نسخه قابل چاپ

علی افشاری - سخنان رهبر جمهوری اسلامی در جمع دانشجویان و دانش‌آموزان در ۱۰ آبان بار دیگر منطق حکومت در ضدیت با آمریکا را برجسته ساخت. وی در این دیدار کوشید فلسفه و دلایل عدم رابطه و مواجهه خصمانه با غرب به رهبری آمریکا را تبیین کند و تزلزل‌ها و تردیدهای به‌ وجود آمده در اذهان برخی از پایگاه‌های اجتماعی حکومت و بخصوص جوانان را بر طرف سازد. مخاطب سخنان توضیحی وی می‌توانند بخش‌هایی از حاکمیت نیز باشند که نظر موافقی نسبت به مذاکره و عادی‌سازی رابطه با آمریکا دارند.

وی در حاشیه سخنانش که در آستانه بیست و سومین سالگرد اشغال سفارت آمریکا ایراد شد به مسئولان ارشد نظام و سران سه قوه هشدار داد که اختلافات را علنی نکنند و به صراحت گفت: «استفاده از احساسات مردم تا روز انتخابات جهت اختلافات خیانت به کشور است.» البته خامنه‌ای مسئولان کشور را زحمتکش و دلسوز خواند اما متذکر شد : «نامه نگاری‌های اخير و مطالب آن به هيچ وجه موضوع مهمی نيست اما اين اختلاف‌نظرها نبايد به ميان مردم كشیده و دست‌مايه‌ای برای جنجال و هياهوی رسانه‌های بيگانه و دشمنان شود. همه بايد متوجه مسئوليت خود و شرايط حساس كنونی باشند.»

به نظر می‌رسد مخاطب سخنان وی در درجه اول محمود احمدی‌نژاد است تا به سمت اقدامات تند و غیر متعارف پیش نرود. اما این سخنان در عین حال، دیگر سران قوا و کارگزاران ارشد نظام را نیز در بر می‌گیرد تا از تحریک افکار عمومی برای جلو بردن برنامه‌های سیاسی خود و کنار زدن رقبای درون حکومتی استفاده نکنند. از سخنان خامنه‌ای می‌توان نتیجه گرفت که وی کماکان سیاست مهار و کجدار و مریز با احمدی‌نژاد را دنبال می‌کند و از سوی دیگر از اختلاف میان روسای سه قوه به منظور توازن قوا بهره

می‌جوید.

خامنه‌ای مسئولیت روابط خصمانه را بر دوش مقامات دولت آمریکا می‌گذارد. وی همچنین به مساله، بعدی ملیگرایانه هم می‌دهد و مدعی می‌شود که آمریکا ایرانی ضعیف و وابسته می‌خواهد. این تصور بین برخی از نیرو‌های اپوزیسیون و مستقل نیز طرفدارانی دارد. آنها نیز می‌پندارند دولت آمریکا هم و غم خود را روی زمین‌گیر کردن حکومت ایران گذاشته است.

در این راستا علی لاریجانی با نوشتن نامه‌ای علنی به خامنه‌ای کوشید از فرصت استفاده کند و اظهارات وی را به نفع خود و به ضرر رقیب جلوه دهد.

سخنان خامنه‌ای در عین حال آشکار می‌سازد که حکومت حاضر به عقب نشینی و مصالحه بر سر بحران هسته‌ای نیست. بنابراین، می‌توان هدف استقبال از مذاکرات اتمی یا آنچه را که برخی منابع کاهش فعالیت‌های حساس اتمی می‌نامند، در چارچوب جلوگیری از گسترش تنش و افزایش تحریم‌ها ارزیابی نمود. به عبارت دیگر رهبر جمهوری اسلامی در صدد دفاع و تثبیت موقعیت کنونی در رویارویی هسته‌ای است و فعلا بنای پیشروی ندارد.

اما سخنان نسبتا مبسوط وی، به خوبی روشن می‌سازد که چرا جمهوری اسلامی خواهان حفظ روابط سرد با آمریکا است.

صرف‌نظر از موارد تحلیلی او در خصوص وضعیت آمریکا در سی و سه سال گذشته که در اکثر موارد نادرست است ، دو محور اساسی را در گفته‌های وی می‌توان یافت. نخست ذهنیت دشمن‌پنداری است. به باور خامنه‌ای مقامات آمریکایی دشمنان کمر بسته نظام جمهوری اسلامی هستند که در تمامی سی و سه سال گذشته لحظه‌ای از برنامه‌ریزی و توطئه علیه حکومت غافل نبوده‌اند. از این‌رو  امکان هم‌زیستی بین آمریکا و جمهوری اسلامی وجود ندارد. مصالحه و عادی سازی روابط با آمریکا گام گذاشتن در مسیری است که پایان آن سقوط حکومت خواهد بود.

خامنه‌ای مسئولیت روابط خصمانه را بر دوش مقامات دولت آمریکا می‌گذارد. وی همچنین به مساله، بعدی ملی‌گرایانه هم می‌دهد و مدعی می‌شود که آمریکا ایرانی ضعیف و وابسته می‌خواهد. این تصور بین برخی از نیرو‌های اپوزیسیون ومستقل نیز طرفدارانی دارد. آنها نیز می‌پندارند دولت آمریکا هم و غم خود را روی زمین‌گیر کردن حکومت ایران گذاشته است.

خامنه‌ای شواهد مختلفی را مثال می‌آورد تا پایه‌ای عقلانی برای دفاع از عدم رابطه با آمریکا بسازد. اما در فراز دیگری از سخنان خود می‌کوشد تصویری رو به زوال از آمریکا ترسیم کند. اکثر مواردی که وی به عنوان مستند ارائه می‌دهد یا خلاف واقعیت هستند یا شدت درجه‌شان در آن حدی نیست که ادعا می‌کند.

خامنه‌ای با بزرگ‌نمایی، قدرت و اعتبار دولت آمریکا در دنیا را زیر سوال می‌برد و پیش‌بینی می‌کند که به زودی قدرت اول دنیا زمین می‌خورد. این مدعیات متوهمانه، از زاویه‌ای بی‌شباهت با سخنان محمد رضا پهلوی در دهه هفتاد میلادی نیست که در مصاحبه با رسانه‌ها گفت امریکا اکنون حالت یک غول افلیج را پیدا کرده است.

مطالب زیادی پیرامون انحطاط ابر‌قدرتی آمریکا در فضاهای روشنفکری و رسانه‌ای وجود دارد و انتقال آنها به رهبر جمهوری اسلامی بسیار محتمل است. طرح چنین نظراتی می‌تواند نشانگر آن باشد که تصمیم‌گیران اصلی جمهوری اسلامی واقعا فکر می‌کنند آمریکا نیز به زودی سرنوشتی مشابه شوروی سابق پیدا خواهد کرد! لذا پرداخت هزینه برای مقاومت و تسلیم‌ناپذیری و تحمل سختی‌ها، سرمایه‌ای ارزشمند برای فردا خواهد بود.

مطالب زیادی پیرامون انحطاط ابر‌قدرتی آمریکا در فضاهای روشنفکری و رسانه‌ای وجود دارد و انتقال آنها به رهبر جمهوری اسلامی بسیار محتمل است. طرح چنین نظراتی می‌تواند نشانگر آن باشد که تصمیم‌گیران اصلی جمهوری اسلامی واقعا فکر می‌کنند که آمریکا نیز به زودی سرنوشتی مشابه شوروی سابق پیدا خواهد کرد! لذا پرداخت هزینه برای مقاومت و تسلیم‌ناپذیری و تحمل سختی‌ها، سرمایه‌ای ارزشمند برای فردا خواهد بود.

حال با عنایت به مباحث فوق ، وقتی آمریکا‌ستیزی در بین بنیادگرایان اسلامی یک ارزش محسوب شود، چنین تصوری حکومت را تشویق می‌کند تا به سمت سرمایه‌گذاری بر روی ضدیت با آمریکا برود.

این رویکرد به‌خصوص هنگامی تشدید می‌شود که ایدئولوژی و سرشت تمامیت‌خواهانه‌ی نظام سیاسی و مبنای مشروعیت حکومت نیز تقویت کننده چنین تصوری باشد.

در عین حال ضدیت با آمریکا به حکومت کمک می‌کند با دشمن سازی و بسیج مرتب پایگاه اجتماعی خود علیه خصم قدرتمند توطئه‌گر ، شکاف‌های داخلی‌اش را تا حدی ترمیم کرده و پوششی برای توجیه ناکارآمدی‌ها فراهم سازد. هم‌چنین هر صدای مخالفی را نیز به هم‌سویی و آلت دست بودن آمریکا متهم سازد.

البته در خلال صحبت‌ها، می‌توان ترس و نوعی فقدان اعتماد به نفس در مواجهه با آمریکا را نیز مشاهده کرد. معمولا رهبران ضعیف که به صورت تصادفی جایگاه‌های مهم را قبضه کرده‌اند، از نوعی سوء‌ظن و فقدان قدرت برای تصمیم‌گیری در خصوص امور مهم رنج می‌برند.

خامنه ‌ای به شهادت عملکردش، سوء‌ظن شدیدی نسبت به تهدیدات داخلی و خارجی علیه خود دارد. وی نگران است که مصالحه با امریکا و باز شدن دست این کشور در عرصه سیاسی ایران ، بخش‌هایی از حکومت یا جامعه را علیه وی بشوراند. دقیقا بر اساس منطقی مشابه، به‌گونه‌ای عمل شد تا سفارت بریتانیا در ایران بسته شود.

بدین ترتیب عواملی چون ترس از مواجهه با آمریکا ، بهره‌برداری سیاسی از آمریکاستیزی، ناامیدی از امکان هم‌زیستی مسالمت‌آمیز با آمریکا، مبانی ایدئولوژیک و ذهنیت دشمن‌ساز و خصومت‌محور ، رهبری جمهوری اسلامی را مصمم به تداوم سیاست تقابل با غرب کرده است .گویی وی هر نوع تفاهم و آشتی‌جوئی در مقطع کنونی را به ضرر نظام سیاسی می‌داند.

البته وخامت اوضاع اقتصادی کشور باعث شده که او آهنگ تهاجمی را کاهش داده و بیشتر در اندیشه تثبیت موقعیت کنونی در منازعه هسته‌ای باشد و در عین حال با فرا‌خواندن مردم به تحمل سختی‌ها و توسل به اقتصاد مقاومتی، تاثیرات تحریم‌ها را مهار کند.