نسخه قابل چاپ

بیژن روحانی - پس از چند سال وقفه، سرانجام یازدهمین گرد‌هم‌آیی باستان‌شناسی ایران از ۲۵ تا ۲۸ آذرماه در موزه ملی ایران و با حضور صدها باستان‌شناس و دانشجوی باستان‌شناسی برگزار شد.

این نشست یکی از بزرگ‌ترین گردهم‌آیی‌های باستان‌شناسان ایرانی در چند سال اخیر بود، و در آن علاوه بر مطرح شدن برخی دستاوردهای علمی و پژوهشی، مشکلات و تنگناهای باستان‌شناسی امروز ایران نیز مورد بحث قرار گرفت.

همایش باستان‌شناسی ایران در حالی موفق شد تعداد نسبتاً فراوانی از باستان‌شناسان را در کنار یکدیگر بنشاند که در سال‌های اخیر این رشته در ایران با مشکلات بسیار فراوانی روبه‌رو بوده است. شدت و گستردگی این مشکلات به حدی بوده که تا به حال تعداد زیادی از باستا‌ن‌شناسان بارها نسبت به افت شدید این رشته در ایران اظهار نگرانی کرده‌اند. بخشی از این مشکلات به علت چند پاره شدن سازمان میراث فرهنگی، تغیرات متعدد در ساختار و نظام باستان‌شناسی کشور، تعویض پی در پی مدیران، کمبود پول و  اعتبارات، عدم برنامه‌ریزی مناسب برای کاوش‌های باستان‌شناسی و نبود نظارت کافی، و همچنین در اولویت نبودن مسأله حفاظت بوده است.

رییس جدید و وعده‌‌های جدید

یازدهمین همایش باستان‌شناسی ایران با حضور محمد شریف ملک‌زاده، رییس جدید سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، و همچنین عباس مقدم، رییس جدید پژوهشکده باستان‌شناسی کشور کار خود را آغاز کرد. ملک‌زاده که یکی از یاران نزدیک در حلقه اسفندیار رحیم مشایی است و در سال ۱۳۹۰ نیز مدتی را در بازداشت به سربرده بود، در یازدهم آذرماه، و تنها دو هفته پیش از آغاز کار همایش، به عنوان رییس جدید سازمان میراث فرهنگی حکم خود را از محمود احمدی‌نژاد دریافت کرد. ملک‌زاده چهارمین رییس سازمان میراث فرهنگی در دولت دوم احمدی‌نژاد است. او در این همایش اعلام کرد همان‌گونه که هنرمندان در تهران دارای مکانی به نام «خانه هنرمندان» هستند باستان‌‌شناسان نیز باید دارای چنین فضایی بشوند. او سپس در همان جلسه دستور داد «خانه باستان‌شناسان ایران» ظرف دو ماه آینده ایجاد شود و ‌همان‌جا تأکید کرد اگر این مدت به دو ماه و یک روز بیانجامد از نظر او قابل قبول نیست!

پریسا محمدی، رییس پژوهشگاه سازمان میراث فرهنگی و گردشگری نیز که پنج ماه پیش به این سمت منصوب شد، به تازگی  خبری جدید را در خصوص نقشه باستان‌شناسی کشور اعلام کرد‌ه است. به گفته محمدی، این نقشه در دهه فجر امسال رونمایی خواهد شد. تهیه نقشه جامع باستان‌شناسی ایران یکی از نیازهای اساسی و زیر‌بنایی باستان‌شناسان و حفاظت‌گران برای شناسایی و حفاظت بهتر از محوطه‌های تاریخی در ایران است. با این‌حال سال‌هاست که کار این نقشه هنوز به سرانجام نرسیده است.

نتایج پژوهش‌‌ها در چهار سال اخیر

اما به جز وعده‌های رییس جدید سازمان میراث فرهنگی و معاون او در خصوص افتتاح خانه باستان‌شناسان و رونمایی از نقشه باستان‌شناسی کشور، یازدهمین همایش باستان‌شناسی کشور محلی بود برای ارائه دستاوردهای علمی و پژوهشی تعدادی از باستان‌شناسان در سال‌های اخیر. حدود ۳۹۰ خلاصه مقاله به دبیرخانه این همایش ارسال شده بود که از آن میان بیش از ۴۰ باستان‌شناس فرصت سخنرانی و ارائه دستاوردهای خود را در این نشست پیدا کردند. مقالاتی در خصوص نتایج آخرین کاوش‌ها در تخت جمشید، تمرکز‌گرایی و تفرق‌گرایی در حکومت عیلام در دشت شوشان، کاوش در محوطه سه هزار ساله قلی درویش در قم، شناسایی آیین‌های جدید تدفین در محوطه گندمزار در سیمره و همچنین یافتن ردپای حضور قفقازی‌های در تپه پیسا در همدان.

بودجه نداریم اما نگران نباشید

در این گرد‌هم‌آیی، عباس مقدم که به تازگی به ریاست پژوهشکده باستان‌شناسی منصوب شده است در سخنانی از شرایط دشوار پیش پای باستان‌شناسان گفت اما در عین حال از آنان خواست نگران آینده نباشند. به گفته آقای مقدم، دانشجویان و باستان‌شناسان زیادی به او مراجعه کرده و نسبت به شرایط آینده حرفه و شغل خود اظهار نگرانی می‌کنند. او گفت این نگرانی‌ها درست زمانی ابراز می‌شود که اصلاً بودجه‌ پژوهشی در پژوهشکده موجود نیست و بنابراین نمی‌‌توان برای پژوهش‌های هدفمند برنامه‌ریزی انجام داد. با این‌حال او از باستان‌شناسان و دانشجویان خواست نگران معیشت و شغل آینده خود نباشند.

بیانیه باستان‌شناسان و انعکاس‌ خواسته‌هایشان

یازدهمین همایش باستان‌شناسی ایران با صدور بیانیه‌ای خاتمه یافت که سعی داشت مهم‌ترین دغدغه‌ها و خواسته‌های باستان‌شناسان را منعکس کند. در بخش‌هایی از این بیانیه آمده است پژوهشکده باستان‌شناسی صدور مجوز‌های آینده برای فعالیت‌های میدانی را منوط به ارائه خلاصه مقاله در هر سال کند. این بند به این دلیل در بیانیه گنجانده شد که بسیاری از کاوش‌های باستان‌شناسی در ایران بدون ارائه نتایج تحقیق‌ها و گزارش کاوش‌ها به پایان می‌رسد و هرگز مشخص نمی‌شود نتیجه فعالیت‌‌ها و صرف بودجه عمومی در یک محوطه چه بوده است. عدم ارائه گزارش کاوش از سوی بسیاری از باستان‌شناسان و عدم پیگیری سازمان میراث فرهنگی برای دریافت این گزارش‌ها به صورت یکی از معضلات مهم در باستان‌شناسی ایران درآمده است.

همچنین بیانیه تأکید می‌کند لازم است سرپرست کاوش که مجوز به نام او صادر شده در تمام طول مدت پروژه حضور دائم داشته باشد. این بند از بیانیه نیز در پاسخ به مواردی است که در گذشته برخی از سرپرستان حفاری‌ها بدون حضور مداوم در محوطه‌های باستانی، کار را به دیگری و یا حتی به دانشجویان خود سپرده و تنها از راه دور به کنترل آن می‌پرداختند، و فقط به هنگام انتشار نتایج، نام خود را روی آن درج می‌کردند. از دیگر بخش‌های مهم بیانیه تأکید بر این نکته است که طرح‌های تحقیقاتی پرسش‌محور باید در اولویت باشد. یعنی به جای انجام پژوهش‌هایی که از پیش هیچ سئوالی را برای یافتن پاسخ طرح نکرده‌ا‌ند، اولویت و بودجه در اختیار طرح‌هایی قرار بگیرد که هدفی مشخص و پرسش‌هایی تعیین‌شده برای جست‌وجو دارند.

برگزاری یازدهمین گرد‌هم‌آیی باستان‌شناسی ایران در حالی که این رشته در یکی از سخت‌ترین دوران‌ خود به سر می‌برد، شاید توانسته باشد امید را در دل بسیاری از باستان‌شناسان زنده نگه دارد.

در همین زمینه:
بیژن روحانی در رادیو زمانه