بیژن روحانی - دوم فوریه برابر با سیزدهم بهمن‌ماه روز جهانی تالاب‌هاست. در چنین روزی در سال ۱۹۷۱ میلادی برابر با ۱۳۴۹ خورشیدی و در شهر رامسر ایران، معاهده‌ای جهانی برای حفاظت از تالاب‌ها به تصویب رسید که به معاهده‌ی رامسر مشهور شد.

 

پس از آن همه‌ساله این روز به نام روز جهانی تالاب‌ها نامگذاری شده است. معاهده‌ رامسر از کشورهای عضو می‌خواهد تا زمینه‌های لازم را برای حفاظت و بهره‌برداری مناسب از تالاب‌های خود آماده کنند. همچنین برای حفاظت بهتر از تالاب‌هایی که اهمیت جهانی دارند، این معاهده فهرستی را در نظر گرفته است که کشورهای عضو بتوانند تالاب‌های ارزشمند خود را در آن ثبت کنند و به این ترتیب راه برای همکاری‌های بین‌المللی برای مدیریت و حفاظت بهتر از آن‌ها فراهم شود.

 

 

 

 

اهمیت تالاب‌ها در حفظ تنوع زیستی و نقش آن‌‌ها در برقراری تعادل در چرخه حیات باعث شده است تا روز به روز کشورهای بیشتری به فکر حفظ، نجات و یا زنده کردن تالاب‌های خود بیفتند. این اکوسیستم‌های آبی به جز تامین تنوع زیستی کارکردهای مهم اقتصادی و اجتماعی نیز برای انسان‌ها دارند و نابودی آن‌‌ها می‌تواند به‌طور مستقیم بر جوامع محلی تاثیرات منفی بگذارد، اما فراتر از آن بسیاری از تالاب‌‌ها در حفظ و پایداری شرایط اقلیمی نیز موثرند و از بین رفتن آن‌ها به تغییرات ناخواسته بسیار در اقلیم و آب و هوای منطقه می‌انجامد.

 

 اکنون پس از گذشت چهار دهه از انعقاد پیمان رامسر، ۱۶۰ کشور جهان عضو آن هستند و تعداد زیادی از تالاب‌های خود را در فهرست این معاهده ثبت کرده‌اند. مطابق آمار سایت رسمی معاهده‌ جهانی رامسر تاکنون ۱۹۹۴ تالاب در این فهرست ثبت شده است. ۲۴ تالاب از ایران نیز در فهرست معاهده رامسر به ثبت رسیده‌اند. تالاب‌هایی مانند دریاچه‌امیرکلایه، تالاب انزلی، پارک ملی بوجاق، تالاب گاوخونی، دریاچه ارومیه، هامون پوزک، هامون هلمند و هامون صابری، دریاچه پریشان و همچنین شادگان جزو این تالاب‌ها هستند که اکثراً در سال ۱۹۷۵ در فهرست معاهده رامسر به ثبت رسیده‌اند، اما در سال‌های بعدی نیز چند تالاب از ایران به این فهرست اضافه شدند که از آن میان می‌توان به فریدون‌کنار، از باران و سرخرود، تالاب گمیشان، خلیج گواتر و هور باهو اشاره کرد.

 

در کنار فهرست تالاب‌هایی که اهمیت جهانی دارند اما فهرست دیگری به نام فهرست مونترو وجود دارد که شامل تالاب‌هایی از فهرست جهانی است که اکنون به دلایل مختلف اکوسیستم آن‌ها در معرض تغییرات جدی قرار دارد یا به اصطلاح حیات آن‌ها در خطر افتاده است. عواملی که باعث این مخاطرات می‌شوند عمدتاً عبارتند از روند توسعه فن‌آوری، آلودگی ‌و یا انواع تهدیدات انسانی دیگر.

 

کشور یونان با داشتن هفت تالاب در فهرست مونترو در صدر کشورهایی قرار دارد که بیشترین تعداد از تالاب‌های جهانی‌شان در خطر است. مطابق آخرین اطلاعات به روز شده توسط دبیرخانه معاهده‌رامسر، اکنون شش تالاب جهانی ایران نیز در فهرست مونترو یا فهرست تالاب‌های در معرض خطر قرار دارند. بنابراین ایران پس از یونان، بیشترین تالاب‌های در معرض خطر جهان را دارد. این تالاب‌ها عبارتند از تالاب انزلی، هامون صابری و هامون هلمند، دریاچه‌نیریز، تالاب شادگان و مناطق اطراف آن و همچنین دریاچه‌های شورگل، یادگارلو و دورگه در آذربایجان غربی. البته پیش از این مجموعه تالاب‌ها "آجیگل، آلماگل و الاگل" نیز در فهرست تالاب‌های در خطر قرار داشتند که سازمان محیط زیست ایران توانست این مجموعه را از فهرست مونترو خارج کند.

 

 

عوامل مختلفی باعث تهدید تالاب‌های ایران شده‌اند که برخی از آنها منشاء طبیعی دارند و برخی دیگر به دلیل فعالیت‌‌های انسانی هستند. کمبود باران و خشکسالی‌های پی‌درپی و همچنین افزایش درجه حرارت هوا و به دنبال آن زیاد شدن تبخیر سطحی باعث شده است تا بخشی از تالاب‌های ایران رو به خشکی روند، اما غیر از عوامل طبیعی عوامل انسانی نیز با شدت هرچه تمام‌تر بیشترین آسیب‌ها را طی چند دهه اخیر به تالاب‌های ایران وارد کرده‌اند.

 

سدسازی خارج از ظرفیت و کم کردن آب ورودی به تالاب‌ها، حفر چاه‌های غیر مجاز در اطراف تالاب‌ها و کشیدن آب از سفره‌های آب زیرزمینی، خشک کردن اراضی تالاب‌ها و تبدیل آن‌ها به زمین‌های کشاورزی، احداث تاسیسات صنعتی یا جاده‌سازی در حریم تالاب‌ها و همچنین ورود انواع آلودگی‌های خانگی، صنعتی و کشاورزی به درون این اکوسیستم‌های آبی باعث برهم خوردن تعادل زیست محیطی بسیاری از آن‌ها شده است.

 

در میان تالاب‌های فوق، دریاچه ارومیه اکنون بخش مهمی از مساحت خود را از دست داده و با خطر جدی خشک شدن و نابودی روبه‌رو است. کارشناسان محیط زیست هشدار داده‌اند خشک شدن این دریاچه بزرگ و تبدیل شدن آن به بیابان می‌تواند عواقب زیست محیطی جبران‌ناپذیر برای منطقه اطراف آن به همراه داشته باشد.

 

همچنین زیست‌بوم و اکوسیستم تالاب انزلی در شمال ایران نیز توسط عوامل مختلفی که اکثر آن‌ها منشا انسانی دارد تهدید می‌شود. برخی از این عوامل عبارتند از افزایش میزان فلزات سنگین مانند سرب در آب و رسوبات تالاب به دلیل ورود انواع فاضلاب‌ها و آلاینده‌های دیگر، انتقال آب تالاب به بالادست آن برای آبیاری زمین‌‌های کشاورزی، صید و شکار بی‌رویه آبزیان و پرندگان ساکن در تالاب، ورود زباله از طریق رودخانه‌ها و همچنین حجم گردشگر خارج از ظرفیت تالاب بدون در نظر گرفتن ملاحظات زیست محیطی همگی باعث شده است تا نام یکی از مهم‌ترین مناطق زیست محیطی ایران در فهرست تالاب‌‌های در خطر جهان قرار بگیرد.

 

به گفته‌ مسئولان سازمان حفاظت محیط زیست ایران، بین ۳۰۰ تا ۴۰۰ چاه غیر مجاز در چهارهزار هکتار از زمین‌های اطراف دریاچه پریشان حفر شده که باعث برهم خوردن تعادل این تالاب و سفره‌های آب زیرزمینی در منطقه اطراف آن شده است. اکنون بخش عمده‌ای از تالاب پریشان خشک شده و این تالاب مهم در یک اتفاق نادر دچار خودسوزی شده و از هفته‌ گذشته تاکنون بستر خشک این دریاچه در حال سوختن است. کارشناسان محیط زیست می‌گویند به دلیل خشک شدن بخش‌هایی از دریاچه پریشان، گاز متان محبوس در بستر آن اکنون در معرض هوا قرار گرفته و در حال سوختن است.