نسخه قابل چاپ

بیژن روحانی - سال ۲۰۱۳ از سوی چند نهاد بین‌المللی از جمله یونسکو، به عنوان سال همکاری‌‌های جهانی در مورد منابع آبی نام‌گذاری شده است. با این نام‌گذاری، جامعه جهانی قصد دارد بر اهمیت مدیریت منابع آبی و استفاده پایدار از آن تاکید کرده و برای حرکت به سمت هدفی مشترک جهت حفاظت از این منابع گران‌بها و تجدید ناپذیر تلاش کند.

به همین مناسبت روز یازدهم فوریه برابر با ۲۳ بهمن مراسمی در مرکز سازمان یونسکو در پاریس برگزار شد  تا رویدادهای مرتبط با سال جهانی همکاری‌های آبی به طور رسمی آغاز شود. قرار است در طول سال ۲۰۱۳ و در نقاط مختلف جهان برنامه‌‌ها، سمینارها و کارگاه‌های مختلفی در مورد این موضوع برگزار شود. هدف از این برنامه ارتقاء آگاهی مدیران، تصمیم‌گیرندگان و همچنین مردم در خصوص اهمیت مدیریت منابع آبی، یافتن راهی برای تلاش‌های مشترک و همچنین بررسی نیازها و کمبودها در سطح محلی، منطقه‌ای و جهانی است.

 آب شیرین و تامین منابع آبی لازم، امروز مخرج مشترک بسیاری از مشکلاتی است که جوامع بشری و محیط زیست جهانی با آن رو به رو هستند. بهداشت وسلامتی، کشاورزی، انرژی، و توسعه شهری همگی به وجود آب و استفاده درست و پایدار از آن وابسته‌اند. اما منابع محدود آبی در جهان، به درستی مدیریت نشده و فشارهای خارج از ظرفیتی بر آن وارد می‌شود. فشارهایی که عمدتا برخواسته از نیاز جوامع به توسعه هر‌چه بیشتر است.

 روز چهارشنبه ۱۳ فوریه برابر با ۲۵ بهمن، سازمان ناسا اعلام کرد مطابق تصاویر ماهواره‌ای، منطقه خاورمیانه، که ایران نیز در آن واقع شده، بخش بزرگی از منابع آب شیرین خود را از دست داده است و به زودی با بحران‌های فزاینده‌ برای تامین آب رو به رو خواهد شد. به گفته کارشناسان این سازمان، دلایل اصلی تحلیل رفتن منابع آبی در خاورمیانه، مدیریت غلط و خشکسالی‌ بزرگ سال ۲۰۰۷ و همچنین افزایش تقاضا برای مصرف آب بوده است.

اکنون حق دسترسی به آب، جزو یکی از حقوق انسانی و مقدماتی تمام جوامع در نظر گرفته می‌شود. اما پرسش اصلی نهادهایی مانند یونسکو و اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت آن است که چگونه از طریق همکاری‌های جهانی می‌توان بر مشکلات موجود غلبه کرد و حق انسانی تمام جوامع را برای دسترسی به آب و استفاده پایدار از آن تامین کرد؟ این پرسش‌ها و نگرانی‌های دیگری از این دست قرار است در طول سال ۲۰۱۳ به بحث گذاشته شود.

اما به جز فشارهای ناشی از توسعه، مسائل سیاسی و مرزهای میان کشورها نیز بر مدیریت منابع آبی سایه افکنده است. به عنوان مثال ۲۷۶ حوضه آبریز رودخانه‌ در جهان هستند که حداقل یک شاخه آن‌ها از یک مرز بین‌المللی عبور می‌کند. این حوزه‌های آبی مشترک در جهان حداقل ۴۶ درصد از سطح کره زمین را می‌پوشاند. این مقدار از مساحت زمین، محل زندگی حدود ۴۰ درصد از جمعیت دنیاست. جوامعی که از منابع آبی مشترک استفاده می‌کنند ممکن است با یکدیگر دارای رقابت باشند و یا نسبت به نحوه استفاده از این منابع ادعاهایی مطرح کنند.  مطابق آمار سازمان ملل متحد، حدود ۶۰ درصد از این رودخانه‌ها و منابع آبی مشترک در دنیا، فاقد هرگونه نظام مشارکتی برای مدیریت است.  بنابراین اهمیت اندیشیدن به چارچوبی مشترک برای مدیریت منابع آبی، برای آینده کره زمین حیاتی است.

اکنون بیش از ۲ میلیارد نفر در جهان به منابع و سفره‌های آب زیرزمینی وابسته هستند. این در حالی است که آبی که در بخش کشاورزی و تولید مواد غذایی مصرف می‌شود، بیشترین فشار را بر منابع آب شیرین در دنیا وارد می‌کند. بیش از ۷۰ درصد از آب شیرین در دنیا به مصرف کشاورزی می‌رسد. این رقم در منطقه آسیا و پاسیفیک در حدود هشتاد درصد است. حدود دو سوم گرسنگان جهان در این منطقه وسیع زندگی‌ می ‌کنند.

پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۵۰ نیاز به مواد غذایی تا حدود هفتاد درصد افزایش یابد و برای پاسخگویی به این نیاز، منابع آبی مورد استفاده هرچه بیشتر قرار می‌گیرند و اما دشواری اصلی اینجاست که منابع آب شیرین در دنیا محدود بوده، و بسیاری از آن‌ها تجدیدپذیر نیز نیستند.

روند رو به رشد جمعیت جهان و انتظار افزوده شدن رقمی در حدود دو تا سه میلیارد نفر دیگر تا چهل سال آینده، چشم‌انداز منابع آبی را با سئوال‌ها و ابهام‌های زیادی رو به رو کرده است. این روند رو به رشد همراه با تغییر رژیم غذایی انسان‌ها باعث افزایش نیاز برای تولید مواد غذایی شده است. پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۵۰ نیاز به مواد غذایی تا حدود هفتاد درصد افزایش یابد و برای پاسخگویی به این نیاز، منابع آبی مورد استفاده هرچه بیشتر قرار می‌گیرند و اما دشواری اصلی اینجاست که منابع آب شیرین در دنیا محدود بوده، و بسیاری از آن‌ها تجدیدپذیر نیز نیستند.

به گفته سازمان بهداشت جهانی، سالانه حدود سه و نیم میلیون نفر در دنیا به دلیل کمبود منابع آبی و یا در دسترس نبودن آب سالم و بهداشتی، جان خود را از دست می‌دهند. از این میان در حدود یک و نیم میلیون کودک زیر پنج سال به دلیل مصرف آب آلوده و بیماری‌های ناشی از آن در سال از میان می‌روند.

نیاز به آب و تحلیل رفتن منابع آب شیرین در برخی مناطق دنیا بیشتر از مناطق دیگر است.  روز چهارشنبه ۱۳ فوریه برابر با ۲۵ بهمن، سازمان ناسا اعلام کرد مطابق تصاویر ماهواره‌ای، منطقه خاورمیانه، که ایران نیز در آن واقع شده، بخش بزرگی از منابع آب شیرین خود را از دست داده است و به زودی با بحران‌های فزاینده‌ برای تامین آب رو به رو خواهد شد. اطلاعات ناسا نشان می‌دهد در این منطقه روند کم شدن منابع آبی از حدود یک دهه پیش سرعت گرفته است. به گفته کارشناسان این سازمان، دلایل اصلی تحلیل رفتن منابع آبی در خاورمیانه، مدیریت غلط و خشکسالی‌ بزرگ سال ۲۰۰۷ و همچنین افزایش تقاضا برای مصرف آب بوده است.