نسخه قابل چاپ

تدریجاً جهان عصر یخبندان و ویژگی‌هایش، از حوزه‌ی محدودی که می‌شناختیم؛ پا فراتر می‌نهد. مادامی‌که انسان «نئاندرتال» در اروپا پرسه می‌زد و انسان نوین نیز آغاز به فتح زمین کرده بود؛ طبق زنجیره‌ی ژنتیکی ِ بازیافته از یک استخوان انگشت، در غاری واقع در جنوب سرزمین سیبری؛ خویشاوند دیگری از این دو انسان نیز در آسیا می‌زیسته است. آنالیز تطبیقی این ژنوم با نمونه‌های مربوط به انسان نوین، نشان از این می‌دهد که آثاری از پیوندِ خویشی ِ بشر امروز با این رشته‌ی به‌گل‌نشسته از تبار انسان دیده می‌شود؛ هرچند فقط در ژنوم برخی جزیره‌نشینان حوزه‌ی پاپوا-گینه‌ی نو و دیگر جزایر اقیانوس آرام ژنوم هسته‌ایِ انسان «دنیزووا» (Denisova)؛ که نام‌اش برگرفته از غاری‌ست که استخوان ۳۰ تا ۵۰هزار ساله‌ی انگشت این انسان ناشناخته را در خود جا داده بود؛ طی پیش‌رَوی‌اش در شاخه‌ی تکامل، از نشر ژنوم میتوکندرایی ِ همان انسان تبعیت می‌کرده است. از روی همین زنجیره بود که «سوانتو پابلو» (Svante Pääbo)؛ از مؤسسه‌ی انسان‌شناسی ِ فرگشتی ماکس پلانک در لایپزیک آلمان و همکاران‌اش، توانستند تا حدی بگویند این شخص – که هم‌اکنون مشخص شده مؤنث بوده است – جزئی از جمعیتی‌ست که بعدتر از انسان نوین و نئاندرتال‌ها منشعب شده است.

ژنوم هسته‌ایِ تقریباً ۳میلیارد حرفی ِ این انسان که در شماره‌ی اخیر نشریه‌ی نیچر از جزئیات‌اش سخن رفته، هم‌اکنون نگاه پرمعناتری را به این شاخه‌ی مرموز انسان، ممکن ساخته است. این اطلاعات همچنین پرسش‌های نامنتظره‌ای را پیرامون تاریخچه و ارتباط این انسان با نئاندرتال‌ها و نیز انسان نوین مطرح ساخته‌اند. «کارلس لالوئزا فاکس» (Carles Lalueza Fox)؛ دیرین‌شناسی از دانشگاه Pompeu Fabra در بارسلونای اسپانیا؛ که عملاً در این بررسی نقشی نداشته، می‌گوید: «کل داستان، باورنکردنی‌ست. این [کشف]، مثل یک هدیه‌ی حیرت‌آور کریسمس است!».

وقتی‌که این ژنوم کهن، با طیفی از سلسله‌ژن‌های انسان نوین مقایسه گردید؛ پرده از رابطه‌ای برجسته‌ مابین‌شان برداشته شد. به‌نظر می‌رسد که «ملانزین»ها (Melanesian) (ساکنان پاپوا-گینه‌ی نو و جزایر شمال شرقی استرالیا)، بالغ بر ۵درصد DNAشان از ریشه‌ی «دنیزووایی»ست. این، نشان می‌دهد پس از آنکه جد ساکنان امروز پاپوا از دیگر جوامع انسانی منشعب گشت و راه شرق را در پیش گرفت؛ با انسان دنیزووایی‌ جفت‌گیری کرد؛ اما مکان، زمان و میزان این جفت‌گیری همچنان نامشخص است.

انتظار می‌رود که پاسخ‌های بیشتر را بتوان از نگاهی دقیق‌تر به DNA انسان‌های نوین، دنیزووایی‌ها و نئاندرتال‌ها به‌دست آورد. به‌گفته‌ی «دیوید رایش» (David Reich)؛ متخصص ژنتیک از دانشکده‌ی پزشکی هاروارد در بوستون، که پژوهش مربوط به انسان دنیزووایی را سرپرستی کرده؛ تاکنون استنتاجاتِ پیرامون پیوند بین‌نژادی، از شمار نسبتاً کمی از ژنوم‌های انسانی و با یاری روش‌های سنتی ٍ آنالیزِ DNA ترسیم گردیده است. او می‌گوید: «شاید فعل و انفعالات بیشتری موجود بوده باشد». پابلو نیز از سویی می‌گوید امکان دارد که بتوان زمان جفت‌گیری انسان نوین با دنیزووایی‌ها را تا حدی از طریق قیاس بلندای بخش‌هایی از DNA که در ژنوم‌های متفاوت انسانی نهفته است؛ با بخش‌های کوتاه‌ترشان که متناظر با آمیزش بیشتر ژن‌ها طی زمانی طولانی‌ترند؛ به‌دست آورد.

دندان آسیائی که در همان غار پیدا شده نیز همان DNA میتوکوندریایی ِ مربوط به استخوان انگشت را ثمر داده است. اما به‌گفته‌ی پابلو، دنیزووایی‌ها احتمالاً پراکندگی ِ بیشتری داشته‌اند. مثلاً برخی سنگواره‌هایی که از خاک چین به‌دست آمده است، نه شباهتی به انسان نوین دارد و نه نئاندرتال و نه حتی «هومو-ارکتوس» (Homo Erectus) که جد قدیمی‌تری از انسان بوده است. پابلو کنجکاو است که بداند آیا این فسیل‌ها می‌تواند هیچ ارتباطی با انسان دنیزووایی داشته باشد یا نه. همکاران روسی‌اش نیز درصدد جستجوی فسیل‌های کاملتری از انسان دنیزووایی‌اند که بتواند با نمونه‌های چینی تطبیق یابد.

«کریس استرینگر» (Chris Stringer)؛ دیرین‌شناسی از موزه‌ی علوم طبیعی لندن، با این واقعیت که فسیل‌های آسیایی همانند جمجمه‌ی ۲۰۰هزارساله‌ی «دالی» که در حوزه‌ی مرکزی چین استحصال شده؛ می‌تواند در ارتباط با دنیزووایی‌ها باشد، موافق است. اما می‌گوید که جهت کسب استنتاجات محکم‌تری پیرامون چنین ارتباطاتی، بایستی منتظر کشف فسیل‌های کاملتری از انسان دنیزووایی بود. DNAهای محافظت‌شده از فسیل‌های آسیایی همچنین تصویری دقیق‌تر از دنیزووایی‌ها را به‌دست می‌دهد که پابلو، به‌منظور دوری از هرگونه بحث و جدلی تصمیم گرفته تا آنان را گونه‌ی جدیدی از جانداران و یا زیرگونه‌ای از انسان‌ها نخواند. به‌گفته‌ی لالوئزا فاکس، این چالش با چنین کشفیاتی محسوس‌تر می‌گردد و آن را در متن تاریخچه‌ی باستانی انسان قرار می‌دهد. دیرین‌شناسان، در حال آغاز موشکافی در ژنوم انسان نئاندرتال‌اند که اوایل سال جاری منتشر گردید؛ تا که مدارکی از تاریخچه‌ی باستانی بشر را به‌دست آورند. او می‌گوید با وجود ژنوم انسان دنیزووایی، «آنان بایستی‌که با شگفتی ِ دیگری دست و پنجه نرم کنند».

منبع

در همین زمینه:

زمانه؛ فروردین‌ماه ۸۹ – کشف جد جدیدی برای انسان
زمانه؛ آذرماه ۸۹ – انسان دمانیسی
زمانه؛ مهرماه ۸۸ – کشف قدیمی‌ترین اسکلت از اجداد انسان