نسخه قابل چاپ

 مهسا صارمی ـ هر زنی در نوجوانی، در یکی از روزهای ۱۲ تا ۱۶ سالگی، زمانی که از خواب بیدار می‌شود، یا به وقت سفر در تابستان یا هنگامی که از مدرسه به خانه برمی‌گردد، خلاصه در یکی از همین روزها بدنش دگرگون می‌شود، گر می‌گیرد، ضعف می‌کند و در نهایت عادت ماهانه می‌شود.

این تجربه هم‌سان همه زنان است. عادت ماهانه که آن را با نام‌هایی نظیر پریودی و قاعدگی نیز می‌شناسیم و یکی از ویژگی‌های زیست شناختی زنان است.

در تمدن باستان ارزش خاصی برای این خون قائل بودند؛ به این دلیل که نه تنها جاری شدن آن همراه با خشونت نیست بلکه همراه با باروری و زایش است و هماهنگی تن زن با تن جهان را حفظ می‌کند.
در الهیات و تمدن مادرسالارانه کهن نیز خون قاعدگی را نوید دهنده حیات یک قبیله می‌دانستند.

با به قدرت رسیدن سلطه پدری، از ارزش این خون کاسته شد و تا به امروز که تبدیل به تابویی شده و سخن گفتن از آن چونان سختن گفتن از آلودگی است.

در جوامع مسلمان مانند ایران خون ناشی از عادت ماهیانه زنان نجس تلقی می‌شود و زنی که عادت ماهیانه می‌شود را «حیض» می‌نامند. بسیاری از زنان هم از حمام رفتن در این دوران خودداری می‌کنند. البته شاید این رسم از زمانی باقی مانده است که زنان در خزینه‌ها به شست‌وشوی سر و بدن خود می‌پرداختند، اما امروزه نیز برخی زنان از آب ریختن روی سر و تن‌شان در روزهای عادت ماهانه پرهیز می‌کنند و بعد از تمام شدن خونریزی به حمام می‌روند و بعد از آن می‌گویند که «پاک شده‌اند».

عادت ماهیانه، یکی از عوامل حساس سلامتی در زندگی یک زن به شمار می‌آید. به‌فرض اگر عادت ماهانه یک زن در ۱۲ سالگی آغاز شده و تا سن ۵۰ سالگی ادامه داشته باشد و هر دوره شامل پنج تا هفت روز شود، آن‌گاه می‌توانیم بگوییم یک زن به‌طور میانگین هفت سال از عمر خود را با عادت ماهیانه گذرانده است.

این تجربه چند روزه هم‌سان، در زندگی روزمره زنان، یعنی در روزهای پیش و پس از عادت ماهیانه نیز تاثیر می‌گذارد. پس بدون شک می‌توانیم بگوییم که عادت ماهیانه نقش پررنگی را در زندگی یک زن ایفا می‌کند که به طریقی به شریک زندگی و اطرافیان زن هم مربوط می‌شود.

زهرا ع. ۲۷ ساله می‌گوید: «علایم عادت ماهیانه برای من از یک هفته قبل شروع می‌شود. سینه‌هایم درد می‌گیرند. پاهایم گزگز می‌کنند. هرچه به زمان آن نزدیک‌تر می‌شوم حالات دیگری مانند گرگرفتگی و گاهی هم جوش‎های ریز روی صورتم یا شانه‌هایم می بینم... مشکل من و خیلی از دختران دیگر با علایم عادت ماهانه نیست. درد در روز اول خیلی زیاد است. طوری که کمردرد و دردهای شکمی و حالت تهوع اجازه فعالیت‌های روزمره را به من نمی‌دهد.»

او ادامه می‌دهد: «برای من جالب است که در مورد دردهای زیاد عادت ماهیانه در فیلم‌ها، کتاب‌ها و یا حتی در جست‌وجوهای اینترنتی‌ام در سایت‌های کشورهای دیگر چیز زیادی نخوانده‌ام و ندیده‌ام و نشنیده‌ام. یعنی واقعاً نمی‌دانم عادت ماهیانه‌های دردناک تنها یک اپیدمی در ایران است یا نه درد مشترک همه زنان دنیاست.»

زهرا با اشاره به تغییر رفتار زنان در دوران عادت ماهیانه می‌گوید: «واقعاً بخش زیادی از این تغییرات رفتاری، ناخودآگاه و به دلیل دردها و تغییرات هورمونی اتفاق می افتد. من دوست دارم در این دوره زیاد از توالت استفاده کنم، توی محیط سرد و تمیز باشم، هر روز دوش بگیرم، بیشتر بخوابم و کمتر درگیر فعالیت‌های جسمی باشم. مخصوصا در دو روز اول. عصبی‌تر از روزهای قبل هم هستم و انتظار دارم که اطرافیان مراعات مرا بکنند؛ مخصوصا همسرم.

اصلا سکس در روزهای پریود را دوست ندارم. چون علاوه بر احتمال افزایش ابتلا به بیماری های مقاربتی لذت زیادی هم برای من ندارد. من ترجیح می‌دهم شوهرم چندروزی به خاطر وضعیت جسمی و روحی من از سکس صرف نظر کند.»

در بیشتر مواقع ما از چیزی که نمی‌دانیم، می‌هراسیم و فرار می‌کنیم. فکر این‌که یک زن به‌طور مرتب و برنامه‌ریزی شده و بدون نشانه‌ای از بیماری، می تواند خون بدن خود را از دست بدهد، عده‌ای را می‌ترساند. عده‌ای هم هنوز نمی‌دانند که بدن یک زن چطور ممکن است چنین ساختاری داشته باشد.

ضرورت تابوشکنی

محمدحسین ف. ۲۴ ساله دانشجوی مهندسی صنایع، درباره مسئله پریود، زنانگی و نحوه برخورد با آن به عنوان یک مرد، دیدگاه خود را به دو بخش تقسیم می‌کند: یک از دیدگاه پزشکی، دو از لحاظ روان‌شناختی و جامعه‌شناختی. او می‌گوید: «به نظر من، هرکس برحسب نوع ارتباطی که با دنیای خویش برای کسب علم برقرار می‌کند، می‌تواند درباره موضوع بحث ما، اطلاعاتی را جمع‌آوری کند و خود را غنی سازد، اما در بخش روانشناسی موضوع، باید به این مسئله بپردازیم که چرا یک زن از بیان اتفاقی به نام عادت ماهیانه، حتی به نزدیک‌ترین کسان خود، سر باز می‌زند یا حداقل در بیان آن از نوعی ترس برخوردار است که به اشتباه، عرف و جامعه نام آن را حیا و شرم نامیده‌اند. در حالی‌که عادت ماهیانه یک رخداد غیر قابل پیش‌بینی نبوده است و در عین حال، نه جزو امراض محسوب می‌شود و نه از طرفی دارای درمان و پیشگیری است. پس جنس زن، به تمامی درگیر این رخداد است و تنها کسی است که از پس تحمل آن برمی‌آید. عادت ماهیانه چون یک رخداد گذرا و برای هر دختری یک بازه خاص خود را دارا است، پس به نظر شخص من، نباید به این فکر بود که تنها بخواهیم با قرص، درد آن را کنترل کنیم. معضل اصلی دختر در این عادت ماهیانه، خود عادت ماهیانه نیست، چرا که رخ داده است و رخ خواهد داد؛ اما دختر نمی‌داند چگونه این مسئله را با دیگران در میان بگذارد تا آن‌ها کلافگی‌ها و ناراحتی‌های او را درک کنند. مثل خیلی از اتفاق‌های دیگر که در زندگی دختر رخ می‌دهد و دختر به صورت درد دل آن‌ها را با اشخاصی صمیمی در میان می‌گذارد. پس باید زمینه را به گونه‌ای فراهم کرد که خود دختر، برای بیان این مسئله رغبت لازم را پیدا کند. این البته نیازمند کمی شجاعت و صراحت بیان از جانب دختر نیز هست. گرچه عواملی همانند تابوی سنت و مذهب که دختران را در بسیاری از مسائل در تنگنای ابراز احساسات قرار می‌دهند، در مسکوت ماندن این موضوع، نقشی مهم ایفا می‌کنند، اما اگر حرکت از جانب نسل جوان آغاز شود و این روند ادامه پیدا کند، کم‌کم اتحاد ذهنی میان زن و مرد در نسل های بعد، حاصلی شیرین برای رفع مشکلات بیانی دنیای زن در کشورمان را در بر خواهد داشت.»

او در پاسخ به این‌که یک مرد چه وظایفی در حل این مسئله بر دوش دارد، می‌گوید: «جواب ساده است، اما در سادگی آن، قدرت در عمل نهفته است. من باید به این فکر کنم که گهواره‌ای باشم برای ایجاد آرامش زن در طول زمان قاعدگی یا همان عادت ماهیانه او. زن باید احساس کند که می‌تواند راحت این مسئله را با من در میان بگذارد، راحت ابراز کند که خونریزی دارد، چقدر درد دارد و چرا در روزهای عادت ماهیانه، کلافه و عصبی است. هر بار که من کلافگی‌های او را با لبخند پاسخ دهم و او را تصدیق کنم، این زن خواهد بود که در پریود بعدی، با اشتیاق مسئله را با من در میان خواهد گذاشت. من، به عنوان یک مرد نباید به پریود به عنوان یک ضعف نگاه کنم که اگر این ضعف است، اگر این ضعف درونی زن محسوب می‌شود، همین زن که فرض محال ضعیف است، از درون شکم خود، یک انسان را به دنیای بیرون منتقل می‌کند و فشاری عظیم را تحت عنوان "درد زایمان" تحمل می‌کند.»

سندروم پیش از عادت ماهیانه

این پدیده چند روز پیش از شروع عادت ماهیانه و آغاز خونریزی به دلیل حساسیت بدن نسبت به تغییرات هورمونی به وجود می‌آید. حدود ۱۵ روز قبل از عادت ماهیانه، سطح هورمون‌هایی نظیر استروژن و پروژسترون به سرعن در بدن تغییر می‌کند و باعث بروز علائم جسمی و روحی و رفتاری خاص در زنان می‌شود.

نیلوفر الف. ۲۷ ساله می‌گوید: «راستش رو بخواهی در زمان عادت ماهیانه گاهی وقت‌ها خودم هم از دست خودم کلافه می‌شوم ... به شدت عصبی می‌شوم، به‌خصوص بی دلیل گریه‌ام می‌گیرد. دلم می‌خواهد بیشتر بخوابم، گرمم می‌شود. حال و حوصله هیچ کاری را ندارم. دلم می‌خواهد توی خودم باشم، به لحاظ جسمی هم یک درد مرموزی که البته شدید نیست اما آزار‌دهنده است را در قسمت کمر و تخمدان‌ها حس می‌کنم و با پروفن تسکین‌اش می‌دهم چون به شدت بی‌تابم می‌کند. ضمن این‌که معمولاً چهار، یا پنج روز قبل از عادت ماهیانه سمت راست بدنم درد عجیبی می‌گیرد که مدام از بالا به پایین در حرکت است و خصوصاً در ناحیه پهلو و شانه و گردن خیلی ناراحتم می‌کند ... هر از چند گاهی هم حالت تهوع دارم و بالا می‌آورم که این البته خیلی کمتر است و شاید از ۱۰ سالگی که عادت ماهیانه‌ام شروع شده است تا به امروز که ۱۸سال می‌‌گذرد، چهار بار برایم پیش آمده است. شاید به غذایی که خوردم و تاخیر عادت ماهیانه بستگی دارد. مثلاً سال گذشته یک بار به دلیل استرس بی‌اندازه ۴۵ روز عادت ماهیانه‌ام به تاخیر افتاد و واقعاً وحشتناک بود وقتی که عادت ماهیانه شدم، دوبار بالا آوردم و دل‌دردی وحشتناک و خون‌ریزی شدید داشتم، اما این فقط گاهگاهی هست و بیشتر علائم همان‌هایی هست که گفتم.»

سندروم پیش از قاعدگی شامل طیف وسیعی از تغییرات جسمی، روحی و رفتاری در زنان می‌شود که شایع‌ترین آن‌ها عبارتند از: کمردرد، سردرد یا سرگیجه، تهوع، استفراغ، یبوست، احساس خستگی، کاهش حجم ادرار، سفت و دردناک شدن پستان‌ها، خستگی شدید تورم در قسمت‌های مختلف بدن، اضافه وزن ماهیانه، سنگینی با فشار در لگن، نفخ و تغییر اشتها، مشکلات تنفسی، آلرژی، اختلالات بینایی، خارش، سوزش و التهاب پوست در ناحیه بازوها و پاها، کوفتگی و تپش قلب و جوش‌های ریز در صورت.

شاخص‌ترین تغییرات روحی نیز عبارتند از: ناموزونی خلق و خو، افسردگی، پرخاشگری، اضطراب، بی‌قراری، کاهش تمرکز و حواس، برآشفتگی، سستی و پرخاشگری.

محمد‌مهدی م. می‌گوید: «در بین دخترانی که من دیده‌ام، آن روزهایی که عادت ماهیانه می‌شوند، به نسبت قبل و روزهایی که در این شرایط نیستند، دچار تغییرات رفتاری و روانی می‌شوند. بعضی از آن‌ها سعی می‌کنند آرام‌تر باشند و خودشان را کنترل کنند. برخی از آنان هم قادر به کنترل خود نیستند و رفتارها و واکنش‌های تندی از خود بروز می‌دهند. از نظر اخلاقی به طور کامل تغییر می‌کنند.

من فکر می‌کنم زنان این توانایی را داشته باشند که در این هنگام خود را کنترل کنند و آرام‌تر باشند اما عده‌ای از آن‌ها نمی‌توانند. آن‌هایی که خود را کنترل نمی‌کنند، عصبی به نظر می‌آیند و در مقابل اتفاق‌های روزمره واکنش‌های تندی از خود نشان می‌دهند. بعضی از این زنان خود را از جمع دور می‌کنند و گوشه‌گیر می‌شوند. کمتر صحبت می‌کنند، از خانه بیرون نمی‌روند. این اتفاق البته برای خیلی از زنان هم عادی شده است و سعی می‌کنند که برخورد عادی‌تری با عادت ماهیانه داشته باشند.»

این مرد جوان ادامه می‌دهد: «در اطرافیان من، هستند پسرانی که دوست دخترهای‌شان را در این روزها درک نمی‌کنند. حتی در این روزها رابطه‌شان را نیز با او قطع می‌کنند. به این شکل برخورد مناسبی با دختران صورت نمی‌گیرد. عده‌ای زمانی که رفتار تندی از دوست خود می‌بینند، با رفتاری تندتر جوابش را می‌دهند. عده‌ای هم همان‌طور که گفتم در این روزها رابطه‌شان را قطع می‌کنند و با او بیرون نمی‌روند.
چیزی که خودم در مقابل دوست دخترم رعایت می‌کنم و فکر می‌کنم برخورد مناسبی است، این است که سعی می‌کنم با او عادی‌تر برخورد کنم و در مقابل برخورد تند و عصبانی‌اش، عکس العملی از خود نشان ندهم. باید در این روزها با دخترها برخورد بهتری کنیم و رفتارها و عکس‌العمل‌شان را طبیعی بدانیم.
البته من تا زمانی برخورد مناسبی خواهم داشت که طرف مقابل من از رفتار من و یا از این دوران عادت ماهیانه سوءاستفاده نکند. در غیر این صورت شاید واکنش من هم تند شود و بسته به شرایط رابطه‌ام را تا زمانی با او قطع کنم، اما تا به حال در روابطم با چنین مشکلی روبه‌رو نشده‌ام.»

دلیل خونریزی چیست؟

در تخمدان‌های زن میلیون‌ها تخمک وجود دارد که هر تخمک به همراه سلو‌ل‌های اطرافش، مجموعه‌ای به‌نام فولیکول را شکل می‌دهد. این فولیکول‌ها تحت اثر ترشحات قسمتی از مغز به‌نام هیپوفیز قرار دارند.
یک دوره قاعدگی طبیعی را، براساس وضعیت جدار داخلی رحم، می‌توان به سه مرحله تقسیم کرد:

١. مرحله رشد

٢. مرحله ترشحی

٣. مرحله تخریب

در مرحله رشد که زمانی بین اتمام خونریزی و تخمکگذاری است، فولیکول‌های تخمدان تحت‌تاثیر ترشحات هیپوفیز، هورمونی به نام استروژن تولید می‌کند. استروژن بر لایه داخلی جدار رحم اثر می‌کند و موجب افزایش رشد آن می‌شود. در روزهای میانی دوره قاعدگی (تقریباً ۱۴ روز) یک تخمک از یکی از تخمدان‌ها رها می‌شود. پس از رها شدن تخمک، سلول‌های باقیمانده فولیکول (که در این زمان، اصطلاحاً جسم زرد نامیده می‌شوند) تغییر و شروع به ترشح هورمونی به‌نام پروژسترون می‌کنند. هورمون پروژسترون باعث افزایش ضخامت جدار داخلی رحم می‌شود. بنابراین، با رها شدن تخمک و ترشح هورمون پروژسترون، نیمه دوم قاعدگی آغاز می‌شود.

در صورتی که تخمک رها شده توسط اسپرم بارور و تبدیل به سلول تخم شود، در جدار داخلی رحم جایگزین شده و با کنش‌های پیچیده‌ای مانع از بین رفتن جسم زرد می‌شود، اما اگر تخمک بارور نشود و یا به هر دلیلی در جدار رحم جایگزین نشود، جسم زرد پس از چند روز ترشح پروژسترون، از بین می‌رود. در نتیجه جدار داخلی رحم در اثر افت ناگهانی استروژن و پروژسترون دچار تخریب می‌شود و تکه‌تکه فرو می‌ریزد. این ریزش جدار داخلی رحم، همان خونریزی عادت ماهیانه است.

مردمان گذشته بر این باور بودند که خون دوران عادت ماهیانه دارای قدرت معجزه آسایی است و از این جهت مردان به زنان حسادت کرده و چون خود قادر به تجربه چنین پدیده‌ای نبودند آن را کاملاً نفی و رد می‌کردند و شاید تمام این باورها و تجربیات در گذشته‌های دور و نزدیک به رانده شدن زن از جامعه و ضعیف شمردن او ختم شده باشد.

در کنار تمام این عقاید کلیشه‌ای که همواره در مورد عادت ماهیانه زنان شنیده می‌شود، باید به آن به چشم یک پدیده سالم و طبیعی نگاه شود که جزو تفکیک‌ناپذیری از زندگی یک زن و مرد به شمار می‌آید.