نسخه قابل چاپ

همین شنبه، دوم ژوییه ۲۰۱۱، یک برنامه پرده‌خوانی در شهر روتردام در هلند برپا می‌شود؛ البته با تفاوت‌هایی نسبت به پرده‌خوانی رایج در ایران که مهمترین تفاوت، اجرای برنامه به زبان هلندی است.
 

«پرده‌خوانی» نوعی نمایش سنتی ایرانی است که در آن فردی به عنوان «پرده‌خوان» از روی نقاشی‌های روی پرده، داستانی را به صورت آهنگین به مردم ارائه می‌کند. موضوع داستان‌ها می‌تواند از شاهنامه باشد و یا موضوع‌های مذهبی شیعیان.

پیوستگی تاریخی «پرده‌خوانی» در ایران از دوران صفویان، دستخوش‌ نوسان‌هایی بوده است. گفته شده که در زمان انقلاب اسلامی، حدود ۷۰۰ پرده‌خوان در ایران فعال بوده‌اند و این تعداد اکنون به دهها پرده‌خوان کاهش پیدا کرده است.

در روتردام، برنامه پرده‌خوانی شنبه، به کارگردانی نسرین قاسم‌زاده، به زبان هلندی ارائه می‌شود. در کنار پرده‌خوانی ایرانی، یک داستان فنلاندی نیز ارائه می‌شود؛ داستانی که علیرغم فاصله جغرافیایی زیاد در ایران، اما شیوه اجرایش به پرده‌خوانی ایرانی نزدیک است.

فرهاد فروتنیان، هنرمند ایرانی مقیم روتردام که نقاشی‌های پردهای در این برنامه را کشیده به «زمانه» می‌گوید:
 

«کاری که در ایران به عنوان «پرده‏‌خوانی» انجام می‏‌شود یا شکل دیگر آن، به عنوان «نقالی»، در واقع یک تکنیک است که در این‏جا ما خواستیم از این تکنیک استفاده کنیم. در گذشته هم مشابه چنین کاری در هلند ارائه شده بود؛ یعنی کسانی با نقاشی به خیابان می‏‌رفته‏‌اند و از روی نقاشی، داستان را تعریف می‏‌کرده‏‌اند.

ما خواستیم از این تکنیک، با داستان‏‌های تازه و یا داستان‏‌هایی که برای اهالی اینجا جدید باشد، استفاده کنیم. یک روند طولانی سپری شد تا در نهایت به این نتیجه رسیدیم که یک داستان از یک کشور شرقی، به‏‌ویژه ایران، انتخاب کنیم؛ داستانی که اهالی خاورمیانه که در هلند زندگی می‏‌کنند، مانند ایرانی‏ها، افغان‏ها، ترک‏ها و… بتوانند آن را به نحوی در فرهنگ خودشان بازشناسی کنند.»
 

فروتنیان می‌افزاید: «در کنار داستان ایرانی، داستان دیگری هم در نظر گرفته شد که یک داستان فنلاندی است که از نظر قدمت، همان قدمت شاهنامه را دارد. همان‏طور که ما داستان رستم و هفت‏خوان‏ را برای داستان ایرانی انتخاب کردیم، داستان فنلاندی هم داستانی است که شاید همان تأثیر شاهنامه در منطقه‏ ما را در فرهنگ اروپا داشته است.
 

هردو داستان از روی نقاشی تعریف می‏‌شوند و در نحوه اجرا هم سعی شده به سنت پرده‏‌خوانی وفادار باشد. بازیگر داستان هم تصادفاً ایرانی است. البته به‏‌خاطر ایرانی بودن‏‌اش انتخاب نشده است چون تمام کار به زبان هلندی اجرا می‏‌شود و نیازی نبود حتماً یک بازیگر ایرانی آن را اجرا کند. ولی به‏‌طور مشخص، سهند صاحب‏‌دیوانی به‏‌خاطر قدرت‏‌اش در این‏کار و آشنایی‏‌اش به کار انتخاب شد.»

برای بخش شاهنامه، آیا از نسخه‏ خاصی از برگردان هلندی شاهنامه استفاده شده یا این‏که خودتان سعی کرده‏‌اید یک برداشت آزاد از آن داشته باشید؟

برداشت آزاد است. در واقع می‏‌توان گفت که شکل خیلی ساده شدهء حکایت هفت‏‌خوان است. ساده به دلیل این که تماشاگران ما از گروه‏های سنی و همچنین فرهنگ‏های گوناگون هستند و زمینهء داستان برایشان ناشناس است.
 

زمانی که شما بخواهید برای یک ایرانی داستان را تعریف کنید، همین‏‌که نام داستان را بیاورید، او اطلاعات زمینه‌ای فراوانی دارد و می‏تواند خود را سریع با داستان هماهنگ کند. ولی بیننده‏ خارجی به هیچ عنوان با داستان آشنایی ندارد. برای همین از نهایت سادگی در بیان داستان استفاده شده است.
 

در این اجرا، تنها آن هفت مرحله و هدف‏مند بودن پرسناژ و نحوه‏ء استفاده‏‌ از زبان مطرح است. چون زبانی که سهند در این کار استفاده می‏‌کند، باید هم برای بچه‏‌هایی که آن‏جا نشسته‏‌اند و هم برای آدم‏‌های بزرگ، جذاب باشد و ظرف ۲۰-۲۵ دقیقه آن‏ها را با خودش همراه کند.

دلیل این‏که یک داستان ایرانی و یک داستان فنلاندی کنار هم‏دیگر گذاشته شده‏‌اند، چیست؟ آیا خواسته‏‌اید مقایسه‏‌ای بین شیوه‏‌ء اروپایی این کار و شیوه‏ء ایرانی آن برای بیننده به‏‌وجود بیاورید؟

این یک پروژهء کوچک از یک پروژه‏ء بزرگ‏تر است که دربرگیرندهء چند بخش گوناگون از موسیقی تا تئاتر و… بوده است. قرار بود سال گذشته ما این پروژه را در روتردام انجام بدهیم اما به دلایل زیادی، این پروژه به آن شکل انجام نگرفت و بخش‏های مختلف آن، به صورت جداگانه و در قالب نمایش‏‌های کوچک مانند «دیدار رومی و اراسموس»، دوبار در روتردام اجرا شد. بخش‌های موسیقی آن هم به صورت دیگری به اجرا درآمدند.
 

این بخشی که باقی مانده بود، هدف‏اش در هدف کلی آن پروژه معنا دارد و آن هدف این است که با توجه به‏ این‏که به‌ویژه در روتردام و آمسترادم که بیش از ۱۵۰ ملیت در کنار هم زندگی می‏کنند و نشان از ازدحام غریب فرهنگ‏‌های گوناگون است، ما می‏‌خواستیم با انتخاب داستانی که شرقی است و داستانی که از این منطقه‏ء دنیا است، ولی هر دو با یک شیوهء مشابه تعریف می‏‌شوند و زمینه‏ء آنها هم به هم خیلی نزدیک است، نوعی نزدیکی ریشه‏ء انسان‏ها را به تماشاگر نشان بدهیم.
 

در شاهنامه، رستم را داریم که برای رسیدن به هدفش، مراحلی را پشت سر می‏‌گذارد و در داستان فنلاندی هم پرسناژی داریم که شباهت‏‌های زیادی به رستم دارد و مراحل گوناگونی را پشت سر می‏‌گذارد تا به هدف‏‌اش برسد که البته متفاوت با هدف رستم است.

در ارائه‏ء این کارها، چه در بخش ایرانی و چه در بخش فنلاندی، از موسیقی هم استفاده می‏شود یا صرفاً داستان‏‌ها ارائه می‏‌شوند؟

در این کار، تعریف داستان به صورت اکتیو و یا حتی اینتراکتیو است. یعنی صحنهء کوچکی است که نقاشی، پشت آن آویخته شده و بازیگر یا داستان‏گو،‏ جلو ایستاده که با فیزیک، حرکت، نحوهء کلام و… داستان را کاملاً بازی و یا بازسازی می‏‌کند. درست کاری که نقال‏‌های ما در ایران انجام می‏‌دادند.
 

خود این بازیگر هم ساز می‏‌زند. یعنی از Ocean Drum استفاه می‏‌کند. سازی ساخته شده است و نه یک ساز قدیمی. در واقع، همان دایرهء ایرانی است، منتها دو طرف‏اش بسته است و داخل آن چیزهایی هست که وقتی حرکتش می‏‌دهی، صدایی شبیه موج‏‌هایی که به ساحل سنگی می‏‌خورند، به گوش می‏‌رسد.
 

در فواصل بین صحنه‏‌ها که در مورد شاهنامه هشت صحنه، شامل صحنه‏ مقدماتی و هفت مرحله‏‌ای که رستم پشت سر می‏‌گذارد است، برای این‏که تماشاگر بتواند به راحتی از یک داستان به داستان دیگر و یا از یک قدم به قدم دیگری هدایت شود، یک قطعه‏ خیلی کوچک موسیقی به‏ وسیله‏ همان Ocean Drum اجرا می‏‌شود. در صحنه‏‌هایی، به‌ویژه در داستان فنلاندی که بخشی از آن بر روی دریا اتفاق می‏افتد، Ocean Drum به صورت یک افکت صدایی عمل می‏‌کند. این است که در دست داشتن آن ساز به ‏هنگام بازی، نه تنها هیجانی را می‏‌تواند با تکان دادن و ضربه زدن به آن به‏‌وجود آورد، بلکه حتی صدای دریا را پدید می‌آورد.

اجرای این برنامه‏ در شهرهای گوناگون ادامه پیدا می‌کند؟

بله حتماً! در حال حاضر، چهار تاریخ گوناگون برای اجرا در روتردام برنامه‏‌ریزی شده ولی طبیعتاً دوست داریم که به جاهای بیشتری برویم. در تابستان با شهرداری شهرهای دیگر، به‏‌ویژه آمستردام و چند جشنواره  تماس برقرار می‏‌کنیم. این نمایش می‏‌تواند حتی در جنب فستیوال‏‌ها به صورت یک واحد جداگانه اجرا بشود و حتماً سعی می‏‌کنیم این کار را هم کامل‏تر بکنیم.