تأثیر علمای مذهبی را در تاریخ سیاسی کشور نمیتوان نادیده گرفت اما این تأثیر تا چه اندازه در ساخت آینده ای بهتر مؤثر بوده قابل بحث است . تاریخ ایران امثال شیخ فضل الله را فراموش نخواهد کرد اما در کل روحانیت همیشه با تجدد مبارزه کرده اند و اگر این مبارزه در اکثر مواقع بطور خودکار استعمار را طرف مقابل خود قرارداده است بحثی دیگر است. خواست حوزه علمیه قم همواره تعلیم و تربیت اساتید مذهبی برای جامعه بوده بدون در نظر گرفتن اینکه در این کشور مراکز آموزشی به نام دانشگاه وجود دارد و مهمتر آنکه مرکز آموزش علوم است نه فقه. روحانیون آگاهی های مذهبی را با علم اشتباه نگرفتند بلکه علمی غیر از آن نشناختند. به گفته آیت الله خمینی علم آن چیزی است که از قم صادر میشود. از طرف دیگر اصلاح امور مذهبی شاید واقعیت خارجی نداشته و روحانیت با علم به اینکه نمیتوان هیچ یک از آیات قرآن را تغییر داد تفاسیر متنوعی برای آشتی دادن دین و اندیشه مدرن ثبت کرده اند . حافظه تاریخ اما به یاد دارد که فعالیت هایی از این نوع را اندیشمندان قدیم ایرانی برای آشتی دین و فلسفه کرده اند که به نتیجه مطلوبی نرسید و بین آنان کم بود تعداد کسانی که چون ذکریای رازی بتوانند صریح و رک حقایق را بیان کنند. انسانهایی که تقلید را برای روشنی راه خود برگزینند نمیتوانند تغییر کنند. به قول معروف: تقلید ، تقویم انسانهای عادی است و تغییر، تدبیر انسانهای عالی.

جناب اشکوری
دستتان درد نکند.
برای رفع سوءتفاهم نوشتید آقای مکارم آن زمان حجت الاسلام بودند اینک از آیات عظام هستند [ این آخرین آیات عظام ما باشد به حق خدا]. یاداوری میکنم که آقای حائری هم آشیخ عبدالکریم حائری بودند نه ایت الله. گویا آیت الله از زمان آقای بروجردی رایج شده باشد. درضمن حجت الاسلام هم تا آنجا که اطلاعات کم من قد میدهد پس ازانقلاب رسم شد و اینک هیچ اخوندی خود را کمتر ازآن نمیداند، برخی که همین حجت الاسلام را هم برای خود کوچک میدانند. در حالی که گویا در تاریخ اسلام بسختی بجز امام محمد غزالی را حجت الاسلام میخواندند، مگر زمان مشروطه که به برخی از علما مانند طباطبابی و آخوند و ... و نوری چنین القابی داده میشد. به نظر من که این جوری میرسد، شما بهتر میدانید.
امشب ( شب یکشنبه ) اینجا ( تهران ) از سوی حکومت تق و توقی بپا کرده اند و فشفشه در میکنند. امروز هم در خیابانها به رهگذران از سواره و پیاده شربت و شیرینی میدادند! هرچند مردم ازاین جشنها استقبالی نمی کنند و با سردی برخورد میکنند. گفتم پول که مفت در اختیار باشد گاهی هزینه بسیج آدمکشان و سرکوب و کشتار میشود گاهی شربت و شیرینی! نه آن کشت وکشتار و سرکوب را خواستیم و نه این راهبندان درست کردن و شیرینی و شربت پخش کردن را.
دوستدار: بابک ( تهران )