نسخه قابل چاپ

حمید مافی – دولت ایران امیدوار بود با میزبانی کنفرانس کشورهای جنبش غیر متعهد‌ها، راهی برای خروج از انزوا پیدا کند و جایگزینی برای بازارهای نفتی از دست رفته‌اش پیدا کند. همین نگاه بود که وزیر نفت را بر آن داشت تا از رایزنی‌های گسترده در حاشیه نشست تهران برای فروش نفت خبر بدهد و مدیر امور بین الملل وزارت نفت شرایط خاص برای مشتریان جدید نفتی ایران را بازگو کند.

آن گونه که محمد علی خطیبی گفته است: شرکت‌های داخلی ایران پوشش بیمه‌ای نفتکش‌های ایرانی را عهده دار می‌شوند. پیش از این هم خبرگزاری‌های بین المللی از تخفیف ویژه ایران به مشتریان نفتی خبر داده بودند، راهکاری که ایران برای عقب نماندن از رقبای منطقه‌ای خود، به ویژه عربستان و کویت به کار گرفته است.

در همین رابطه، یک عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس نیز اعلام کرده بود که ایران ۶۰ میلیارد دلار معاهده اقتصادی را برای امضا در حاشیه نشست تهران آماده کرده است، تفاهم نامه‌هایی که اطلاعی از سرنوشت آن‌ها منتشر نشده است. اما سؤال این است که آیا غیرمتعهد‌ها می‌توانند راهی برای برون رفت از تنگناهای اقتصادی پیش پای ایران بگذارند؟

مقام‌های ایرانی همچنان می‌توانند در رسانه‌های حکومتی از موفقیت‌های  نشست غیرمتعهدها برای خروج از انزوا بین المللی سخن بگویند، اما جدای از اینکه محمد مرسی، رئیس جمهور مصر و‌بان کی مون، دبیر کل سازمان ملل در تهران، پا را از خط قرمزهای جمهوری اسلامی فرا‌تر گذاشتند، به نظر می‌رسد که نشست‌های حاشیه‌ای سران غیر متعهد‌ها هم نتوانسته راه خروجی از بن بست و تنگناهای اقتصادی را به مقام‌های ایرانی نشان دهد.

آن گونه که در نمایه اعضای جنبش غیر متعهد‌ها آمده است، این کشور‌ها در مجموع، نزدیک به نیمی از جمعیت هفت میلیاردی جهان را در خود جای داده‌اند اما سهمشان از اقتصاد جهان تنها یک هفتم است. سهم این کشور‌ها از تولید ناخالص داخلی نیز ۱۴ درصد تولید ناخالص داخلی کل جهان اعلام شده در حالی که اعضای آن دو سوم کشورهای عضو سازمان ملل را تشکیل می‌دهند.

وضعیت اقتصادی غیر متعهد‌ها چندان سامان یافته نیست. اگر چه میانگین درآمد سرانه در این کشور‌ها بیش از سه هزار دلار اعلام شده است، اما هند، اندونزی، مالزی و تایلند از جمله کشورهای عضو جنبش هستند که دارای توان اقتصادی غیر نفتی بوده و در میان قدرت‌های اقتصادی نوظهور جهان جایگاهی در خور دارند. سایر اعضای این جنبش، در شمار کشورهای در حال توسعه و یا فقیر دنیا قرار دارند.

سیمای اقتصادی غیر متعهد‌ها

مجموعه صادرات اعضای جنبش غیر متعهد‌ها تنها ۲۰ درصد از کل صادرات جهان است و ۲۷ کشور عضو در این جنبش، دارای اقتصادی وابسته به نفت هستند. خروجی سرمایه گذاری خارجی این کشور‌ها در سال ۲۰۱۱، ۱۲۳ میلیارد دلار گزارش شده که ۷ /۳  درصد از کل خروجی سرمایه گذاری جهان را تشکیل می‌دهد. در مقابل این کشور‌ها ۳۰۵ میلیارد دلار سرمایه گذاری خارجی جذب کرده‌اند که نزدیک به ۱۸ درصد از ورودی سرمایه گذاری‌های خارجی در جهان را تشکیل می‌دهد. همچنین ۱۲۰ کشور عضو این جنبش، تنها ۲۵ درصد از ذخایر ارزی و طلا دنیا را در اختیار دارند.

وزیر اقتصاد ایران گفته است که ایران با ۷۱ کشور عضو جنبش غیر متعهد‌ها دارای روابط تجاری و اقتصادی است. بر اساس آمار انتشار یافته از سوی گمرک جمهوری اسلامی ایران، حجم صادرات غیر نفتی ایران به کشورهای عضو این جنبش در سال گذشته، ۲۱ میلیارد دلار بوده در حالی که واردات ایران از این کشور‌ها به ۲۵ میلیارد دلار رسیده است.

بزرگ‌ترین شرکای تجاری ایران در میان غیر متعهد‌ها، کشورهای هند، امارات و عراق هستند که هند در شمار مشتریان نفتی بزرگ ایران است. امارات متحده عربی با ۴ /۱۷ میلیارد دلار، رتبه نخست واردات کالا به ایران را دارد و پس از آن هند با ۱/۱ میلیارد دلار قرار دارد. در مقابل، عراق نخستین مقصد کالاهای صادراتی ایران در میان اعضا است. حجم صادرات ایران به این کشور،  ۱ / ۵ میلیارد دلار برآورد شده است. امارات متحده عربی با ۵ / ۴ میلیارد دلار و هند با ۷ /۲میلیارد دلار دیگر کشورهای عضو هستند که مقصد کالاهای صادراتی ایران بوده‌اند.

علیرغم برگزاری نشست پرهزینه در تهران و تبلیغات گسترده پیرامون آن، به نظر می‌رسد بیانیه نهایی تنها دستاورد آن است که بر حق دستیابی به انرژی هسته‌ای صلح آمیز تاکید کرده و البته موضع تازه‌ای نیست، چرا که پیش از این هم اعضای این جنبش بر این مسئله پافشاری کرده‌اند. اما آنچه که ایران به دنبال آن بود تا بتواند با امضای ۶۰ میلیارد دلار تفاهم‌نامه اقتصادی راهی برای جبران کاهش درآمدهای نفتی پیدا کند بی‌نتیجه مانده است. چرا که برخی از این کشور‌ها همچون افریقای جنوبی، کنیا، اندونزی، مالزی، تانزانیا و ... پیش از این در شمار مشتریان نفتی ایران بودند که به خاطر در امان ماندن از هزینه‌های ناشی از نقض قانون تحریم‌ها، به مبادله نفتی با ایران پایان دادند.

افغانستان با ۲ /۱میلیارد دلار، سنگاپور با ۳ / ۱ میلیارد دلار، اندونزی با ۱/۱ میلیارد دلار و پاکستان با ۶۰۰ میلیون دلار دیگر کشورهای عضو غیرمتعهد‌ها هستند که مقصد کالاهای صادراتی ایران به شمار می‌روند. همچنین بنا بر گفته مدیر روابط عمومی جمعیت هلال احمر ایران، ۲۶ کشور عضو جنبش غیر متعهد‌ها از ایران کمک‌های انسان دوستانه دریافت می‌کنند. کمیته امداد انقلاب اسلامی هم در برخی از این کشور‌ها اقدام به تاسیس دفتر و ارسال کمک کرده است. فلسطین، بنین، لبنان، سودان، تونس، سوریه، کره شمالی، هائیتی، نیکاراگوئه، سومالی، اکوادور، زیمبابوه، مالی، موریتانی، آذربایجان، ازبکستان و جزایر کومور از جمله کشورهایی هستند که هلال احمر و کمیته امداد ایران در سال‌های گذشته، اقدام به ارسال کمک‌های بلاعوض به آن‌ها کرده‌اند.

بازی دو سر باخت

مقام‌های ایرانی همچنان می‌توانند در رسانه‌های حکومتی از موفقیت‌های این نشست برای خروج از انزوا بین المللی سخن بگویند، اما جدای از اینکه محمد مرسی، رئیس جمهور مصر و‌بان کی مون، دبیر کل سازمان ملل در تهران، پا را از خط قرمزهای جمهوری اسلامی فرا‌تر گذاشتند، به نظر می‌رسد که نشست‌های حاشیه‌ای سران غیر متعهد‌ها هم نتوانسته راه خروجی از بن بست و تنگناهای اقتصادی را به مقام‌های ایرانی نشان دهد.

چه همزمان با این نشست، گزارش آژانس بین المللی انرژی اتمی، از افزایش سانتریفوژ‌ها در ایران خبر داد و مقام‌های امریکایی اعلام کردند که تشدید تحریم‌ها را در دستور کار قرار می‌دهند. هند تنها مشتری نفتی ایران بود که در حاشیه این نشست اعلام کرد که خرید نفت از تهران را ادامه خواهد داد. در سوی دیگر، بخشی از کشورهای عضو جنبش عدم تعهد کشورهای توسعه نیافته و فقر جهان به شمار می‌روند که سهم چندانی در اقتصاد جهانی ندارند. علاوه بر این، گروهی از اعضا نیز به عنوان رقیبان نفتی ایران در ماه‌های گذشته تلاش کرده‌اند تا از تنش میان ایران و جامعه جهانی، استفاده لازم را ببرند. عربستان، عراق، قطر، لیبی و کویت از جمله کشورهای تولید کننده نفت هستند که بخشی از مشتریان نفتی ایران را جذب کرده‌اند.

در چنین شرایطی، علیرغم برگزاری نشست پرهزینه در تهران و تبلیغات گسترده پیرامون آن، به نظر می‌رسد بیانیه نهایی تنها دستاورد آن است که بر حق دستیابی به انرژی هسته‌ای صلح آمیز تاکید کرده و البته موضع تازه‌ای نیست، چرا که پیش از این هم اعضای این جنبش بر این مسئله پافشاری کرده‌اند. اما آنچه که ایران به دنبال آن بود تا بتواند با امضای ۶۰ میلیارد دلار تفاهم‌نامه اقتصادی راهی برای جبران کاهش درآمدهای نفتی پیدا کند بی‌نتیجه مانده است. چرا که برخی از این کشور‌ها همچون افریقای جنوبی، کنیا، اندونزی، مالزی، تانزانیا و ... پیش از این در شمار مشتریان نفتی ایران بودند که به خاطر در امان ماندن از هزینه‌های ناشی از نقض قانون تحریم‌ها، به مبادله نفتی با ایران پایان دادند.

انتظار مقام‌های سیاسی ایران از نشست تهران، نه تنها برآورده نشده، بلکه آن‌ها هم اکنون به خاطر سخنان مرسی و‌بان کی مون در تهران و همچنین هزینه برگزاری این نشست زیر فشار افکار عمومی همراهان و مخالفان قرار دارند و تنها با جعل واقعیت و خبرهای غیر واقعی می‌توانند سرپوشی بر آنچه که در نشست گذشته، بگذارند که آن هم در زمان کوتاهی از پرده برون خواهد آمد و آغاز دور تازه تحریم‌ها یا نشست سازمان‌های بین المللی، نشان خواهد داد که ایران در تهران چه به دست آورده است.