نسخه قابل چاپ

بیژن روحانی- هجوم برف و سرمای بی‌سابقه در بخشی از اروپا این پرسش را از سوی بسیاری از مردم برانگیخته است که چرا پیش از این دانشمندان این همه در خصوص گرم شدن آب و هوای کره زمین هشدار داده‌اند. در بریتانیا، برخی دانشمندان اقلیم‌شناس را به دروغگویی متهم کرده‌اند، اما این متخصصان می‌گویند اتفاقاً این برف بی‌سابقه در بریتانیا نشانه‌ای از برهم خوردن تعادل آب و هوای زمین در نتیجه‌ی گرم شدن بیش از حد بعضی دیگر از قسمت‌های آن است.

زمستان سرد و سنگینی شمال اروپا را فراگرفته است.بارش برف در هفته‌ی گذشته باعث اختلال در زندگی و مسافرت‌های هوایی، جاده‌ای و ریلی در برخی کشورهای اروپایی، به خصوص بریتانیا شده است.

در چنین وضعیتی و با مشاهده‌ی برفی که حداقل در بریتانیا بسیار کم‌سابقه بوده است، مردم از خود می‌پرسند آیا دانشمندان و متخصصان محیط زیست در مورد گرمایش جهان دروغ می‌گویند؟ با این‌همه سرمای کشنده، پس نگرانی از بابت گرم شدن کره‌ی زمین چیست؟ آیا هدف فقط گرفتن بودجه‌های تحقیقاتی، برگزاری کنفرانس‌های پر زرق و برق و درست کردن سازمان‌های غیر دولتی است؟

پاسخ اقلیم‌شناسان اما به این اتهامات چیز دیگری است. آنها چنین زمستان کم سابقه‌ای را اتفاقاً دلیلی بر تغییرات نگران‌کننده‌ی آب و هوایی می‌دانند.جرج مانیبوت، نویسنده‌ی کتاب‌ها و مقالات زیست‌محیطی و همچنین از نویسندگان روزنامه‌ی «گاردین» در بریتانیا، از جمله کسانی است که مورد انتقاد طیفی از مخاطبان قرار گرفته است. او از سوی این خوانندگان متهم شده است که هشدارهای بیهوده در خصوص گرم شدن هوای زمین داده و کارزارهایی در این زمینه به راه انداخته است.

اما به گفته‌ی او و محققانی مانند جان میسون و «گروه واکنش سریع به تغییرات آب و هوایی»، چنین اتفاقاتی از این پس قابل انتظار خواهند بود. نقشه‌هایی که سازمان فضایی آمریکا- ناسا- از تغییرات و نوسانات درجه‌ی حرارت زمین منتشر کرده است به نگرانی‌های بیشتر در این زمینه دامن می‌زند.

مطابق این نقشه‌ها در ماه نوامبر گذشته، لکه‌ای بزرگ و آبی‌رنگ روی ایسلند، اسکاندیناوی، بریتانیا، مجمع‌الجزایر اسپیتس برگن در نروژ و همچنین یک لکه‌ی بزرگ دیگر روی مناطق غربی آمریکا و شرق اقیانوس آرام دیده می‌شد.

درجه حرارت در این مناطق نسبت به متوسط درجه حرارت این نقاط در ماه‌های نوامبر در فاصله‌ی سال‌های ۱۹۵۱ تا ۱۹۸۰ چیزی بین نیم تا چهار درجه‌ی سانتیگراد سردتر شده است. در دو دوسوی این نقاط آبی رنگ و سرد اما حلقه‌ها و مناطق سرخ و نارنجی و قهوه‌ای قرار گرفته‌اند که حکایت از درجه‌ی حرارت بسیار بالاتری دارند. یعنی مناطقی مانند غرب گرینلند، شمال کانادا و سیبری حدود دو تا ده درجه‌ی سانتیگراد نسبت به گذشته گرم‌تر شده‌اند. همچنین نقشه‌ی نوسانات حرارتی ناسا نشان می‌دهد که مناطقی در مرکز گرینلند و در جزیره‌ی بافین در شمال کانادا، پانزده درجه‌ی سانتیگراد نسبت به میانگین سال ۲۰۰۲ تا ۲۰۰۹ گرم‌تر هستند.

به اعتقاد دانشمندان اقلیم‌شناس، دلیل بروز این پدیده‌های غیرعادی‌ باید به هم مرتبط باشند.
برای روشن‌تر شدن بحث باید به این نکته اشاره کرد که زمستان‌های بریتانیا با اختلاف شدید میان هوای نیمه استوایی و پرفشار «آزور» و منطقه‌ی کم فشار ایسلند در ارتباط است.

این دو توده‌ی هوا نوسانات اقیانوسی را شکل می‌دهند و بر هوای اروپا و شمال آفریقا تاثیر می‌گذارند. بنابراین توده‌ی بسیار پرفشار می‌تواند در عمل راه الگوی همیشگی گردش هوا را مسدود کند و به توده‌ی هوای سرد قطبی این اجازه را دهد که اروپا، شمال آمریکا و شرق چین را تحت تاثیر خود قرار دهد. یعنی اتفاقی که در عمل در زمستان امسال و سال گذشته رخ داده است.
از سوی دیگر مسئله‌ی کاهش ضخامت و وسعت یخ‌های قطبی نیز مطرح است.

این یخ‌ها دو نقش مهم و محوری در خصوص دما و آب و هوا دارند. یکی آن که به دلیل رنگ سفید خود و مساحت بزرگ‌شان، بخشی از حرارت ساطع شده از خورشید را پس می‌زنند و مانع از ورود و جذب آن در دریا می‌شوند. همچنین مانعی میان آب و اتمسفر زمین به وجود می‌آورند و به این ترتیب از نفوذ بخشی از گرما از راه دریا به هوا نیز جلوگیری می‌کنند. در پاییز سال ۲۰۰۹ و ۲۰۱۰، ضخامت این یخ‌ها نسبت به زمان مشابه در سال‌های گذشته به کمترین میزان حد خود رسید. بنابراین دریای آزاد که تیره‌تر شده بود در ماه‌های گرم‌تر سال درجه‌ی حرارت بیشتری را به خود جذب کرد و سپس این حرارت را در ماه‌های بعدی به اتمسفر زمین پس داد. نتیجه آن بالا رفتن فشار هوا و کاسته شدن از اختلاف میان دو توده‌ی هوای پرفشار آزور و کم فشار ایسلند شد. یعنی گردش عادی هوا مسدود شد.

این اتفاق‌ها توسط برخی اقلیم‌شناسان پیش‌بینی شده اما توجه کافی به آنها صورت نگرفته بود.
ولادیمیر پتوخوف از اقلیم‌شناسان موسسه‌ی پتسدام در آلمان معتقد است بر اثر گرم شدن آب و هوای کره‌ی زمین، از این پس زمستان‌های اروپا و شمال آسیا احتمالاً سردتر و سخت‌تر خواهد بود، اما از سوی دیگر جیمز هنسن از محققان ناسا می‌گوید در طول ده سال گذشته در اروپا، هفت زمستان گرم‌تر از حد معمول بوده‌اند.

برخی دیگر نیز در این میان معتقدند سرد شدن زمستان‌ها را نمی‌توان تنها به کاسته شدن از وسعت یخ‌های قطبی مرتبط دانست.با این حال هستند دانشمندانی که اصرار دارند چنین برف و سرمای کم سابقه‌ای در برخی نقاط اروپا، در حقیقت به گرم شدن آب و هوای کره‌ی زمین مرتبط است. زیرا گرم شدن زمین به این مفهوم نیست که همه‌ی نقاط آن در تمام ماه‌های سال گرم‌تر خواهند بود.

مطابق تمام آمارهای موجود، زمین از ابتدای ژانویه‌ی سال جاری تا پایان ماه نوامبر، گرم‌ترین دوران خود حداقل در ۱۳۱ سال گذشته را طی کرد و ماه نوامبر نیز از این جهت یک رکورد تاریخی بود، اما همه‌ی اینها اشاره به برهم خوردن تعادلی دارد که ممکن است از این پس هوا را در برخی نقاط سردتر از سال‌های گذشته کند.

شرح تصاویر:

۱.برف بی‌سابقه در هفته‌ی گذشته، بریتانیا را فلج کرد.
۲. نقشه‌ی ناسا از تغییرات حرارتی در ماه نوامبر گذشته
۳. کم‌شدن یخ‌های قطبی در به وجود آمدن این زمستان سخت، موثر بوده است

منابع مرتبط:

That snow outside is what global warming looks like (http://www.guardian.co.uk/commentisfree/2010/dec/20/uk-snow-global-warming)

Global Warming could cool down temperatures in winter (http://www.pik-potsdam.de/news/press-releases/global-warming-could-cool-down-temperatures-in-winter )