگی روزانه خانواده‌اش را با ما در میان می‌گذارد. فصل بعدی از منظر کوئنتین روایت می‌شود. کوئنتین برادر بزرگ‌تر بنجی‌ست که آخر سر هم خودش را از روی پلی به رودخانه می سی سی پی می‌اندازد و می‌میرد. کوئنتین به پدرش که درگذشته علاقه دارد. جیسن، راوی فصل بعدی‌ست. او بعد از مرگ پدر سرپرستی خانواده را به عهده گرفته. ماهانه مختصری را که به فرزند نامشروع خواهرش، کدی اختصاص دارد، می‌دزدد و سرانجام در فصل پایانی دیلسی، این فرزند نامشروع برای ما تعریف می‌کند که چگونه مخفیگاه این پول‌ها را پیدا می‌کند، آن‌ها را برمی‌دارد و با پسری در بازار مکاره روی هم می‌ریزد و برای همیشه به جای نامعلومی می‌رود. فاکنر این رمان را متأثر از جیمز جویس به شیوه سیال ذهن نوشته، اما برای نخستین بار روایت‌ها را از هم متمایز کرده و داستان را از دریچه چشم شخصیت‌ها بیان می‌کند. تفکیک شخصیت‌ها و نظرگاه‌ها مهم‌ترین ویژگی سبک فاکنر در ادبیات داستانی جهان است.

«روشنایی ماه اوت» و دور باطل خشونت

"روشنایی ماه اوت" که در سال ۱۹۳۲ منتشر شد، در کنار "خشم و هیاهو" یکی دیگر از آثار برجسته فاکنر است. "روشنایی ماه اوت" داستان جنایتکاری به نام جو کریسمس است. جو که بچه‌سرراهی بوده، کریسمس او را مقابل در یتیم‌خانه‌ای یافته‌اند و برای همین هم او را "کریسمس" نامیده‌اند. این رمان هم به شیوه سیال ذهن روایت می‌شود. فاکنر در این اثر درخشان و بسیار پیچیده جامعه‌ای را نشان می‌دهد که راسیسم و تعصبات نژادی از درون فلجش کرده و امکان هرگونه دگرگونی را از آن سلب کرده است. هیچیک از شخصیت‌های این رمان موفق نمی‌شود خود را از قید سنت‌ها، گذشته گناه‌آلودش و همچنین تعصبات مذهبی و نژادی برهاند و در زندگی راه دیگری جز خشونت برگزیند. این رمان هم به ترجمه عبدالحسین شریفیان به فارسی منتشر شده، اما بدبختانه فارسی آن را نخوانده‌ام.

و سرانجام می‌بایست از "حریم" سومین و آخرین شاهکار فاکنر یاد کنیم. این رمان از پرفروش‌ترین آثار فاکنر بود و اگر ما در ایران او را با "خشم و هیاهو" می‌شناسیم، در آمریکا فاکنر را با "حریم" می‌شناسند. "حریم" داستان یک وکیل است که زندگی خانوادگی پریشانی دارد. وقتی که یک مجرم سیاهپوست را به جرم قتل بازداشت می‌کنند، او از حقوق شهروندی این مرد سیاهپوست و بزهکار و از همسر او و از نوزادش دفاع می‌کند. هوراس بنبو اعتقاد دارد که لی یک بزهکار است، اما هرگز دستش به خون کسی آلوده نشده. طبعاً در جامعه‌ای نژادپرست و متعصب آرمان‌های هوراس در دفاع از حقوق شهروندی لی تحقق پیدا نمی‌کند و او سرخورده‌تر از پیش به آغوش زنی که از او نفرت دارد بازمی‌گردد.

فاکنر در "حریم" هم زمان خطی و سیر منطقی رویدادها را به هم می‌زند؛ تصویری ارائه می‌دهد، نام شخصیتی را در اواسط داستان می‌آورد که در چند فصل بعد مجدداً به آن بپردازد. سیالیت ذهن شخصیت‌ها و پراکندگی این تصاویر و شکستگی زمان آثار او را دشوارخوان می‌کند، اما خواننده را به لایه‌های ژرف‌تری از روانشناسی انسان‌ها هدایت می‌کند. این امر ازین نظر اهمیت دارد که او به این ترتیب موفق می‌شود زمینه‌های روانی شکل‌گیری خشونت و تعصبات نژادی و خانوادگی در جامعه را نشان دهد. داستان‌های فاکنر همواره در زادگاه او اما در شهر خیالی "یوکناپاتافا" اتفاق می‌افتد. "یوکناپاتافا" در واقع متضاد یک آرمانشهر و محلی‌ست پر از تباهی، خشونت و جنایت. فاکنر با آثارش ادبیات مدرن آمریکا و گروهی از بهترین نویسندگان اروپا مانند هاینریش بل را تخت تأثیر قرار داد. از مهم‌ترین نویسندگانی که تحت تأثیر فاکنر بودند می‌توان از کورمک مک‌کارتی هم یاد کرد.

فاکنر در سال ۱۹۴۹ نوبل ادبی را از آن خود کرد. او تحصیلات دانشگاهی نداشت، ذاتاً داستانگو و یک نویسنده نوآور بود و توانست ادبیات گوتیک را متحول کند.
 

در همین زمینه:
::مجموعه "ادبیات غرب در ۱۰ دقیقه" از حسین نوش‌آذر در رادیو زمانه::