نسخه قابل چاپ

 روز جمعه هفدهم ژوئن، مراحل نهایی تعیین گزارشگر ویژه شورای حقوق بشر سازمان ملل برای ایران به اتمام رسید و آقای احمد شهید وزیر خارجه سابق مجمع الجزایر مالدیو در اقیانوس هند به این مسئولیت برگزیده شد.

در گفت‌وگو با دکتر عبدالکریم لاهیجی حقوقدان و رئیس جامعه دفاع از حقوق بشر از او پرسیده‌ام: چه اطلاعات بیشتری از شخصیت و سوابق احمد شهید دارید که در اختیار مخاطبان رادیو زمانه قرار بدهید؟ چه ویژگی‏ای در ایشان باعث شد که در میان کاندیداهایی که مطرح بودند، او به این مسئولیت برگزیده شود؟

عبدالکریم لاهیجی: آقای احمد شهید وزیر خارجه پیشین کشور کوچک «مالدیو» است. آن‏چه در وهله‏ اول مورد نظر ما سازمان‏های حقوق بشر بود، این بود که کسی انتخاب شود که جمهوری اسلامی همان ذکر و حدیث سنتی‏اش را که جهان‏خواران و کشورهای غربی و امپریالیسم امریکا علیه ما توطئه می‏کنند، کنار بگذارد.

از سوی دیگر، با توجه به این‏که این سومین باری است که برای ایران گزارشگر ویژه تعیین می‏شود و آقای گالیندوپل از آمریکای لاتین و آقای کاپیتورن از کانادا بودند، ما ترجیح می‏دادیم که این‏بار فردی از یکی از دو قاره‏های آسیا و آفریقا انتخاب شود و چه بهتر که از آسیا و دیگر این‏که مسلمان هم باشد.

چون در گذشته، جمهوری اسلامی نسبت به دو، سه گزارشگر موضوعی مانند آقای عابد حسین و آقای آمور که مسلمان بودند و به ایران رفته‏ بودند، از پیش حالت دفاعی نداشت که بخواهد همان ذکر و حدیث همیشگی‏اش را آغاز کند. از این نظر بود که بیشتر کشورهای عضو شورای اروپا هم این نظر سازمان‏های دفاع از حقوق بشر را پذیرفتند و به این ترتیب بود که آقای احمد شهید انتخاب شد.

ولی متأسفانه جمهوری اسلامی، درست عکس آن‏چه ما فکر می‏کردیم، به عنوان سیاست خودش اتخاذ کرد. به لحاظ این‏که سال گذشته ایران کاندیدای عضویت در گروه زنان شورای حقوق بشر بود که به تازگی در شورای اقتصادی اجتماعی تعیین شده و رئیس آن هم خانم باشلت، رییس جمهور پیشین شیلی است. سال گذشته جمهوری اسلامی از آسیا برای عضویت در این گروه زنان کاندیدا شده بود و چون کاندیدای دیگری هم نبود، بنابراین عضویت خودشان را قطعی می‏دانستند. اما عضویت ایران در گروه زنان شورای حقوق بشر ننگی بود برای جامعه‏ی بین‏الملل.

چون ایران جزو کشورهایی است که کارنامه‏اش در ارتباط با حقوق زنان، جزو بدترین کشورها است و حتی مسئله پیوستن ایران به کنوانسیون رفع هرگونه تبعیض از زن را که در مجلس ششم تصویب شده بوده، شورای نگهبان به عنوان این که مخالف موازین شرعی است، رد کرد.

خب! کشوری که حتی به کنوانسیون منع تبعیض از حقوق زنان نمی‏پیوندد، چگونه می‏تواند بیاید در شورای زنان سازمان ملل عضویت داشته باشد. به همین دلیل، سال گذشته با کوشش‏هایی که سازمان‏های حقوق بشر کردند، در آخرین روز، مالدیو از آسیا کاندیدای عضویت در گروه زنان شد و در این شورا عضو شد. ایران این را به عنوان یک شکست برای خودش تلقی کرد و در همین رأی‏گیری روز جمعه هم هیأت نمایندگی جمهوری اسلامی تلاش بسیاری کرد که آقای احمد شهید انتخاب نشود.

اما آن‏چه هم مهم است، این است که فقط هفت رأی مخالف به آقای احمد شهید داده شد. یعنی در شورای حقوق بشر که ۴۷ عضو دارد، جمهوری اسلامی فقط هفت رأی دارد و این برای نخستین بار است که این اتفاق می‏افتد و نشانه‏ی انزوای روزافزون جمهوری اسلامی در نهادهای بین‏المللی است.

تجربه گذشته گزارشگران ویژه و موضوعی سازمان ملل به کجا انجامید؟ به مورد آقایان گالیندوپل و کاپیتورن اشاره کردید. گزارش‏های آن‏ها چه کمکی به روند مبارزه برای دفاع از حقوق بشر در ایران داشت؟

در گذشته دو گزارشگر ویژه، آقایان گالیندوپل و کاپیتورن برای ایران انتخاب شدند. هردوی آن‏ها توانستند به ایران بروند و مسلم است که در بهبود وضع حقوق بشر مؤثر بودند.

در آستانه سفر دوم آقای گالیندوپل، در تماس‏هایی که با او در ژنو گرفتم، برای نخستین بار، اسم عباس امیرانتظام را به عنوان قدیمی‏ترین زندانی سیاسی به او دادم و خواستم به هر قیمتی که شده، با امیرانتظام و دیگر زندانیان سیاسی ملاقات و گفت‏وگو بکند. این موضوع به ۲۰ سال پیش برمی‏گردد، اما پس از این سفر بود که عکس امیرانتظام در بهداری زندان اوین، در شرایطی که با زنجیر دست و پای او را بسته بودند، در تمام جراید خارجی منتشر شد و برای نخستین بار وضعیت زندانیان سیاسی بازگفته شد.
آقای کاپیتورن هم دوبار به ایران رفت. البته سفرهای ایشان به ایران در دوران ریاست جمهوری آقای خاتمی و دوره‏ای بود که وضعیت حقوق بشر در ایران بهتر بود.

بنابراین بدون این‏که بخواهیم بگوییم که وضعیت استثنایی به‏وجود می‏آورد و به‏طور کلی وضع حقوق بشر در ایران خوب می‏شود، مسلماً همین پاسخ‏گویی در برابر یک مقام مسئول بین‏المللی و هم‏چنین امکان تحقیق درباره وضعیت حقوق بشر در ایران، اهمیت بسیاری دارد. به‏ویژه راهیابی به زندان‏های جمهوری اسلامی که در آن به روی همگان بسته است و تماس با زندانیان سیاسی، دست کم از نظر بالا بردن روحیه زندانیان سیاسی بسیار مهم است.

وقایعی که اخیراً اتفاق افتاده، به‏ویژه مرگ رضا هدی صابر، مسائلی هستند که مسلماً اگر جمهوری اسلامی به گزارشگر ویژه اجازه ورود به ایران را بدهد، در تغییر وضعیت کنونی، یعنی حداقل کاهش وخامت روزافزون وضع حقوق بشر در ایران، مؤثر خواهد بود.

اگر آقای احمد شیخ موفق به اخذ ویزا از ایران نشود، چگونه می‏تواند به مسئولیت گزارش‏گری خودش عمل کند؟ آیا امکان دسترسی به منابع نقض حقوق بشر در ایران، برای ایشان در خارج از کشور هم فراهم می‏شود؟

یادآوری می‏کنم که دو سال است، یعنی در سه اجلاس مجمع عمومی و از جمله مجمع عمومی گذشته‏ی سازمان ملل، مجمع عمومی به دبیرکل سازمان ملل مأموریت داده است که در باره وخامت روزافزون وضعیت حقوق بشر در ایران گزارش بدهد و در دو مجمع عمومی سال‏های ۲۰۰۹ و ۲۰۱۰، این کار صورت گرفته، بدون این‏که دبیرکل سازمان ملل بتواند به ایران برود.

سال گذشته در شورای حقوق بشر، محمد جواد لاریجانی با شیادی خیلی علنی‏ای اعلام کرد که ما برای سال ۲۰۱۲، یعنی برای سه سال آینده، از خانم پیلای، کمیسار حقوق بشر سازمان ملل دعوت خواهیم کرد. منظور آقای لاریجانی چه بود؟ آن موقع ما می‏دانستیم که در شورای حقوق بشر شانس گرفتن قطعنامه‏ای در باره‏ی ایران را نداریم، به‏خاطر این‏که موازنه‏ی‏ قوا به سود مدافعان حقوق بشر نبود. ولی چون رسیدگی دوره‏ای به پرونده ایران مطرح بود، آقای لاریجانی خواست به این صورت، به قول خودش، در باغ سبزی نشان بدهد که برای دو سال دیگر هیچ اتفاقی نیافتد.

ولی دیدیم که در مجمع عمومی گذشته، در گزارش آقای بان‏ کی‏مون به افزایش روزافزون مجازات اعدام در ایران پرداخته شده بود و برای نخستین بار مسئله‏ی اعدام‏های سیاسی و به‏خصوص اعدام‏های مخفی در زندان وکیل‏‏آباد مشهد مطرح شده بودند.

با توجه وضعیت زندانیان، به‏خصوص طی دو سال اخیر و پس از کودتای انتخاباتی خرداد دو سال پیش، به‏هرحال مسلم است که گزارشگر ویژه‏ی کنونی هم اگر نتواند به ایران برود، آن‏قدر اسناد و مدارک وجود دارد که بر اساس آن می‏تواند و باید تا ماه سپتامبر به مجمع عمومی سازمان ملل گزارش بدهد.

اگر آقای بان کی‏مون یک سال برای گزارش دادن به مجمع عمومی آینده وقت داشت، این بار اتفاق جدیدی که در شورای حقوق بشر افتاد، این بود که شورای حقوق بشر از گزارش‏گر ویژه خواسته است که گزارش خود را به مجمع عمومی سازمان ملل که هر سال در ماه سپتامبر کار خود را در نیویورک آغاز می‏کند، ارائه بدهد.

بنابراین گزارشگر ویژه فرصت زیادی برای دادن گزارش‏اش ندارد. اما اگر جمهوری اسلامی راه‏های ایران را که هم‏چنان بر روی گزارش‏گران موضوعی بسته است، بر روی او هم ببندد، این‏جا وظیفه‏ی ما مدافعان حقوق بشر است که اطلاعات کافی به او بدهیم.

ما آمار دقیق زندان‏ها و زندانیان را نداریم، ولی آمار اعدام‏ها را داریم. به‏خاطر این‏که در روزنامه‏های جمهوری اسلامی درج می‏شوند و به‏خصوص تعداد اعدام‏هایی که در منظر عمومی صورت می‏گیرد، مشخص است. وضعیت هدی صابر و یا هاله‏ سحابی روشن است. وضعیت زندانیان سیاسی‏، از جمله خانم نسرین ستوده که فقط و فقط به‏ خاطر دفاع از زندانیان سیاسی به ۱۱ سال محکوم می‏شود، مشخص است و همین‏طور وضعیت دیگر زندانیان سیاسی، هنگامه شهیدی، بهاره هدایت و…

این‏ها مسائلی هستند که دیگر الان جنبه شیاع پیدا کرده است. به‏خصوص که طی دو سال گذشته، تعداد زیادی از زندانیان سیاسی یا کسانی که در جریان وقایع پس از انتخابات دستگیر و بعد آزاد شدند، برای رهایی از نظام امنیتی جمهوری اسلامی به خارج از کشور آمدند و در دسترس هستند. ما باید ترتیبی بدهیم که آقای احمد شهید با این افراد ملاقات کند و آن‏ها از وضعیت زندان‏ها، شکنجه، بدرفتاری و تجاوز! شهادت بدهند.

هفته‏ی گذشته هم کانال «آرته» فیلم مستندی منتشر کرد و کلاً اسناد و مدارک کافی برای این‏که نشان بدهد چگونه وضعیت حقوق بشر در ایران به‏ویژه‏ طی دو سال گذشته به وخامت گراییده است، موجود است.

بنابراین ما ترجیح می‏دهیم که جمهوری اسلامی به‏طور رسمی از آقای احمد شهید دعوت کند که به ایران برود و در آن‏جا امکان یک تحقیق همه‏جانبه را برای ایشان فراهم بیاورد. او بتواند به داخل زندان‏ها برود، با زندانیان مصاحبه کند. ولی اگر جمهوری اسلامی هم‏چنان بخواهد بر سیاست طرد و رد و درهای بسته‏ی کنونی‏ ادامه بدهد، مسلم است که امکانات تهیه‏ی یک گزارش کافی و کامل برای گزارشگر ویژه وجود دارد.