نسخه قابل چاپ

فرهاد سلمانیان - پرتاب راکت از غزه به جنوب اسرائیل در روز پنج‌شنبه‌ اول فروردین؛ همزمان با دومین روز سفر باراک اوباما، رئیس جمهوری آمریکا به خاورمیانه نشان داد که مشکلات اصلی همچنان پابرجا هستند.

پرتاب دو راکت طی دیدارهای مقام آمریکایی با مسئولان اسرائیلی و سپس «تشکیلات خودگردان فلسطینی»، از مناطق تحت اختیار سازمان «حماس» صورت گرفت و نشان داد که بعضی از فلسطینیان با نخستین سفر اوباما به اسرائیل در طول ریاست جمهوری‌اش برخوردی مسالمت‌آمیز ندارند.

رئیس جمهوری آمریکا در سفر سه روزه خود به اسرائیل، در بیت‌المقدس و سپس کرانه‌ باختری رود اردن بر تعهد آمریکا نسبت به «امنیت اسرائیل»، تشکیل «کشور مستقل فلسطین» و ازسرگیری مذاکرات صلح میان دو طرف تأکید کرد. او در موضع‌گیری‌های خود در اسرائیل به پیوند امنیت اسرائیل با پیشبرد صلح در خاورمیانه و مشروط بودن چنین صلحی به تشکیل کشور مستقل و قادر به ادامه‌ حیات فلسطینیان نیز اشاره کرد.

با وجود اختلاف‌نظرهای گذشته‌ دولت اوباما با بنیامین نتانیاهو، موضع‌گیری‌های رئیس جمهوری آمریکا در دیدار با دو طرف اسرائیلی و فلسطینی طوری بود که نه موضوع راه حل «تشکیل دو کشور مستقل» نادیده گرفته شود و نه توقع حمایت از دولت اسرائیل.

باراک اوباما طی سفر خود، گذشته از دیدار رسمی با مقام‌های اسرائیل مانند شیمون پرز، رئیس جمهوری و بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر با دانشجویان اسرائیلی نیز در بیت‌المقدس دیدار کرد.

موضوع‌های برنامه هسته‌ای ایران، جنگ داخلی سوریه و روند صلح خاور میانه از محورهای گفت‌وگوی طرف آمریکایی و اسرائیلی اعلام شده بود. چنین برنامه‌ای تمایل طرف اسرائیلی را به گفت‌وگو بر سر توقف خانه‌سازی در مناطق مورد اختلاف با فلسطینی‌ها نشان نمی‌دهد.

«اشغال و اخراج راه حل نیست»

باراک اوباما در سخنرانی خود در جمع جوانان اسرائیلی در بیت‌المقدس ضمن تمجید از دولت اسرائیل، تروریستی خواندن «حزب‌الله لبنان»، خواست کناره‌گیری بشار اسد، رئیس جمهوری سوریه از قدرت و سازش ایران بر سر برنامه هسته‌ای‌، به اشغال نظامی مناطق فلسطینی از سوی اسرائیلی‌ها، بیرون راندن فلسطینی‌ها از خانه‌های‌شان و بی‌مجازات ماندن این نوع رفتارها نیز اشاره کرد.

او حتی افزود که اشغال مناطق فلسطینی‌ها و اخراج ساکنان آن‌ها پاسخ مسئله اصلی نیست.

انتخاب جوانان اسرائیلی به عنوان مخاطب سخنرانی و اشاره به ایجاد «تغییر» در آینده از سوی آن‌ها، در پیوند با موضوع فلسطین بیانگر آن است که رئیس جمهوری آمریکا این بار نیز فقط به دیدارهای رسمی اکتفا نکرد و مانند گذشته سیاست گفت‌وگوی مستقیم با مردم کشورهای مقصد را برای تأثیرگذاری در وضعیت ادامه می‌دهد.

استدلال اخلاقی رئیس جمهوری آمریکا در این بخش از سخنرانی‌اش نشان‌دهنده ‌آن است که سیاست عملی در خاورمیانه و واقعیت‌های کنونی آن تا چه حد دشوار و پیچیده هستند و از آن‌چه می‌توانست صورت بگیرد، دور مانده‌اند. با وجود این طرح چنین مسائلی طی نخستین سفر به اسرائیل، ‌آمریکا را نزد اسراییل، تنها به متحدی منتقد تبدیل می‌کند.

انتخاب جوانان اسرائیلی به عنوان مخاطب سخنرانی و اشاره به ایجاد «تغییر» در آینده از سوی آن‌ها، در پیوند با موضوع فلسطین بیانگر آن است که رئیس جمهوری آمریکا این بار نیز فقط به دیدارهای رسمی اکتفا نکرد و مانند گذشته سیاست گفت‌وگوی مستقیم با مردم کشورهای مقصد را برای تأثیرگذاری در وضعیت ادامه می‌دهد.

هر چند خوش‌بینی او به آینده مشروط بر نادیده گرفتن دهه‌ها اختلاف میان فلسطینیان و اسرائیلی‌ها است، اما این، از توجه به راه‌حل‌های جایگزین و بلندمدتی جز رجوع به مقام‌های رسمی اسرائیل برای پیشبرد روند صلح خاورمیانه نیز حکایت دارد.

استقبال سرد فلسطینی‌ها از اوباما

با وجود این، دیدار رئیس جمهوری آمریکا از رام‌الله پس از اعلام همبستگی با اسرائیل و اشاره به وجود «اتحاد همیشگی» آمریکا با آن کشور با استقبالی سرد همراه بود. دلیل دیگر این سردی به رأی مخالف ایالات متحده علیه ارتقای جایگاه فلسطین به «ناظر غیرعضو» در مجمع عمومی سازمان ملل متحد باز می‌گشت.

 به دلیل این رأی منفی در سازمان ملل، اعلام حمایت رئیس جمهوری آمریکا از راه حل دو کشور مستقل اسرائیل و فلسطین برای بسیاری از فلسطینی‌ها قابل باور نیست. دیدار اوباما در رام‌الله با محمود عباس، رئیس تشکیلات خودگردان فلسطینی، از جمله با اعتراض نزدیک ۱۵۰ نفر در برابر دفتر مقام فلسطینی همراه شد.

رئیس جمهوری آمریکا در کنفرانس مطبوعاتی مشترکی با محمود عباس گفت که ادامه سیاست شهرک‌سازی اسرائیل در مناطق اشغالی و مورد اختلاف با فلسطینیان باعث پیشرفت روند صلح نمی‌شود.

اوباما همچنین اشاره کرد که فلسطینیان‌ حق داشتن کشوری مستقل را دارند. محمود عباس مانند گذشته خواهان توقف شهرک‌سازی اسرائیل در بخش‌های مورد اختلاف به عنوان پیش‌شرط مذاکره صلح است. موضوعی که مقام‌های اسرائیلی تا کنون با وجود مخالفت‌های خارجی آن را نپذیرفته و کامل اجرا نکرده‌اند.

دیدار رئیس جمهوری آمریکا از رام‌الله پس از اعلام همبستگی با اسرائیل و اشاره به وجود «اتحاد همیشگی» آمریکا با آن کشور با استقبالی سرد همراه بود. دلیل دیگر این سردی به رأی مخالف ایالات متحده علیه ارتقای جایگاه فلسطین به «ناظر غیرعضو» در مجمع عمومی سازمان ملل متحد باز می‌گشت.

با وجود این، رئیس جمهوری آمریکا نیز در موضع‌گیری‌های خود توقف شهرک‌سازی را پیش‌شرط شروع دوباره‌مذاکرات صلح میان دو طرف ندانسته است. او در گذشته چند بار خواهان توقف خانه‌سازی اسرائیل در مناطق مورد اختلاف با فلسطینیان شده و در سخنرانی خرداد ۱۳۸۸ در قاهره، پایتخت مصر گفته بود که ایالات متحده شهرک‌سازی اسرائیل را قانونی نمی‌داند. در همین سال بود که اسرائیل پروژه های خانه‌سازی‌ خود را موقتاً متوقف کرد و بعد از مدتی دوباره آن را ادامه داد.

اوباما پس از بازگشت از مناطق فلسطینی، ضمن دیدار از «یادوشم»، بنای یادبود هولوکاست، خواهان رواداری و مقابله با تعصب و نژادپرستی شد.

توقع‌ها در برابر واقعیت‌ها

دیدار رئیس جمهوری آمریکا با مقام‌های اسرائیلی و فلسطینی تغییری فوری در ادامه سیاست شهرک‌سازی اسرائیل در مناطق مورد اختلاف دو طرف و راکت‌اندازی‌ها‌‌ به اسرائیل از سوی گروه‌های فلسطینی مانند حماس نمی‌دهد.

مذاکرات متوقف شده صلح خاورمیانه و چگونگی تشکیل کشور مستقل فلسطین، بدون ارائه‌ نقشه راه و برنامه زمانی مشخص از سوی طرف‌های اختلاف و میانجی‌های احتمالی رفع آن همچنان در هاله‌ای از ابهام می‌ماند.

تنها سیاستی فراگیر و توأم با همکاری کشورهای عربی، ترکیه، ایران و حتی روسیه، با میانجی‌گری متحدان غربی اسرائیل می‌تواند وضعیت انسانی را در مناطق فلسطینی بهبود ببخشد و اسرائیل را به توقف شهرک‌سازی‌در مناطق مورد اختلاف با فلسطینیان وادارد.

چنین سیاستی تدابیری را دربرمی‌گیرد که برای نمونه ترکیه پس از معذرت‌خواهی بنیامین نتانیاهو از رجب طیب اردوغان، نخست وزیر ترکیه در روز جمعه ۲ فروردین (۲۲ مارس) بر سر موضوع حمله کماندوهای اسرائیلی به کشتی «ماوی‌مرمره»، برای‌بهبود وضعیت انسانی در مناطق فلسطینی، با اسرائیل بر سر آن به توافق اولیه رسیده است. ۹ کنشگر ترک در حمله نیروهای اسرائیلی به این کشتی حاوی کمک‌های امدادی در راه غزه، در خرداد سال ۱۳۸۹ کشته شدند.

تماس تلفنی نخست وزیر اسرائیل با همتای ترک خود نتیجه ‌دیگر سفر رئیس جمهوری آمریکا به منطقه بود که اهمیت ترکیه به عنوان متحد منطقه‌ای ایالات متحده را برجسته می‌کند.