نسخه قابل چاپ

پرویز جاهد - فیلم مستند «سنترال پارک فایو» (پنج نفر سنترال پارک) ساخته کن برنز، دیوید مک ماهون و سِرا برنز، مستند دراماتیک و افشاگرانه‌ای است که به بررسی یک پرونده جنایی جنجال‌برانگیز در آمریکا می‌پردازد.

در شب ۱۹ آوریل ۱۹۸۹ زن تنهایی که در سنترال پارک نیویورک، سرگرم دویدن بود، مورد حمله و تجاوز مرد نا‌شناسی قرار می‌گیرد و به دنبال آن پلیس نیویورک پنج نوجوان سیاه‌پوست را به اتهام این تجاوز دستگیر کرده و وادار به اعتراف می‌کند در حالی که آن‌ها بی‌گناه بوده و حتی دی اِن اِی آن‌ها با دی اِن اِی مجرم واقعی مطابقت نداشته است. آن‌ها تحت فشار بازجوهای پلیس و برای نجات خود تحت تأثیر این حرف پلیس که اگر حقیقت را بگویند به نفع آن‌هاست، به این جرم ناکرده اعتراف کردند و هر کدام از آن‌ها به پنج تا ۱۰ سال زندان محکوم شدند.

تریشا میلی، قربانی این تجاوز نیز بعد از این حادثه، حافظه‌اش را از دست داد و لذا نتوانست در کشف هویت واقعی متجاوز، به پلیس کمک کند.

۱۳ سال بعد، مردی نیویورکی خود را به عنوان مجرم واقعی این جنایت به پلیس معرفی کرد و دی اِن اِی او هم جرم او را ثابت کرد.

پلیس آمریکا بعد از اثبات بی‌گناهی متهمان، نه تنها اشتباهش را نپذیرفت بلکه سرسختانه از کارش دفاع کرد و جامعه آمریکا نیز در برابر این بی‌عدالتی آشکار سکوت کرد. هیچ‌کس اشتباهاتش را نپذیرفت و حقیقت را قبول نکرد، نه پلیس، نه جامعه نیویورک و نه رسانه‌ها. این یک نوع پشتیبانی نهادینه‌شده از دستگاه پلیس بود که اشتباهات افراد پلیس را نادیده گرفته یا توجیه می‌کرد.

در سال ۲۰۰۳، این متهمان از دستگاه قضایی و پلیس نیویورک به خاطر پیگرد غیر قانونی، تبعیض نژادی و ایجاد آزار و ناراحتی روحی و عاطفی شکایت کردند اما هیچ نتیجه‌ای نگرفتند.

کن برنز و همکارانش دیوید مک ماهون و سِرا برنز، در مستند ستیزه‌جویانه‌شان، به بررسی این موضوع جنایی و رسوایی بزرگ پلیس نیویورک در پس‌زمینه تنش‌های نژادی و طبقاتی نیویورک در سال‌های دهه ۱۹۸۰ می‌پردازند و نشان می‌دهند که چگونه جامعه آمریکا در آن سال، از مجرمانی ذهنی و خیالی یعنی جوانان سیاه‌پوست فقیر و بی‌گناه انتقام گرفت و آن‌ها را به مجازات رساند چرا که در‌‌ همان سال، ۳۲۵۴ مورد تجاوز در نیویورک اتفاق افتاده بود و پلیس و رسانه‌های آمریکایی، غالباً سیاه‌پوستان را به عنوان متهم این جنایت‌ها معرفی می‌کردند. در نتیجه، تمام جلسات بازجویی و اعترافات پنج متهم این پرونده، تهیه اسناد و مدارک علیه آن‌ها و دادگاه‌هایشان، همه ساختگی بود و بر اساس این خواست عمومی جامعه نیویورک تنظیم شد و قربانی گرفت.

در سال ۲۰۰۳ تریشا میلی، زنی که در سنترال پارک مورد تجاوز واقع شد، با انتشار کتاب خاطراتش به نام من «دونده سنترال پارک هستم»، هویتش را برای عموم برملا کرد در حالی که مطبوعات و رسانه‌های آمریکایی در اقدامی ریاکارانه و هماهنگ، به مدت ۱۴ سال از فاش کردن هویت او امتناع کردند اما هویت متهمان بی‌گناه فاش شد و حیثیت آن‌ها لکه‌دار گردید.

کن برنز به خاطر سبک مستند تاریخی‌اش و استفاده خلاقانه و مبتکرانه‌اش از تصاویر آرشیوی و عکس شهرت دارد. مجموعه تلویزیونی مستند «جاز» او که درباره تاریخ جاز از ۱۹۱۷ تا امروز ساخت، فراموش‌نشدنی است. همچنین مستند دیگرش درباره جنگ‌های داخلی آمریکا و سریال مستند تلویزیونی‌اش درباره جنگ جهانی دوم.

وی در فیلم «سنترال پارک فایو»، متهمان و خانواده آن‌ها را در برابر دوربین‌اش می‌نشاند تا با چشمانی اشکبار، از ظلمی که بر آن‌ها رفته سخن بگویند. جوان‌هایی که به گفته خودشان، بهترین سال‌های جوانیشان در زندان تلف شد: «هیچ پولی نمی‌تواند زمان از دست‌رفته را به ما برگرداند. زندگی ما از ما گرفته شد.»

حرف مایکل جوزف، وکیل یکی از متهمان نیز تکان‌دهنده است: «من از نیویورکی بودن خودم خجالت می‌کشم. ما عبارت‌هایی را اختراع کردیم برای یک جرم خیالی. ما پنج بچه بی‌گناه را به خاطر جرمی که مرتکب نشدند تنها به خاطر رنگ پوستشان زندانی کردیم و چند سال آن‌ها را در زندان نگه داشتیم.»

فیلمسازان، با استفاده از فیلم‌های خبری و آرشیوی موجود، صحنه‌های دادگاه، گفت‌وگو با مأموران پلیس و مصاحبه ویدئویی ۴ نفر از متهمان و صدای ضبط‌شده یکی دیگر از آنان که حاضر نشد در مقابل دوربین ظاهر شود، ماهیت این پرونده پیچیده جنایی را برای مخاطب برملا می‌سازند. دیدن تصاویر آرشیوی از متهمان که آن‌ها را در دوران نوجوانیشان نشان می‌دهد و مقایسه آن با تصاویر کنونی آن‌ها که بعد از ۲۳ سال گرفته شده، متأثرکننده است.

ویژگی این مستند تکان‌دهنده این است که تنها به صحنه‌های مصاحبه و یا نمایش اسناد و مدارک پلیس و بازجویی و دادگاه اکتفا نکرده بلکه با استفاده از نماهای بازسازی‌شده از شب وقوع حادثه در سنترال پارک نیویورک، بیننده را در موقعیت فرد قربانی و متهمان پرونده قرار می‌دهد و با جزییات دقیق به او نشان می‌دهد که جرم چگونه اتفاق افتاده و پرونده متهمان چه مسیری را طی کرده است.

«سنترال پارک فایو»، سندی محکم علیه بی‌عدالتی یک سیستم و سوءاستفاده پلیس از قدرت و شهادتی به نفع کسانی است که قربانی تعصب نژادی و بی‌عدالتی شده‌اند.

شاید اگر این فیلم ۲۳ سال قبل ساخته می‌شد، می‌توانست باعث اثبات بی‌گناهی این متهمان و رهایی آن‌ها از پشت میله‌های زندان شود.