مهرداد صمدزاده – در دو بخش گذشته شاخص‌های مهم سکولاریسم هند و نیز عواملی را برشمردیم که در چند دهه اخیر به‌طور فزاینده‌ای آنها‌را با بحران مواجه ساخته‌اند. چنانکه گفته شد، هند را به‌خاطر وجود آزادی‌های فردی و مدنی و همچنین استقلال نهادهای اجتماعی از یکدیگر باید در زمره کشورهای سکولار قرار داد. اما در عین حال تداوم تبعیض‌های ناشی از سنن دینی، معضلی است که سکولاریسم هند را به چالش کشیده و بحران کنونی را رقم زده است. از نشانه‌های این بحران رشد و اعتلای جریان راست‌گرای هندوتوا و واکنش‌های متقابل مذهبی است که از یک سو خشونت‌های کامیونالیستی را افزایش داده و از سوی دیگر آزادی‌های فردی و مدنی را تهدید می‌کند.