نسخه قابل چاپ

سارا روشن – سال‌هاست که ایران‌شناسان زیادی در ایران و سراسر جهان پیرامون فرهنگ، هنر، تاریخ، زبان و سیاست ایران پژوهش می‌کنند، مقاله می‌نویسند و کتاب منتشر می‌کنند. سابقه این پژوهش‌ها و نوشته‌ها به قرن‌ها پیش برمی‌گردد.

از ۴۵ سال پیش گروهی از دانشجویان دکتری در آمریکا، انجمن ایران‌شناسی یا همانIranian Studies را پایه‌گذاری کردند. انگیزه آن‌ها تبادل دانش و دستاوردهای علمی استادان و پژوهشگران ایران‌شناس در رشته‌های گوناگون علوم انسانی و علوم اجتماعی - از جمله زبان و ادبیات، تاریخ، جامعه‌شناسی، مردم‌شناسی، اقتصاد و غیره‌ بود. این انجمن تا به امروز هزار عضو رسمی دارد و از مرزهای آمریکای شمالی و اروپا فرا‌تر رفته و چند سال پیش با تغییر اساسنامه‌اش به یک انجمن بین‌المللی ایران‌شناسی تبدیل شد که در آن ایران‌شناسان آسیای دور، آسیای میانه، خاورمیانه و شمال آفریقا هم حضور دارند.

از دستاوردهای این انجمن که از سال‌های دهه ۱۹۶۰ فعال است، می‌توان به مجله «ایران‌شناسی» اشاره کرد و کنفرانسی که هر دو سال در این زمینه برگزار می‌شود.

نهمین دوسالانه انجمن بین‌المللی ایران‌شناسی، امسال (۲۰۱۲) از ۲ تا ۵ اوت برابر با ۱۲ تا ۱۴ مرداد در شهر بندری استانبول برگزار می‌شود.

تورج اتابکی، استاد "تاریخ اجتماعی خاورمیانه و آسیای مرکزی" در دانشکده تاریخ دانشگاه آمستردام و محقق ارشد در مؤسسه بین‌المللی تاریخ اجتماعی است و از اعضای فعال انجمن بین‌المللی ایران‌شناسی، این انجمن را اینگونه تعریف می‌کند: "انجمن مطالعات ایران‌شناسی، یک چادر بزرگ دانشگاهی است که توانسته است همه کسانی را که به نوعی به فرهنگ و ادب و تاریخ تمدن ایرانیان می‌پردازند را گرد هم بیاورد و امکاناتی در اختیار آن‌ها بگذارد که بتوانند با هم به گفت‌وگو بنشینند، فارغ از قومیت و ملیتشان. حتی بسیاری از کسانی که درگیر مسائل اجرایی بودند در تاریخ ایران همیشه توانسته‌اند به مطالعات منتشرشده این انجمن مراجعه کنند و از این پژوهش‌ها بیاموزند. این در واقع یکی از دستاوردهای بزرگ این انجمن است."

بایگانی‌های غنی ترکیه

تورج اتابکی، استاد تاریخ اجتماعی خاورمیانه و آسیای مرکزی در دانشکده تاریخ دانشگاه آمستردام

دوسالانه انجمن ایران‌شناسی امسال بیش از ۲۵۰ سخنران درباره ۱۲۵ موضوع دارد که در زمینه‌های بسیار متنوع سخنرانی می‌کنند و با هم و علاقمندان به گفت‌وگو می‌نشینند. از تاریخ ایران در دوره‌های مختلف گرفته تا موقعیت اجتماعی/ سیاسی و اقتصادی کنونی ایران، از جنسیت و خشونت و جنبش زنان ایران گرفته تا مقاومت و جنبش‌های سال‌های اخیر، از ادبیات و شعر و هنر کهن گرفته تا هویت کنونی ایرانی و نقش آن در جامعه کنونی. افزون بر این، موسیقی و آثار باستانی هم از موضوعات ثابت گفت‌وگوهاست. حتی درباره حضور حیوانات در تاریخ ایران و منطقه لاله‌زار تهران هم سخنرانی خواهد شد.

یکی از موضوعاتی که در لیست سخنرانی‌ها برجسته می‌شود، ترکیه، تاریخ عثمانی و روابط ایران و ترکیه است. تمرکز روی کشور ترکیه دلایل مختلفی دارد، از جمله برگزاری این کنفرانس در استانبول و حضور ایرانی‌های بسیار در این کشور. تورج اتابکی مهم‌ترین دلیل را اهمیت روابط ۵۰۰ ساله ایران و ترکیه می‌داند و می‌گوید: " ترکیه از کشورهایی است که برای پژوهشگران ایران بسیار مهم است. منابع ترکیه برای گذشته و حال ایران بسیار تهمیت دارمد. ما علاقمندان به تاریخ و فرهنگ و ادب ایران را تشویق می‌کنیم که از میراثی که در بایگانی‌های ترکیه هستند، غافل نمانند. بسیاری از گوشه‌های تاریخ ما را با مراجعه به این اسناد و مدارک می‌توانیم بهتر بفهمیم و روشن‌تر کنیم."

گسترش کنفرانس به خاورمیانه و آفریقای شمالی

در دوره‌های گذشته، به غیر از یک‌بار در سال ۲۰۰۶ کنفرانس مطالعات ایران‌شناسی پیوسته در شهرهای آمریکای شمالی برگزار شده است. با برگزاری این کنفرانس در ترکیه، انجمن مطالعات ایران‌شناسی تصمیم دارد برای گسترش شبکه پژوهشگران انجمن و ایجاد امکان سفر راحت‌تر برای شرکت‌کنندگان از ایران و آسیای مرکزی و دسترسی به منابع اطلاعاتی/ تاریخی این کشور‌ها، کنفرانس دوسالانه این انجمن را در کشور‌ها آسیای دور، آسیای مرکزی، خاورمیانه و آفریقای شمالی برگزار کند. تورج اتابکی معتقد است که علاوه بر این، انجمن هدف دیگری را هم دنبال می‌کند. او در این‌باره می‌گوید: " می‌خواهیم مطالعات ایران‌شناسی را در این کشور‌ها معرفی کنیم. این سهمی است که ما برای نشان دادن اهمیت ایران داریم. می‌خواهیم از تجربیات ایران‌شناسانی که در این کشور‌ها زندگی و کار می‌کنند بیاموزیم و برای آن‌ها که امکان خروج از منطقه و شرکت در کنفرانس‌ها را ندارند، امکان حضور ایجاد کنیم."

مستقل از گرایش‌های سیاسی و آیینی

از آغاز تشکیل انجمن مطالعات ایران‌شناسی تاکنون، سیاست و جامعه ایران دستخوش تحولات زیادی شده است. در چنین شرایطی، انجمن مطالعات ایران‌شناسی همیشه به کارهای پژوهشی، گردهمایی‌ها و تبادل دانش ادامه داده است. تورج اتابکی این پیوستگی تاریخی را یکی از دستاوردهای برجسته این انجمن می‌داند. او می‌گوید: "این انجمن به هیچ وجه سیاست خاصی را در سیاست روز دنبال نمی‌کند. بنابراین، مستقل از افت و خیزهای سیاسی برنامه‌های خودش را حفظ کرده است. در مطالعات منطقه‌ای به‌ندرت انجمن‌هایی پیدا می‌شوند که اعضای آن صاحب نظرات سیاسی متفاوت باشند اما بتوانند در کنار همدیگر بنشینند، تحمل کنند همدیگر را و اجازه ندهند که گرایش‌های سیاسی و آیینی باعث حذف کسان دیگری شود."

درحالیکه انجمن بین‌المللی ایران‌شناسی، خود را یک انجمن مستقل از گرایش‌های سیاسی می‌داند و تلاش می‌کند فضایی برای گفت‌وگو بین گرایش‌ها و آیین‌های مختلف ایجاد کند، هر ساله، مقامات حکومتی ایران در هفته‌های قبل از شروع کنفرانس‌های دوسالانه این انجمن، با انتشار بیانیه و یا در سخنرانی‌ها مخالفت خود را با این انجمن ابراز می‌کند. در تاریخ، ۲۴ تیر ۱۳۹۱، روزنامه کیهان از این کنفرانس به عنوان "دام صهونیست‌ها برای اساتید دانشگاه‌های ایران" یاد کرد و از وزیر علوم و مسئولان امنیتی کشور خواست که نسبت به مشارکت دانشگاه‌ها و نهادهای علمی کشور ایران حساسیت نشان دهند.

به گفته تورج اتابکی، این اولین بار نیست که شرکت‌کنندگان در کنفرانس با چنین مخالفت‌هایی مواجه می‌شوند ولی در سال‌های اخیر به علت هماهنگی نهادهای تصمیم‌گیرنده و اجرایی، تصمیمات سریع‌تر به اجرا در می‌آیند. او درباره چنین محدودیت‌ها و سختگیری‌هایی می‌گوید: "واقعاً متاسفم! انگار قرار است که یک دیوار بلند به دور ایران کشیده شود و مانع ارتباط برقرار کردن اهل علم با همکارانشان در حوزه‌های مشابه شوند. کار علم این است که هر کس می‌تواند نظر خودش را مطرح کند و نظر کس دیگری را نقد کند. به نظر من این توهین بزرگی است که بضاعت پژوهشگرانی که در ایران کار می‌کنند را چنین زیر سؤال ببریم که گویا آن‌ها صغیر هستند و نمی‌توانند تشخیص دهند و امکان دارد در معرض تهاجم فرهنگی کسان دیگر قرار بگیرند. ما اگر بتوانیم با تساهل و تسامح کنار هم بنشینیم که تا به حال نشسته‌ایم و بتوانیم با هم گفت‌وگو کنیم، شاید این تساهل و تسامح دانشگاهی الگویی بشود برای رفتارهای اجتماعی ما."

دوسالانه انجمن بین المللی ایران‌شناسی با این اهداف، در روزهای ۱۲ تا ۱۴ مرداد برابر با ۲ تا ۵ اوت در شهر استانبول، ترکیه برگزار می‌شود.

در همین زمینه:
سارا روشن در رادیو زمانه