این کشف اخیر، هند را بعد از ایتالیا (در سال ۲۰۰۷) و ایران (۲۰۰۹)، در ردیف کشورهایی قرار داده است که تاکنون خبر از وجود مبتلایان به این بیماری داده‌اند، اما دانسته‌های فعلی ما از این بیماری که به "سل کاملاً درمان‌ناپذیر" (TDR-TB) شهرت یافته، فوق‌العاده کم است و به‌همین‌واسطه آمارهای رسمی، برآورد صحیحی از میزان شیوع آن به دست نمی‌دهد. به‌گفته جیووانی میگلیوری (Giovanni Migliori)، سرپرست مرکز سل و بیماری‌های ریوی، وابسته به سازمان بهداشت جهانی (WHO)، TDR-TB، نسخه‌ای مرگبار از انواع شدیداً مقاوم سل به شمار می‌رود که طی ده سال گذشته شیوع چشمگیری پیدا کرده‌اند. او می‌افزاید: "سل کاملاً درمان‌ناپذیر، اصلاً چیز جدیدی نیست."

 

از دهه ۱۹۶۰ میلادی، استفاده از دو دارو به نام‌های ایزونیازید و ریفامپیسین، روش معمول درمان سل به‌شمار می‌رفته است. هرچند که دوره‌هایی از مقاومت‌های موقتی تا پیش از دهه ۹۰ میلادی در این بیماری به چشم می‌خورد، اما بعد از آن بود که مقاومت سل نسبت به چندین نوع دارو، به‌شکل چشمگیری افزایش پیدا کرد تا جایی‌که پزشک‌ها در سال 2006، این بیماری را به "سل به‌شدت مقاوم در برابر دارو" (XDR-TB) تغییر نام دادند. براساس اطلاعات WHO، XDR-TB در دست‌کم ۵۸ کشور دنیا شایع است و سالیانه 25 هزار انسان به آن مبتلا می‌شوند.

 

کارول ماتنیک (Carole Matnick)، اپیدمولوژیست دانشکده پزشکی هاروارد در شهر بوستون ماساچوست نیز قبول دارد که TDR-TB، چیز جدیدی نیست و در ادامه پیشینه XDR-TB جای می‌گیرد. او می‌گوید: "وقتی XDR-TB را نام‌گذاری کردند، در واقع این بیماری وجود داشت، اما چندانی توجهی به آن نمی‌شد. اصلاً در مجموع آنقدرها توجهی به بیماری سل نمی‌شود."

 

بخشی از رشد مقاومت این بیماری را باید ناشی از عواقب درمان بیمارانی دانست که به ایدز هم مبتلا بوده‌اند که براساس آمار WHO، مشمول حال حدود ۱۳ درصد از کل مبتلایان به سل می‌شود. با این همه، مهم‌ترین معضل موجود، از نحوه مدیریت این بیماری آب می‌خورد. هرچند WHO، سل را به عنوان "بیماری محصول فقر" می‌شناسد، بهتر است انواع مقاوم آن را، بیماری‌های محصول فقر مدیریتی بخوانیم.

 

براساس گزارش این سازمان در سال ۲۰۱۱، کمتر از پنج درصد مبتلایان جدید، یا بیمارانی که در گذشته درمان شده بودند، آزمایش‌های مربوط به مقاومت در برابر دارو را گذرانده‌اند و تنها ۱۶ درصد از بیمارانِ مبتلا به انواع پیشرفته سل، مورد معالجات مناسب قرار می‌گیرند. میگلیوری می‌گوید: "این نمونه‌ها، حاکی از سوء تدبیر است. رشد مقاومت بیماری، علت انسانی دارد و ناشی از به کار بستن روش‌ها و همچنین اعمال دوره‌های نادرست زمانی برای درمان بیماری و تجویز رژیم غلط غذایی است."

 

در مدیریت بیماری سل، مؤلفه‌های زیادی را می‌توان تعیین‌کننده امکان درمان، یا رشد مقاومت این بیماری دانست. به کار بستن داروهای نابه‌جا، یا سوء مدیریت هم بدین‌‌معناست که یک بیمار، چرخه کامل درمان را طی نکند یا داروهای صحیح در اختیار پزشک قرار نگیرد و یا بیمارانی که سطح مقاومت سل‌شان هنوز معلوم نشده است، از طریق روش‌های نامناسب مورد درمان قرار بگیرند.

 

قسمتی از مشکلات هم مربوط به آزمایش سل می‌شود. روش پیشنهادی WHO، آزمایش خلط سینه است که بالغ بر یکصدسال پیش به‌عنوان روش استاندارد تشخیص سل قلمداد شد. هرچند که روش کم‌خرجی به شمار می‌رود، اما سابقه خوبی در تشخیص درست بیماری در بسیاری از مبتلایان ندارد و هیچ اطلاعاتی را هم مربوط به امکان درمانش از طریق فلان دارو به دست نمی‌دهد. به علاوه تا اعلام نتیجه آزمایش ممکن است هفته‌ها بگذرد و چنین بازه‌ای، به حد کافی برای مصرف احتمالی داروهای نابه‌جا، یا سرایت بیماری به دیگران طولانی است. با این همه در سال ۲۰۱۰ بود که WHO، با یک آزمایش سریع و بی‌‌دخالت عوامل انسانی، موسوم به Xpert موافقت کرد. در این روش، می‌توان به سطح مقاومت بیماری در برابر داروی اولیه ریفامپیسین هم پی برد. تا ماه ژوئیه ۲۰۱۱، ۲۶ کشور از این روش استفاده کرده‌اند و ۱۴۵ کشور دیگر نیز واجد شرایط دریافت کیت‌های آزمایشی با قیمتی ارزان‌تر شدند.

 

به‌گفته میتنیک، با توجه به این که داروهای اولیه‌ای که برای درمان سل تجویز می‌شود، حدود نیم‌قرن است که تغییر چندانی نکرده‌اند، چندان هم نباید از ظهور گونه‌های مقاوم سل تعجب کرد. او می‌گوید: "اگر استفاده از یک داروی مشابه را برای مدتی طولانی ادامه دهید، مقاومت بیماری، دیگر اجتناب‌ناپذیر می‌شود." سل، بعد از ایدز، دومین عامل مرگ و میر ناشی از بیماری‌های عفونی در دنیاست، اما به رغم تأثیر واضح آن بر توسعه بهداشتی و اقتصادی بشر، هنوز در ردیف اولویت‌های نخست صنعت داروسازی قرار نگرفته است. ‌

 

ریچارد چیسون (Richard Chaisson)، مدیر مرکز پژوهش‌های سل دانشکده بهداشت عمومی دانشگاه جان هاپکینز، می‌گوید: "چندین دهه است که صنعت داروسازی علاقه چندانی به بیماری سل نشان نمی‌دهد. این صنعت برای خودش نتیجه گرفته که این بیماری، بازار چندان خوبی ندارد و سودی هم عایدشان نمی‌کند"، اما به‌گفته چیسون، با روند رو به رشد مشارکت‌ بخش خصوصی و مؤسسات مردم‌نهاد با پروژه‌های پژوهشی مربوط به سل، صنعت داروسازی هم رشد چشمگیری نسبت به ده سال پیش داشته است.

 

تا سال ۲۰۱۱، ده داروی جدید یا اصلاح‌شده سل، در معرض آزمایشات بالینی قرار گرفت که تمامی‌شان استعداد کاهش دوره درمان بیماری، یا بهینه‌سازی روش‌های مبارزه با انواع مقاوم آن را دارند. بعضی مطالعات هم در مراحل پایانی خود به سر می‌برند که از آن جمله می‌توان به فاز سوم آزمایش‌ روی سگ‌ها اشاره کرد که در آن‌ها تلاش می‌شود به کمک داروی آنتی‌بیوتیک موکسی‌فلوکساسین، دوره درمان سل، از شش ماه به دوماه کاهش یابد. داروهای تیبوتک و نووراتیس نیز باهدف تولید داروهایی به‌منظور درمان انواع مقاوم سل، در فاز دوم آزمایش‌های خود هستند.

 

 

 

 

مرکز نگهداری مبتلایان به ایدز و XDR-TB – تایلند / عکس از James Nachtwey