نسخه قابل چاپ

بیژن روحانی - نجات دریاچه ارومیه، کاهش آلودگی هوای تهران و مقابله با خشکسالی، مسائلی است که این‌روزها سازمان‌های مختلف دولتی برای انجام آن‌ها روش بارور کردن مصنوعی ابرها و مه‌پاشی را پیشنهاد می‌دهند. اما این پیشنهادهای بلندپروازانه مخالفانی هم دارد که معتقد هستند به کارگیری چنین روش‌هایی نمی‌تواند مشکلات زیست محیطی ایران را برطرف کند، و از سوی دیگر ممکن است عواقب ناگواری نیز در پی داشته باشد.

ابرها به کمک ارومیه می‌آیند

بارور کردن ابرها یکی از روش‌هایی است که مسئولان سازمان محیط زیست ایران بر سودمند بودن آن در مقابله با بحران دریاچه ارومیه تاکید می‌کنند. پیش‌تر و در اردیبهشت سال ۱۳۹۱، رییس سازمان محیط زیست ایران اعلام کرده بود با بارور کردن ابرها در آن منطقه، سطح دریاچه ارومیه حدود ۴۰ سانتیمتر بالا آمده است. اما برخی فعالان محیط زیست معتقدند افازیش بارندگی در ماه پرباران اردیبهشت را نباید چندان به حساب بارور کردن مصنوعی ابرها گذاشت. با این حال، همین بالا آمدن موقتی آب دریاچه هم نتوانست مشکل خشک شدن آن را برطرف کند و کاهش آب به طور جدی در تابستان ادامه یافت. بارورکردن ابرها همچنان جزو یکی از اولویت‌‌های اصلی سازمان محیط زیست برای مقابله با بحران خشکی دریاچه ارومیه است.

مقابله با آلودگی هوا

سازمان محیط زیست ایران همچنین این روش را برای مقابله با خشکسالی در نقاط دیگر ایران نیز پیشنهاد کرده است. محمد محمدی‌زاده، رییس سازمان محیط زیست، پیش‌تر از بومی شدن فن‌آوری بارور کردن ابرها در ایران خبر داده بود و این که با این کار می‌‌توان ضمن بارش نزولات آسمانی در مناطقی که کم‌آبی و خشکسالی وجود دارد، با پدیده وارونگی و ایستایی هوا نیز مبارزه کرد. در پدیده وارونگی، اختلاف فراوان دما میان لایه‌های پایینی و بالایی جو باعث ایستایی هوا می‌شود. این پدیده در شهرهای بزرگی مانند تهران، آلودگی هوا را شدت می‌بخشد. سازمان محیط زیست امیدوار است با استفاده از بارور کردن ابرها بتواند با آن مقابله کند.

تردید در سودمند بودن روش‌ها

بیشتر روش‌های بارورسازی ابرها از راه پراکندن موادی شیمیایی مانند یدید نقره به درون ابرها صورت می‌گیرد. پیش‌تر تردید‌هایی در مورد تاثیر منفی این مواد شیمایی روی سلامت انسان و محیط زیست وجود داشت. اما بسیاری از تحقیقات انجام شده نشان می‌دهد از آن‌جا که میزان به کارگیری این مواد شیمیایی در بارورسازی ابرها اندک است، تاثیری منفی روی محیط زیست و انسان برجای نمی‌گذارد.

در حالی که سازمان محیط زیست ایران و چند نهاد دیگر دولتی از سودمند بودن بارور کردن‌ ابرها برای مقابله با خشکی دریاچه ارومیه و مقابله با پدیده‌های ناخواسته جوی سخن می‌گویند، تردیدهایی در مورد میزان موثر بودن این روش‌ها مطرح شده است. از جمله آن‌که روش‌های موجود برای بارورسازی ابرها در هیچ کشوری در دنیا تاکنون نتوانسته است به طور قابل ‌توجهی میزان بارش را تغییر دهد و با خشکسالی و کم آبی به طور جدی مقابله کند. به باور بسیاری از کارشناسان محیط زیست این روش تنها به میزان کم می‌تواند موثر باشد.

محمد درویش، از جمله کارشناسانی است که نسبت به موثر بودن بارور کردن ابرها خوشبین نیست. او به روزنامه همشهری گفته است آمریکا در سال‌جاری با جدی‌ترین خشکسالی ظرف پنجاه سال گذشته روبه‌رو بوده است. از طرف دیگر این کشور در زمینه بارور کردن ابرها پیشرفت‌های فراوانی داشته است، اما حتی آمریکا نیز با وجود این پیشرفت‌‌ها نتوانسته است با این روش خشکسالی‌های اخیر خود را مهار کند. در ایران روش‌های بارورسازی ابرها از سال ۱۳۵۲ تاکنون در مناطقی مانند یزد و دامنه‌های البرز به کار گرفته شده است، اما طی چهار دهه استفاده از این روش میزان بارش در منطقه یزد همچنان ۵۰ میلی‌متر بوده و تغییری نکرده است.

مخالفان مهندسی اقلیم و آب و هوا

بارور کردن ابرها سال‌هاست در کشورهای مختلف به عنوان روشی برای ایجاد تغییرات محدود در آب و هوا و به خصوص برای افزایش میزان بارش و یا تغییر شکل آن به کار گرفته می‌شود.

برخی مقامات دولتی از جمله رییس جمهور ایران، کشورهای غربی را متهم کرده‌اند که به طور عمدی از میزان بارش ابرهایی که به سوی ایران حرکت می‌کنند می‌کاهند تا ایران دچار خشکسالی شود. 

با این حال این روش هنوز نتوانسته است در مقیاس وسیع به منظور مقابله جدی با خشکسالی به کار رود. در بیشتر این روش‌ها، این کار از راه پراکندن موادی شیمیایی مانند یدید نقره به درون ابرها صورت می‌گیرد. پیش‌تر تردید‌هایی در مورد تاثیر منفی این مواد شیمایی روی سلامت انسان و محیط زیست وجود داشت. اما بسیاری از تحقیقات انجام شده نشان می‌دهد از آن‌جا که میزان به کارگیری این مواد شیمیایی در بارورسازی ابرها اندک است، تاثیری منفی روی محیط زیست و انسان برجای نمی‌گذارد.

بارور کردن ابرها جزو یکی از روش‌های مهندسی اقلیم شناخته می‌شود. در سال‌های اخیر مخالفت‌‌های فراوانی باهرگونه تغییرات مصنوعی در آب و هوا و اقلیم کره زمین انجام شده است. در سال ۲۰۱۰ گروه زیادی از فعالان محیط زیست در سطح بین‌المللی از سازمان ملل متحد خواستند تا به کارگیری روش‌هایی را که باعث تغییرات عمده در اقلیم و آب و هوای کره زمین می‌شود ممنوع کند. این روش‌ها شامل ایجاد آتشفشان مصنوعی، بارور کردن ابرها و بارور کردن اقیانوس‌ها در مقیاس گسترده برای مقابله با تغییرات آب و هوایی است. بسیاری از گروه‌های مدافع محیط زیست معتقدند این روش‌ها گرچه برای مقابله با تغییرات آب و هوایی یا کاهش میزان دی اکسید کربن در هوا به کار می‌روند، اما می‌توانند تاثیرات منفی بر محیط زیست و تنوع گونه‌های حیات برجای بگذارند و باعث تغییرات ناخواسته در مناطق دیگر شوند.

ابرهای سیاست و توطئه‌ علیه ایران

در سال ۲۰۱۰ گروه زیادی از فعالان محیط زیست در سطح بین‌المللی از سازمان ملل متحد خواستند تا به کارگیری روش‌هایی را که باعث تغییرات عمده در اقلیم و آب و هوای کره زمین می‌شود ممنوع کند. این روش‌ها شامل ایجاد آتشفشان مصنوعی، بارور کردن ابرها و بارور کردن اقیانوس‌ها در مقیاس گسترده برای مقابله با تغییرات آب و هوایی است. 

مساله بارور کردن ابرها در ایران اکنون به برخی مسائل فرامنطقه‌ای و سیاسی نیز گره خورده است. برخی مقامات دولتی از جمله رییس جمهور ایران، کشورهای غربی را متهم کرده‌اند که به طور عمدی از میزان بارش ابرهایی که به سوی ایران حرکت می‌کنند می‌کاهند تا ایران دچار خشکسالی شود.

محمود‌ احمدی‌نژاد در سفر اخیر خود در هفته‌ پایانی شهریور ماه به استان گلستان اعلام کرد کشور درگیر مساله خشکسالی است و بخشی از این خشکسالی غیرعمدی است، اما بخشی از آن هم عمدی است و دشمن با تخلیه ابرهایی که به سمت کشور می‌آید، یک جنگ نامتعادل انسانی ایجاد کرده است. به جز محمود احمدی‌نژاد، روسای سازمان‌های میراث فرهنگی و همچنین محیط زیست نیز این موضوع را در سخنان خود تکرار کرده‌اند. مسئولان دولتی معتقدند فن‌آوری‌های پیشرفته از سوی کشورهایی که با ایران درگیر هستند، در خدمت ایجاد خشکسالی در کشور به کار می‌رود.

با این‌حال احمد بخشایش، عضو کمیسیون امنیت ملی در مجلس در واکنش به این اظهارات به خبرگزاری فارس گفته است انداختن مدیریت ابرها بر گردن کشورهای غربی، یک نوع ساده سازی مساله است و کسانی که چنین می‌گویند باید مستندات خود را نشان دهند.

معاون پژوهشی پژوهشکده هواشناسی کشور نیز این مطلب را غیرعلمی و ناممکن دانست و اظهار داشت اگر چنین چیزی نیز ممکن باشد، در حال حاضر فن‌آوری آن وجود ندارد. مجید آزادی در گفتگو با ایرنا تاکید کرده ممکن است یکی از کشورهای همسایه عملیات باروری ابرها را انجام دهد و تاثیر ناچیزی روی بارندگی در ایران داشته باشد، اما این‌که بتوانند ابرهای بارور شده را تخلیه کنند، ممکن نیست.