نسخه قابل چاپ

حمید مافی - دولت اعلام کرده است که برای آنکه تحریم‌ها بر صنعت نفت ایران تأثیر نگذارد، ۲۵ درصد از درآمدهای نفتی را برای توسعه صنعت نفت هزینه خواهد کرد. رستم قاسمی، وزیر نفت ایران درکنفرانس راهکارهای تحول نظام توسعه و بهره‌برداری در بخش بالادستی نفت و گاز ایران، گفته است: ‌"طرحی در دولت در حال بررسی است که بر اساس آن ۲۵ درصد از درآمدهای نفتی و ۷۵ درصد از درآمدهای ناشی از تولیدات میعانات گازی برای توسعه صنعت نفت سرمایه‌گذاری شود."

همچنین رستم قاسمی از انتقال سرمایه بانک‌های ایرانی در خارج از کشور به صنعت نفت ایران خبر داده است. او گفته است که "بانک مرکزی ذخایر ارزی خوبی دارد که این ذخایر در خارج از کشور سرمایه‌گذاری می‌شود اما توانستیم مسئولان بانک مرکزی را قانع کنیم که به جای سرمایه‌گذاری در خارج از کشور این سرمایه‌ها وارد توسعه صنعت نفت کشور شوند".

بسیج منابع مالی برای صنعت نفت

پیش از این شمس‌الدین حسینی، وزیر اقتصاد گفته بود که "۲۰ درصد از منابع صندوق توسعه ملی به صنایع نفتی اختصاص می‌یابد". به گفته او، بر این اساس "هشت میلیارد دلار از منابع صندوق توسعه ملی به وزارت نفت اختصاص یافته است". اما به تاز‌گی وزارت نفت و صندق توسعه ملی تفاهم‌نامه‌ای امضاء کرده‌اند که بر اساس آن ۱۴ میلیارد دلار از موجودی صندوق توسعه ملی به صنعت نفت اختصاص می‌یابد. دولت در قانون بودجه امسال هم پیش‌بینی کرده است که ۵/۱۴ درصد از درآمدهای حاصل از فروش نفت به وزارت نفت اختصاص یابد و در پروژه‌های توسعه صنعت نفت و پتروشیمی هزینه شود.

 ● اوپک در تازه‌ترین گزارشش اعلام کرده که تولید نفت ایران نسبت به سال ۲۰۱۰، ۷۴۰ هزار بشکه کاهش یافته است.
● "فراسر" رتبه ایران در جذب سرمایه‌گذاری را ۱۴۵ اعلام کرده که پائین‌ترین رتبه در میان کشورهای منطقه خاورمیانه به‌شمار می‌آید.
●ورود شرکت‌های وابسته به سپاه و بسیج به حوزه نفت و گاز نتوانست به وضعیت آشفته صنعت نفت ایران سامان ببخشد.
● نماینده پیشین تهران در مجلس هشدار داد که اگر سرمایه مورد نیاز برای صنعت نفت تأمین نگردد، ایران به واردکننده نفت تبدیل می‌شود.

در اقدامی دیگر، علی دیواندری مدیرعامل بانک ملت گفته است که "بانک‌های ایران آمادگی وروود به بازار نفت ایران را دارند". او گفته است که "بانک‌های خصوصی ایران توانایی این را دارند که جای خالی سرمایه گذاران خارجی در صنعت نفت ایران را بگیرند". همچنین چندی پیش وزارت نفت اعلام کرد که اقدام به پیش‌فروش نفت به شهروندان خواهد کرد. در همین راستا دولت چند ماه پیش اقدام به انتشار اوراق مشارکت سرمایه‌گذاری در صنعت نفت و گاز کرده است.

مجموعه این اقدامات در شرایطی صورت گرفته است که برخی از مقام‌های دولتی و نمایندگان مجلس نسبت به کاهش سرمایه‌گذاری در صنعت نفت هشدار داده‌اند. حمیدرضا کاتوزیان، نماینده پیشین تهران در مجلس سال گذشته گفت: "چنانچه نتوانیم سرمایه مورد نیاز برای صنعت نفت را تأمین کنیم، در سال‌های آینده به واردکننده نفت تبدیل خواهیم شد". به گفته او، "صنعت نفت ایران نیازمند سرمایه‌گذاری سالانه ۳۰ میلیارد دلاری است و کاهش سرمایه‌گذاری سبب افت تولید نفت ایران شده است".

اگر چه مسئولان دولتی گفته‌های کاتوزیان را غیر واقعی خواندند اما گزارش منتشرشده از سوی بانک مرکزی ایران در سال گذشته، کاهش تولید نفت ایران را تأئید کرد. بر اساس این گزارش تولید نفت ایران با کاهش ۷۰ هزار بشکه‌ای روبرو بوده است.

اما گزارش نهادهای بین‌المللی میزان کاهش تولید نفت ایران را بسیار بیشتر از آنچه که بانک مرکزی پذیرفته است، اعلام می‌کنند. اوپک در تازه‌ترین گزارش خود اعلام کرده است که تولید نفت ایران نسبت به سال ۲۰۱۰، ۷۴۰ هزار بشکه کاهش یافته است. بر اساس این گزارش، تولید نفت ایران به سه میلیون و ۱۸۳ هزار بشکه در روز کاهش یافته است.

افت تولید نفت ایران در سه سال گذشته با کاهش سرمایه‌گذاری در صنعت نفت ایران همراه بوده است. یک موسسه پژوهشی در کانادا اعلام کرده است که رتبه ایران در جذب سرمایه خارجی و بین‌المللی در صنعت نفت برای سومین سال پیاپی کاهش یافته است.

مؤسسه تحقیقاتی "فراسر" که اطلاعات خود را از ۵۲۹ شرکت بین‌المللی بزرگ در حوزه نفت جمع‌آوری کرده، رتبه ایران در جذب سرمایه‌گذاری را ۱۴۵ اعلام کرده که پائین‌ترین رتبه در میان کشورهای منطقه خاورمیانه به‌شمار می‌آید. بر اساس این رتبه‌بندی، جایگاه ایران نسبت به سال ۲۰۱۱، ۱۳ پله کاهش داشته است. ایران سال ۲۰۱۱ در مقام ۱۳۲ و سال ۲۰۱۰ در مقام ۱۲۹ قرار گرفته است.

فرصت خوب برای دلالان

خروج سرمایه‌گذاران خارجی از بازار نفت ایران این فرصت را برای شرکت‌های وابسته به سپاه پاسداران فراهم کرده است تا به گفته وزیر نفت، جای "غول‌های نفتی" را بگیرند. خاتم‌الانبیاء و خاتم‌الاوصیاء دو قرار‌گاه سازندگی وابسته به سپاه پاسداران و بسیج هستند که هم‌اکنون ۵۱ پروژه نفتی ایران را در اختیار دارند. ارزش قراردادهای قرارگاه خاتم‌الانبیاء با وزارت نفت در حال حاضر بیش از ۱۷ میلیارد دلار برآورد می‌شود.

خرداد ماه امسال خبرگزاری فارس از امضای تفاهم‌نامه جدید میان بسیج و وزارت نفت خبر داد. بر اساس این تفاهم‌نامه بسیج در ۱۰ محور به منظور خودکفایی در صنعت نفت با وزارت نفت همکاری خواهد کرد. خاتم الاوصیاء که یک کنسرسیوم وابسته به بسیج ایران است در دو سال گذشته چهار پروژه توسعه میدان‌های نفتی ایران را با ترک تشریفات در اختیار گرفته است.

وروود شرکت‌های وابسته به سپاه و بسیج به حوزه نفت و گاز اگرچه به کام نظامیان خوشایند بوده است اما نتوانسته است به وضعیت آشفته صنعت نفت ایران سامان ببخشد. با این‌حال رستم قاسمی گفته است که صنعت نفت در بهترین دوران خود قرار داد اما بنا بر گزارش خبرگزاری‌های داخلی ایران، زمان بهره‌برداری از پروژه‌های نفتی طولانی‌تر شده است.

همچنین پایگاه خبری "نفت‌نا" ‌از وروود دلالان به صنعت نفت خبر داده است. بر اساس گزارش این پایگاه خبری، "دلالان سبب شده‌اند که قیمت دکل‌های نفتی در ایران افزایش یابد. هدایت الله خادمی، مدیرعامل شرکت حفاری شمال، گفته است: "وروود دلالان باعث شده که دکل‌های با کیفیتی را که ۱۴۰ تا ۱۵۰ دلار می‌خریدیم، الان با چند برابر قیمت هم نمی‌توانیم بخریم. "

او گفته است که "هم‌اکنون تجهیزات با پنج واسطه به دست صاحبان اصلی می‌رسد. ما پیش‌تر دکل‌های با کیفیت را با قیمت ۱۴۰ تا ۱۵۰ دلار می‌خریدیم اما الان دلال‌ها باعث شده‌اند که دکل‌های بدون کیفیت را با همین قیمت تهیه کنیم". سعید حیدری طبیب، عضو کمیسیون انرژی مجلس هم در واکنش به وروود دلالان به صنعت نفت گفته است که "در شرایط تحریم این واسطه‌گری‌ها یک نوع خودتحریمی است که مشکلات را افزایش می‌دهد."

سرمایه‌گذاری غیر واقعی

دولت پیش‌بینی کرده است که فروش نفت ایران در بازار جهانی به دو میلیون و ۷۰۰ هزار بشکه در روز برسد. همچنین ایران اعلام کرده است که امسال تولید نفت به چهار میلیون و چهل هزار بشکه در روز خواهد رسید. قیمت هر بشکه نفت هم در قانون بودجه امسال ۸۵ دلار پیش‌بینی شده است.

این در حالی است که گزارش مؤسسه‌های بین‌المللی از بازار جهانی انرژی، بیانگر کاهش صادرات نفتی ایران در شش ماه گذشته است. آژانس بین‌المللی انرژی اعلام کرده است که صادرات نفت ایران ۴۰ درصد کاهش یافته است. اوپک نیز اعلام کرده است که صادرات نفتی ایران به کمتر از یک میلیون و نهصد هزار بشکه رسیده است. این سازمان پیش‌بینی کرده است که صادرات نفت ایران در شش ماه آینده بیش از پانصد هزار بشکه کاهش یابد.

کاهش صادرات نفتی ایران به معنای کاهش درآمدهای ارزی دولت است. دولت امیدوار بود که با افزایش قیمت نفت در بازار جهانی، کسری ناشی از صادرات نفتی را جبران کند. اما هم‌اکنون نه تنها صادرات نفتی ایران کاهش یافته بلکه قیمت نفت نیز در بازار جهانی با افت همراه بوده است.

در این شرایط کار‌شناسان اقتصادی و نمایندگان مجلس نسبت به احتمال کسری بودجه دولت در پایان سال هشدار داده و پیش‌بینی می‌کنند که دولت نتواند به آنچه که در قانون پیش‌بینی کرده است، دست یابد. میر مسعود کاظمی، وزیر پیشین نفت و رئیس فعلی کمیسیون انرژی مجلس چندی پیش گفته بود: "ارقام درآمدهای نفتی ایران در قانون بودجه غیر واقعی است و همین سبب می‌شود که دولت از‌‌ همان ابتدا با کسری بودجه روبرو شود."

چنانچه دولت با کسری بودجه روبرو شود، به ناچار از بودجه عمرانی خود خواهد کاست. به گفته رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس، دولت در سال گذشته نتوانسته است که بودجه عمرانی پیش‌بینی‌شده را محقق کند. در چنین شرایطی، به‌نظر می‌رسد که پیش‌بینی‌های دولت برای سرمایه‌گذاری ۳۰ هزار میلیاردی از محل درآمدهای نفتی تحقق پیدا نکند.

عدم تحقق درآمدهای نفتی دولت و کاهش سرمایه‌گذاری در صنعت نفت و گاز علاوه بر اینکه به عقب‌ماندگی بیشتر ایران در میدان‌های نفتی مشترک خواهد انجامید، سبب خواهد شد که زمان انتظار برای بهره‌برداری از پروژه‌های نفت و گاز ایران طولانی‌تر شود. طولانی‌تر شدن زمان انتظار برای بهره‌برداری از پروژه‌های نفتی به گفته رئیس شرکت ملی نفت ایران، هزینه استخراج را افزایش خواهد داد.