نسخه قابل چاپ

ایرج ادیب‌زاده - به مناسبت ترجمه‏ی فرانسوی و انتشار «گاتا‌ها»، هفده سروده‏ی زرتشت، اندیشمند بزرگ ایران باستان، به وسیله‏ی انتشارات معتبر «آلبن میشل» در پاریس، خسرو خزایی مترجم کتاب و از پژوهشگران زرتشت‏‌شناسی که گاتا‌ها را به فارسی و انگلیسی نیز منتشر کرده، به دعوت «فرانس‏ کولتور» رادیوی فرهنگی و دولتی فرانسه، به پاریس آمده بود.

خسرو خزایی متولد شیراز است. پس از پایان تحصیلات متوسطه به اروپا آمد و در رشته‏ی تاریخ تمدن، باستان‏‌شناسی و زبان‏‌شناسی تحصیل کرد. وی در سال ۱۹۷۸ به ایران بازگشت و در دانشگاه شیراز مشغول به‏کار شد. یکی از رشته‏هایی که او تدریس می‌‏کرد زرتشت‏‌شناسی بود که هنوز هم به تدریس آن مشغول است.
 

خسرو خزایی پس از انقلاب اسلامی دوباره به اروپا بازگشت و در دانشگاه‏های بروکسل و ژنو، در زمینه‏ی پژوهشی مشغول به‏‏کار شد.
 

وی با برپایی «کانون اروپایی برای آموزش جهان‏بینی زرتشت» در بروکسل، به کار و تلاش برای شناساندن گاتا‌ها (سروده‏های زرتشت) و ساختمان جهان‏بینی اندیشمند باستانی ایران که بر اساس «اندیشه‏ی نیک، گفتار نیک و کردار نیک» بنا شده، مشغول است.
 

ترجمه‏ی فرانسوی گاتا‌ها با یک مقدمه و بیش از یکصد صفحه درباره‏ی مطالعات تاریخی فرهنگ ایران باستان و آیین زرتشت و هفده سروده‏ی زرتشت، در قطع جیبی در تیراژ ۱۰۰ هزار نسخه، توسط انتشارات «آلبن میشل» منتشر شده است.
 

خسرو خزایی (پردیس) در گفت‏وگوی ویژه با زمانه، نخست درباره‏ی اهمیت آیین و فلسفه‏ی زرتشت در دنیای امروز می‌‏گوید:

خسرو خزایی - آیین و فلسفه‏ی زرتشت نزدیک به چهار هزار سال پیش به‏وسیله‏ی زرتشت در کتاب ایشان به نام «گاتا‌ها» نوشته شده است. زمانی که خط و زبان این گاتا‌ها کشف شد و در سده‏ی هیجدهم، مردم‌ شناختی از آن پیدا کردند، بسیاری فکر کردند که این اندیشه بسیار مدرن و امروزی است و نمی‌‏تواند به چهار هزار سال پیش تعلق داشته باشد. اما به‏هر روی ثابت شد که این اندیشه از زبان زرتشت جاری شده و نزدیک به ۳۷۰۰ سال قدمت دارد. در گاتاها زرتشت هدف از زندگی را پی‏ریزی خوشبختی و شادی در روی کره‏ی خاکی است و اگر امکان داشته باشد، در فراسوی زندگی این‌جهانی اعلام می‌کند. چه کسی در این جهان است که نمی‌‏خواهد یک زندگی خوشبخت داشته باشد؟ لذا فلسفه‏ی خوشبختی انسان‏‌ها و چگونگی دستیابی به خوشبختی، یک فلسفه‏ی جهانی است و در فراسوی زمان قرار دارد. چهار هزار سال پیش مردم آرزوی این خوشبختی را داشتند و در چهار هزار سال پس از ما این آرزو همچنان باقی خواهد ماند.

آیین زرتشت و گاتا‌ها، سروده‏های زرتشت که قدیمی‏‌ترین بخش اوستا، کتاب مقدس زرتشتیان است و نزدیک به چهار هزار سال پیش به‏وجود آمده، راه پرفراز و نشیبی را در هزاره‏های زمان پیموده است. گاتا‌ها چه پیامی برای دنیای پرشتاب کنونی دارد و آیا معاصر ما و قابل انطباق با زندگی کنونی ماست؟

من مطمئنم، یعنی ایمان دارم که اندیشه و فلسفه‌ی زرتشت بسیار لا زندگی امروز ما هم سازگار است و نه تنها سازگار است، بلکه اکنون شاید میلیون‏‌ها نفر در جهان، بدون آنکه خودشان بدانند زرتشتی و پیرو آیین زرتشت هستند و از این آیین پیروی می‌کنند. دو شب پیش، زمانی که مسئول رادیو «فرانس‏ کولتور» با من در پاریس گفت‌و‌گو می‌کرد، می‌‏گفت چگونه است که آیین، فلسفه و جهان‏بینی زرتشت از دیدگاه ما پنهان مانده است. ما فلسفه‏های دیگر را می‌‏شناختیم. اما با فلسفه‌ی زرتشت که برای ما بسیار نو است، آشنا نبودیم و باید آن را پخش کنیم. خیلی شگفت‏آور است! از دیدگاه من، مثل این است ‏که اروپاییان بهتر فلسفه‌ی زرتشت را درک می‌‏کنند تا ایرانیان که این آیین و فلسفه‌ از سرزمین خودشان آمده است.

خسرو خزایی: در گاتاها، زرتشت هدف از زندگی را پی‏ریزی خوشبختی و شادی در روی کره‏ی خاکی و اگر امکان داشته باشد، در فراسوی زندگی این‌جهانی اعلام می‌کند. چه کسی در این جهان است که نمی‌‏خواهد یک زندگی خوشبخت داشته باشد؟ لذا فلسفه‏ی خوشبختی انسان‏‌ها و چگونگی دستیابی به خوشبختی، یک فلسفه‏ی جهانی است و در فراسوی زمان قرار دارد. چهار هزار سال پیش مردم آرزوی این خوشبختی را داشتند و در چهار هزار سال پس از ما این آرزو همچنان باقی خواهد ماند.

در برنامه‏ی ویژه‏ی فرانس‏کولتور، رادیوی فرهنگی فرانسه، چه نکاتی بیشتر مورد توجه قرار گرفت؟

درباره‏ی گاتاهای زرتشت و درباره‏ی این‏که چرا این کتاب پنهان مانده بود و در میان جهانیان پخش نشده است، فلسفه‏ی گاتا‌ها چیست، فلسفه‏ی زرتشت چیست و چگونه می‌‏شود از دیدگاه زرتشت به آن زندگی خوشبختی که کمال مطلوب زرتشت است برسیم گفت‌و‌گو کردیم و تمام این‏‌ها مورد بحث قرار گرفت.

چگونه گاتا‌ها به زبان فرانسه منتشر شد؟

در روز آدینه‌ای [جمعه] ترجمه‏ی فرانسوی گاتا‌ها را به انتشارات «آلبن میشل» دادم. آن‏‏‌ها روز دوشنبه به من ای‏میل فرستادند که ما می‌‏خواهیم حتماً این کتاب را چاپ کنیم. معمولاً دو یا سه ماه می‌‏گذرد تا مؤسسات انتشاراتی بزرگی مانند آلبن میشل به نویسنده پاسخ بدهند. من این کتاب را ۵-۶ سال پیش از زبان گاتایی به زبان فارسی ترجمه کرده بودم. یک‏سال بعدش در امریکا به زبان انگلیسی ترجمه شد و سه سال بعد هم آن را به زبان فرانسه ترجمه کردم. زمانی که گاتا‌ها به زبان پارسی ترجمه شدند، یک نفر از ایرانیان، یک چک سه‏هزار دلاری فرستاد که ما می‌خواهیم این کتاب به زبان فارسی را در ایران پخش کنیم و رایگان به دست مردم برسانیم. ما این کتاب را در صندوق‏های گوناگون گذاشتیم و با پست فرستادیم، ولی به دست هیچکس نرسید. پی بردیم که این کتاب به وسیله‏ی پست به دست مردم نخواهد رسید. بنابراین آن را به دست مسافرانی که راهی ایران بودند، می‌‏دادیم که با خود ببرند. بعد هم روی اینترنت گذاشتیم. زمانی که آن را روی اینترنت گذاشتیم، تمام کتاب به زبان فارسی را در یک شب، ۱۲هزار نفر دانلود کردند. پس از آن هم ترجمه‏ی انگلیسی آن منتشر شد. این‏که ترجمه‏ی فرانسوی این کتاب با شمارگان بسیار گسترده‏ منتشر می‌‏شود، نشان می‌‏دهد که فرانسوی‏‌ها، به‏ویژه مؤسسات انتشاراتی بزرگ، چیزی در این کتاب دیده‏اند که می‌‏تواند امروز مورد استفاده‏ی بخشی از فرانسوی‏‌ها یا اروپایی‏‌ها قرار بگیرد.

ظاهراً شمار کسانی که در طی این سال‏‌ها به آیین زرتشت پیوسته‏اند، هم‏چنان رو به‏ افزایش‏ است...

امروز اندیشه و جهان‏بینی زرتشت یک جریان رستاخیری را طی می‌‏کند. ما در رستاخیز آیین زرتشت هستیم. یعنی کسانی که امروز وارد این آیین می‌‏شوند، مستقیماً با سرچشمه‏ی اندیشه‏ی زرتشت، یعنی گاتا‌ها تماس می‌‏گیرند. ما کتاب گاتا‌ها را از کتاب اوستا که سده‏‌ها پس از زرتشت به‏وجود آمده و به وسیله‏ی کسانی نوشته شده که نه نام‏شان را می‌‏دانیم و نه می‌‏دانیم چه‏کاره بوده‏اند، جدا کرده‏ایم. امروز ایرانیانی که می‌‏خواهند وارد آیین کهن خودشان بشوند، نخست با اندیشه‏ی زرتشت و کتاب گاتا‌ها که یک جهان‏بینی و یک راه و روش زندگی است، آشنا می‌‏شوند.

آیا ایرانیان هم به این آیین باستانی گرایش پیدا کرده‌اند؟

ایرانیان پس از انقلاب اسلامی متوجه شدند که فرهنگ عرب که ما آن را اسلام می‌‏نامیم، برازنده‌ی قد و قواره‏ی آن‏‌ها ب نیست. بنابراین گروهی از آنان به آیین زرتشت روی می‌‏آوردند. ایرانیان گروه‏، گروه به کشورهای مرزی ایران، ترکیه، تاجیکستان می‌روند، «سدره ‏پوشی» یعنی مراسم وارد شدن به آیین زرتشت را انجام می‌‏دهند و برمی‏گردند. حتی کسانی که سال‏های سال است ازدواج کرده‏اند و بچه‏های بزرگ دارند، دوباره به شیوه‏ی آیین زرتشت ازدواج می‌کنند. بر مبنای پژوهش‏های ما در ایران، تعداد کسانی که وارد آیین زرتشت شده‏اند، حدود ۱۲ میلیون نفر است. می‌‏دانیم در ایران تغغیر مذهب بسیار سخت است، یعنی امکان ندارد کسی از دین اسلام که خودش آن را انتخاب نکرده، بلکه در آن زاییده شده، بتواند بیرون بیاید و با صراحت بگوید این‏کار را کرده است. با این‌حال و با وجود این دشواری‌ها ما با شیوه‏هایی که به‏کار برده‏ایم، فکر می‌‏کنیم الان حدود ۱۲ میلیون ایرانی وارد آیین زرتشت شده‏اند.

شمار آن‏‌ها که تبار زرتشتی دارند چقدر است؟

کسانی که زرتشتی‏زاده هستند، الان در ایران حدود ۴۰-۷۰ هزار نفر شمارش شده‏اند. ولی خیلی از زرتشتیان، پس از انقلاب اسلامی از ایران بیرون رفتند. در زمان شاه، فکر می‌‏کنم حدود ۱۰۰-۱۲۰هزار زرتشتی در ایران زندگی می‌‏کردند.

آیا مشکلاتی در ترجمه‏ی انگلیسی یا فرانسه‏ی گاتا‌ها برای شما به‏وجود آمده بود؟

بله؛ در ترجمه‏ی فرانسه و انگلیسی گاتا‌ها مشکلی در رابطه با «اهورامزدا» پیش آمده بود. در آیین زرتشت، اهورامزدا هم زن است و هم مرد. برخلاف خدایان آیین‏های سامی که همه مرد هستند. در زبان فارسی ما به اهورامزدا می‌‏گوییم «او»، ولی در زبان انگلیسی و فرانسه دو واژه‏ی گوناگون برای سوم شخص مفرد مرد و زن به‏کار گرفته می‌‏شود. در زبان فرانسه elle، il را دارند و در زبان انگلیسی she، he. این بود که نمی‌‏دانستیم به اهورامزدا چه بگوییم. به همین دلیل، به ما پیشنهاد کردند که در انگلیسی واژه‏ی he و در فرانسه il یعنی مذکر او را به‏کار ببریم. ما این کار را کردیم، ولی توضیح دادیم که اهورمزدا هم زن است و هم مرد. زرتشت واژه‏ی اهورا مزدا را گزینش کرد که نشان بدهد در این آیین، زن و مرد برابر هستند.

پایان‏بخش برنامه‏ی ما در باره‏ی ترجمه‏ی گاتا‌ها به زبان فرانسه و انتشار آن، خواندن چند سروده‏ی زرتشت، توسط خسرو خزایی است:

[صدای خسرو خزایی]- «اهورامزدای توانا آیین هستی را چنین برنهاده که خوشبختی از آن کسانی است که به دیگران خوشبختی بخشند. پس‌ ای راستی! برای گسترش این آیین جاودان، به من نیروی تن و روان ده تا در پرتو آرامش، یک زندگی خوشبخت را پی‏ریزی کنم. زیرا بهترین زندگی برای کسی است که به سوی روشنایی رود و به دیگران روشنی بخشد. پس‌ ای اهورامزدا! با خرد بیکران خود و در پرتو راستی، دانش برخاسته از اندیشه‏ی نیک را به ما بنما تا زندگی ما دراز و هر روز آن از شادی و خوشی سرشار گردد».

«ای مزدا! زمانی که تو در آغاز با اندیشه‏ی خویش تن و خرد و وجدان برای ما آفریدی و جان به تن ما دمیدی و ما را به گفتار و کردار توانایی دادی، خواستی که ما باور و آیین خود را با آگاهی و به دل‏خواه خود برگزینیم و به هنگام این گزینش بزرگ، زمانی که چه زن و چه مرد، چه راست‏کار و چه فریب‏کار، چه دانا و چه نادان، به درون خود می‌‏روند تا از خود پرسش کنند و آن‏چه را در دل و اندیشه دارند، به زبان آورند، تو‌ای آرامش، نیروی خود را در درون ما برافروز تا دو دلی را از خود دور نموده و راه و آیین خود را آن‏گونه که پسند ماست، گزینش کنیم».

 عکس‌ها: ایرج‌ادیب‌زاده 

در همین زمینه:
::گرویدن به آیین زرتشت در هلند، پژمان اکبرزاده، رادیو زمانه::
 

سرودهای گاتا