نسخه قابل چاپ

حمید مافی - سقوط ناگهانی قیمت دلار پس از مدت‌ها، بازار ارز ایران را با شوک روبرو کرد. آن گونه که رسانه‌های داخلی ایران از «صف‌های بلند برای فروش» و «تعطیلی بازار برای جلوگیری از کاهش قیمت» خبر دادند.

شمس‌الدین حسینی، وزیر اقتصاد کاهش قیمت را نتیجه تدبیر دولت خواند و ناظران هم این روند را واکنش مثبت بازار به نتایج نشست آلماتی میان ایران و گروه ۱+۵ دانستند.

اما کاهش قیمت‌ها چندان دوام نیاورد و دلار دوباره مسیر صعودی را در پیش گرفت تا دوباره نگرانی و ابهام بر بازار ارز ایران حاکم شود و همگان از خود بپرسند؛ چه اتفاقی افتاده است و در روزهای آینده بازار ارز چگونه خواهد بود؟

آیا دولت در آستانه سال نو برای دمیدن امید به بازار، قیمت ارز را به صورت کاذب کاهش داده یا به دنبال بهره‌برداری خود از بازار است و این بار می‌خواهد دلارهای انباشته شده در خانه شهروندان را به ریال تبدیل کند؟

بازار زیر سایه سنگین آلماتی

ایران از نشست آلماتی رضایت دارد. این را می‌توان در گفته‌های مقام‌های مذاکره کننده و وزیر امور خارجه ایران مشاهده کرد. علی باقری، معاون دبیر شورای عالی امنیت ملی؛ فضای گفت‌و‌گو‌ها را امیدوارکننده و رضایت‌بخش توصیف کرد.

سعید جلیلی، رئیس گروه ایرانی در مذاکرات هم مدعی شد؛ «ایران ابتکار عمل در این نشست را در اختیار داشته و پیشنهادی راهگشا برای حل و فصل پرونده هسته‌ای ارائه کرده است.»

علی اکبر صالحی، وزیر امور خارجه ایران نیز از کاهش تحریم‌ها خبر داد. همچنین رسانه‌های نزدیک به حاکمیت هم، نتایج گفت‌و‌گو در آلماتی را به سود ایران دانستند.

همه راز سقوط یک باره قیمت دلار، خوش‌بینی دو طرف به نشست آلماتی نبود. دولت چندی پیش مجوز برداشت ۵. ۲ میلیارد دلاری از صندوق توسعه ملی را از مجلس گرفت و دلارها اینک برای پرداخت "عیدانه" باید به ریال تبدیل شوند.

آن گونه که رسانه‌ها خبر دادند؛ گروه ۵+۱ در آلماتی بسته پیشنهادی جدیدی به ایران ارائه کرده که بر اساس آن، چنانچه ایران به تعهدات بین‌المللی تن بدهد، تحریم بانک مرکزی و کشتیرانی ایران لغو خواهد شد و نه کشور دیگر به ۱۵ کشور برخوردار از معافیت خرید نفت از ایران اضافه می‌شوند.

ایران نیز  در مقابل این بسته، متعهد می‎شود که؛ غنی سازی بیست درصد را تا پنج درصد کاهش دهد، اورانیوم غنی شده ۲۰ درصدی خود را به سوخت تبدیل کند یا تحویل کشور سوم دهد و اجازه بازدید از تاسیسات هسته‌ای خود، به ویژه فردو و پارچین را به بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بدهد.

اگر چه مقام‌های ایرانی از نتایج این نشست ابراز خوشحالی کرده‌اند، اما کا‌ترین اشتون، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا گفته است: «ایران باید گام عملی درباره برنامه اتمی خود بردارد تا اتحادیه اروپا لغو تحریم‌ها را مدنظر قرار دهد.»

خبرگزاری رویترز نیز به نقل از یک دیپلمات آمریکایی خبر داده است: «کوچک‌ترین تغییری در تحریم‌های بانکی و نفتی علیه ایران صورت نگرفته است.»

برای همین، هنوز نمی‎توان امیدی به تعلیق تحریم‎ها و یا گره‎گشایی از پرونده هسته‎ای ایران و تاثیر مثبت آن بر بازار ارز و بازیابی ارزش پول ملی داشت.

دلار دولتی در بازار

اما همه راز سقوط یک باره قیمت دلار، خوش‌بینی دو طرف به نشست آلماتی نبود. چرا که دولت چندی پیش مجوز برداشت ۵. ۲ میلیارد دلاری از صندوق توسعه ملی را از مجلس گرفت. حال برای پرداخت آنچه که عیدانه خوانده می‌شود به شهروندان، باید دلار‌ها به ریال تبدیل شوند.

دولت برای تبدیل دلار به ریال؛ دو راه حل در پیش رو دارد. نخست این که دست به دامان بانک مرکزی شود و بر حجم نقدینگی در بازار بیافزاید و یا دلار استقراضی از صندوق توسعه ملی را روانه بازار ارز کند.

راه‌کار اول برای دولت نه تنها سودی به همراه نخواهد داشت، بلکه بر حجم نقدینگی موجود در بازار می‌افزاید و تورم‌زا می‌شود.

اما راه‌کار دوم دو مزیت دارد، اول آن که دولت می‌تواند بخشی از نقدینگی موجود در بازار ایران را جذب کند و دوم این که دولت از فروش دلار در بازار آزاد، سود می‌برد. چرا که محاسبه دولت و صندوق توسعه ملی، بر اساس قیمت مرجع است و ما به تفاوت تبدیل دلار به ریال، مازاد درآمد دولت به شمار می‌آید.

افزایش ناگهانی عرضه دلار و کاهش تقاضا در ماه‌های گذشته، بازار را با مازاد عرضه روبرو کرد و شهروندان عادی نیز که برای حفظ ارزش سرمایه خود، دارایی شان را به دلار یا طلا تبدیل کرده بودند، از کاهش ادامه دار قیمت دلار، هراسناک شده و بر حجم عرضه افزودند.

حال به نظر می‌رسد در شرایطی که بازار ارز با کمبود عرضه روبرو است، دلارهای دولتی موازانه بازار را برای کوتاه مدت بر هم زده باشد. آن طور که سخنگوی مرکز مبادلات ارزی می‌گوید، عرضه ارز در روزهای گذشته چهار برابر شده است.

افزایش ناگهانی عرضه دلار از یک سو و کاهش تقاضا در ماه‌های گذشته از سوی دیگر، بازار را با مازاد عرضه روبرو کرده است.

در این شرایط، شهروندان عادی نیز که در ماه‌های گذشته برای حفظ ارزش سرمایه خود، راه‌کار را در تبدیل ریال و سایر دارایی هایشان به دلار یا طلا دیده بودند، از کاهش ادامه دار قیمت دلار، هراسناک شده و بر حجم عرضه افزودند.

واکنش طبیعی بازار در چنین شرایطی، کاهش قیمت ارز خواهد بود‌؛ همان گونه که چهار راه استانبول تهران پس از مدت‌ها پائین آمدن نرخ ارز را به چشم دید. اما این کاهش قیمت بر خلاف وعده وزیر اقتصاد، ادامه نیافت و تنها پس از سه روز، یک بار دیگر، راه صعود را در پیش گرفت.

چشم انداز نامشخص

آیا کاهش قیمت دلار ادامه‌دار خواهد بود؟ پاسخ سخنگوی مرکز مبادلات ارزی و وزیر اقتصاد به این سوال مثبت است. حتی رئیس دولت جمهوری اسلامی ایران هم گفته است که قیمت دلار همچنان کاهش می‌یابد.

محمود احمدی‌نژاد در دیدار با مدیران بانکی به آن‌ها توصیه کرده است: «با اتخاذ تدابیر مناسب و اجرای سریع آن‌ها فضای کاذب به وجود آمده در بازار ناشی از توهم کمبود ارز را هر چه سریع‌تر اصلاح نمایند.»

اما آیا دولت با کمک بانک‌ها می‌تواند قیمت دلار را کاهش دهد؟ این سوالی است که پاسخ آن را باید در لایحه بودجه سال آینده جستجو کرد. دولت پیش بینی کرده است که سال آینده ۳۰ میلیارد دلار درآمد حاصل از صادرات داشته باشد که معادل یک سوم درآمد نفتی ایران در سال ۹۰ و پیش از تشدید تحریم‌ها است.

میزان صادرات شبه نفتی و غیر نفتی ایران در ده ماه نخست امسال به ۳۴ میلیارد دلار رسیده و هدف‎گذاری صادرات ۶۰ میلیارد دلاری نیز بیش از آن که به واقعیت نزدیک باشد، به رویایی دست نیافتنی می‌ماند.

برای همین چنانچه ایران نتواند در تعامل با جامعه جهانی به توافق دست یابد، تامین ارز مورد نیاز بازار داخلی دشوار شده و بازار دچار التهاب ناشی از کمبود عرضه خواهد شد.

شاید دولت بتواند با عرضه بیش از تقاضا در ماه‌های آینده و تا پیش از انتخابات ریاست جمهوری، بازار را اشباع کند و قیمت دلار را کاهش دهد. اما تنها یک پالس ناامید کننده از دور بعدی مذاکرات هسته‌ای و یا تنش کلامی در روابط خارجی ایران می‌تواند بازار را با تنش و التهاب روبرو کند.‌‌ همان گونه که پس از سخنان کا‌ترین اشتون، دلار راه افزایش قیمت را در پیش گرفت.