نسخه قابل چاپ

ساینس دیلی - بر اساس گزارشی که چندی پیش توسط «شورای ملی پژوهش‌های» ایالات متحده منتشر شد، به نظر می‌رسد یخچا‌ل‌های بخش شرقی و مرکزی رشته‌کوه هیمالیا، با سرعت فزاینده‌ای مثل دیگر مناطق مشابه جهان، در حال عقب‌نشینی‌اند. حال‌آنکه، یخچال‌های غرب این رشته‌کوه از ثبات بیشتری برخوردار بوده و حتی می‌توانند از این هم بزرگ‌تر بشوند.

این گزارش، نگاهی به تحولات یخچال‌های منطقه هندوکش-هیمالیا دارد، که شامل هشت کشور آسیایی می‌شود و تأثیرات مهمی بر سیستم‌های رودخانه‌ای منطقه، منابع آبی، و نیز بر جمعیت آسیای جنوبی دارد. کوه‌هایش سرچشمه چندین رود بزرگ – از جمله گنگ، مکونگ، یانگ‌تسه و رود زرد – هستند که به‌عنوان منابع اصلی آب آشامیدنی و تأسیسات آبیاری ساکنین این حوزه با جمعیتی بالغ بر ۱.۵ میلیارد نفر، نقش شاهرگ حیاتی منطقه را ایفا می‌کنند.

اقلیم سرتاسر هیمالیا در حال دگرگونی‌ست؛ اما طبق اعلام هیئتی که دست به انتشار این گزارش زده‌اند، هنوز مشخص نیست که تأثیرات منطقه‌ای این دگرگونی‌ها چقدر باشد. هیمالیای شرقی و فلات تبت در حال گرم شدن‌اند و این تغییر دما، در ارتفاعات بالاتر حالت محسوس‌تری دارد. مدل‌ها حکایت از این دارند که غبار صحرا و دوده‌، باعث گرم‌تر شدن جو می‌شوند و با تسریع ذوب توده‌های برفی، موجبات عقب‌نشینی یخچال‌ها را فراهم می‌کنند.

تحولات یخچال‌های منطقه هندوکش-هیمالیا، که شامل هشت کشور آسیایی می‌شود و تأثیرات مهمی بر سیستم‌های رودخانه‌ای منطقه، منابع آبی، و نیز بر جمعیت آسیای جنوبی دارد. کوه‌های هیمالیا سرچشمه چندین رود بزرگ – از جمله گنگ، مکونگ، یانگ‌تسه و رود زرد – هستند که به‌عنوان منابع اصلی آب آشامیدنی و تأسیسات آبیاری ساکنین این حوزه با جمعیتی بالغ بر ۱.۵ میلیارد نفر، نقش شاهرگ حیاتی منطقه را ایفا می‌کنند.

طبق این گزارش، اگرچه ذوب یخچال‌های هیمالیا به تأمین آب رودخانه‌ها و جریانات سیلابی این منطقه کمک می‌کند؛ اما بعید است این پدیده طی چندین دهه آتی، تغییر چندانی را در وضع ذخایر آبی نواحی پایین‌دست این رشته‌کوه – که غالباً از آب باران‌های موسمی و ذوب برف تأمین می‌شوند – به وجود آورد. هر افت و خیزی که در حجم این ذخایر اتفاق افتد، آن را بایستی ناشی از زهکش گسترده آب‌های زیرزمینی، رشد جمعیت، و تغییر الگوهای مصرف آب دانست. با این وجود، اگر آهنگ فعلی عقب‌نشینی یخچال‌ها هم ادامه یابد، تغییرات پدیدآمده در مناطق بالادست هیمالیا، به دگرگونی الگوهای فصلی و جریانات موقت آب برخی از حوزه‌های آبگیر خواهد انجامید. انتظار می‌رود تبعات این عقب‌نشینی، طی فصول خشک و به‌ویژه در مناطق غربی این رشته‌کوه آشکارتر بشود. چراکه ذوب یخ‌های واقع در این منطقه، نقش مهم‌تری در تأمین آب رودخانه‌‌های همجوار ایفا می‌کند. با این‌همه، احتمال می‌رود که عقب‌نشینی یخچال‌ها، چندان در مقایسه با تغییر محل بارش‌ها و شدت و نوسان‌شان، اثرات منطقه‌ای محسوسی در پی نداشته باشد.

این هیئت همچنین تصریح کرده که ذوب یخچال‌ها می‌تواند اهمیت خاصی در حفظ منابع آبی مناطق همجوار، در طول خشکسالی‌ها و دیگر بلایای طبیعی مشابه داشته باشد. در جریان خشکسالی سال ۲۰۰۳ اروپا، سهم بخشی از آب دانوب که با ذوب یخچال‌های واقع در سرچشمه‌های آلپ تأمین می‌شود، طی ماه اوت همان سال حدود سه برابر میانگین یکصد سال اخیرش بود. لذا آب یخچال‌های هیمالیا، پشتوانه‌ و تضمینی برای ساکنین مناطق پیرامون است و به‌هنگام نیاز، می‌تواند مانع خشکی رودخانه‌ها بشود. با این‌ وجود، اگرچه واپس‌نشینی یخچال‌ها در کوتاه‌مدت باعث رشد منابع آب شیرین می‌شود، اما فقدان تدریجی این یخچال‌های «تضمینی»، با گذشت زمان مشکل‌ساز خواهد شد.

مدیریت منابع آب و فاصلاب و همچنین تأمین آب پاک، امروزه به چالشی پیش روی اهالی مناطق همجوار هیمالیا تبدیل شده است. طبق این گزارش، تغییرات اقلیمی و به تبع آن، تغییر میزان دسترسی این مردم به آب، می‌‌تواند زمینه رشد شیوه‌های باز و مؤثر مدیریتی، که پیرو شرایط موجود اتخاذ می‌شود را در مقیاس‌های نه‌چندان بزرگ، فراهم آورد. با درنظر گرفتن پیامدهای بعضاً مصیبت‌بار عقب‌نشینی‌ یخچال‌ها و تغییر روند ذوب برف‌های منطقه، می‌توان تلاش‌هایی که هم‌اکنون در آنجا برای کاهش بلایای طبیعی انجام می‌شود را ثمربخش‌تر از گذشته کرد.

اکثر حوزه‌های آبگیر هیمالیا، به‌واسطه بروز تحولات اجتماعی و تغییر برخی مؤلفه‌های محیطی، دچار کمبود آب هستند و انتظار می‌رود این کمبود، با رشد فزاینده جمعیت و دگرگونی‌های بالقوه اقلیم آنجا در آینده، تقویت هم بشود.

پیشینه منازعاتی که در گذشته بر سر تملک رودهای هیمالیا درگرفته، نشان می‌دهد احتمال همکاری فی‌مابین، بیشتر از درگیری‌ست؛ اما شرایط اجتماعی هم ممکن است دیر یا زود عوض شود. لذا، اصلاح ذخایر آبی می‌تواند اهمیت فزاینده‌ای در حل و فصل تنش‌های سیاسی هم داشته باشد؛ به‌خصوص اگر سازمان‌های فعلی مدیریت منابع آب، توجه بیشتری را معطوف به پیچیدگی‌های اجتماعی، اقتصادی و اکولوژیکی این منطقه نشان بدهند.

منبع: Science Daily

توضیح تصویر:

قله اورست (سمت راست) از چشم‌انداز کوه کالا پاتار، نپال. منبع: axel / Fotolia