نسخه قابل چاپ

بیژن روحانی - نبردها در سوریه به نقطه‌ی بسیار حساسی رسیده و اکنون یکی از مهم‌ترین شهرهای سوریه به صحنه‌ی جنگی تمام‌عیار تبدیل شده است. شهر حلب که دومین شهر مهم سوریه پس از دمشق است در روزهای گذشته شاهد درگیری‌های سنگین میان ارتش این کشور و مخالفان مسلح بود و اکنون نیز این درگیری‌ها ادامه دارد.

اما شهر حلب به‌جز اهمیت اقتصادی و سیاسی‌اش، در فهرست میراث جهانی یونسکو نیز به ثبت رسیده است. شهر قدیم حلب و ارگ باستانی آن اکنون در وسط شهر جدید واقع شده است و این نگرانی وجود دارد که نبردهای سنگین میان دو طرف، علاوه بر تلفات انسانی، به این مناطق تاریخی نیز آسیب وارد کند.

سازمان‌های جهانی در همین مورد بیانیه‌‌ها‌یی صادر کرده و از تمام طرف‌های درگیر در سوریه خواسته‌اند به میراث فرهنگی احترام گذاشته و در حفظ آن در میان درگیری بکوشند و از هیچ‌کدام از این مناطق استفاده نظامی نکنند.

«ایکوموس» یا شورای بین‌المللی بناها و محوطه‌ها روز جمعه ۲۷ ژوييه برابر با ششم مرداد، نگرانی خود را نسبت به سرنوشت آثار فرهنگی در این شهر اعلام کرد. ایکوموس در بیانیه خود هشدار داد بیم آن می‌رود که درگیری‌های سنگین در این شهر به میراث جهانی و دیگر آثار ارزشمند حلب آسیب وارد کند. همچنین مدیر کل سازمان یونسکو نیز با انتشار بیانیه‌ای نسبت به وضعیت میراث جهانی در حلب هشدار داده است.

میراث جهانی حلب

شهر تاریخی حلب از سال ۱۹۸۶ در فهرست میراث جهانی سازمان یونسکو به ثبت رسیده است. حلب از زمان باستان و از حدود چهار هزار سال پیش بر سر یکی از مهم‌ترین راه‌های تجاری قرار داشته و در دوران بعدی در تسلط اقوام و تمدن‌های مختلفی همچون هیتی‌، آشوری‌، عرب‌، مغول‌، مملوک و عثمانی‌ بوده است. اقوام دیگری همچون رومی‌ها، یونانیان و یا سلسله‌های مهمی همچون امویان و عباسی‌ها نیز در این شهر حضور داشته و در آن حکومت کرده‌‌اند. از آن دوران باشکوه، ارگ، مسجد، حمام، کاروانسرا، مدرسه و خانه‌هایی تاریخی باقی‌ مانده است.

ارگ باستانی حلب که بر فراز سوق یا بازار تاریخی، مسجدها و همچنین شهر محصور تاریخی قرار دارد، شاهدی است بر تدابیر نظامی و استحکاماتی که عرب‌ها در سده‌های دوازدهم تا چهاردهم میلادی در این منطقه به‌وجود آورده بودند. درون ارگ بقایای قصر، مساجد و حمام‌های تاریخی وجود دارد. شهر قدیم نیز که در میان دیوارهایش محصور بود، در اطراف ارگ یا قلعه رشد کرد و توسعه یافت. در خیابان‌های شهر قدیم هنوز می‌توان رد خیابان‌‌بندی‌ها و شبکه شهرسازی دوران حضور یونانی‌ها و رومی‌ها را تشخیص داد.

دو دلیل عمده باعث شد تا در سال ۱۹۸۶ این مجموعه بزرگ در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت برسد. اول آن‌که شهر قدیم حلب بازتابی است از فرهنگ‌های مختلفی که در طول تاریخ در این مکان حضور داشته‌اند. دوره‌های مختلف تاریخی هر کدام اثر ویژه خود را در گوشه گوشه‌ی این شهر برجای گذاشته است و تأثیر آن‌ها را می‌توان در معماری و آثار هنری شهر دید. ترکیب تمام این سبک‌ها و دوره‌‌های مختلف را می‌توان در ارگ یا قلعه حلب مشاهده کرد.

ساختمان‌های دیگری مانند مسجد جامع که در دوران بنی‌امیه ساخته شد و یا مدرسه اسلامی «حلاویه» با قدمت ۸۰۰ ساله که در ابتدا یک کلیسای مسیحی بوده است، و همچنین کاروانسراها و سوق‌ها و خانه‌ها، بخشی از ثروت‌های فرهنگی و تاریخی این شهر است.

اما اهمیت دوم شهر حلب در آن است که این شهر علاوه بر تمام یادگاری‌های تاریخی، شواهد بسیار مهمی از دوران ایوبی‌ها را نیز در خود دارد. در این دوران و پس از پیروزی‌های صلاح‌الدین ایوبی در جنگ‌ برابر صلیبی‌ها، دژ‌، استحکامات دفاعی، خندق و برج و بارو و همچنین دروازه‌ای رفیع با جایگاه‌هایی برای تیراندازان و سنگ‌اندازان بر فراز آن ساخته شد. این استحکامات دفاعی یکی از نمونه‌های برجسته در معماری دوران اسلامی است.

تهدید آثار تاریخی دیگر در سوریه

اکنون تمام این میراث تاریخی در معرض خطر جدی دارد. به جز شهر حلب، چند مکان دیگر نیز در سوریه در فهرست میراث جهانی ثبت شده‌‌اند. اما وضعیت آن‌ها نیز نامشخص است و گزارش‌های متفاوتی از آسیب به آن‌ها یا غارت برخی محوطه‌های باستانی مخابره شده است. در حال حاضر تماس با متخصصان، معماران، حفاظت‌گران و باستان‌شناسان سوری به دلیل وجود درگیری‌های شدید قطع شده است و همین به نگرانی‌ها در این مورد دامن زده است.

دژ شهسواران، شهر باستانی پالمیر، منطقه باستانی آپامیا و روستاهای باستانی در شمال سوریه از جمله محوطه‌هایی هستند که در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار دارند و گزارش‌هایی نیز در مورد آسیب به آنها ارسال شده است. اما به‌جز این آثار جهانی، در بسیاری از شهرهای سوریه مانند حمص، دیر الزور، حماء و نقاط دیگر، آثاری با ارزش ملی و محلی نیز به شدت آسیب دیده‌اند. در حمص تعدادی کلیسا، مسجد، خانه‌ی تاریخی و بازار تخریب شده است. با این حال تا برقرار شدن آتش‌بس و به وجود آمدن وضعیت با ثبات، برآورد دقیق از میزان خسارت‌های وارد شده به آثار تاریخی و فرهنگی سوریه امکان‌پذیر نیست.

در همین زمینه:

میراث فرهنگی سوریه در خطر تخریب است