نسخه قابل چاپ

بیژن روحانی - در حالی که یک سال از اعتراضات و درگیری‌های داخلی در سوریه می‌گذرد و تلفات انسانی به حدود ۹ هزار نفر رسیده و بسیاری در جهان نگران وضعیت این کشور عربی هستند.اکنون سازمان‌های مختلف در خصوص میراث فرهنگی این کشور نیز هشدار داده‌ا‌ند و از تمام طرف‌های درگیر خواسته‌اند به آثار با ارزش این کشور احترام گذاشته و از آن‌ها استفاده نظامی و سیاسی نکنند.

در تازه‌ترین هشدار ایرینا بوکوا، مدیرکل سازمان یونسکو، ضمن اشاره به آثار تاریخی ارزشمند و محوطه‌های باستانی در سوریه از مقامات این کشور درخواست کرد به قوانین بین‌المللی و معاهدات جهانی در مورد حفاظت از آثار تاریخی به هنگام بروز جنگ و درگیری پایبند باشند. به تصریح دبیرکل یونسکو، وضعیت در سوریه ساعت به ساعت بدتر می‌شود.

شهر باستانی بصری

یونسکو همچنین با تعدادی از نهادهای بین‌المللی دیگر مانند اینترپل، سازمان جهانی گمرک‌ها و همچنین پلیس ویژه ایتالیا که تخصص مبارزه با قاچاق عتیقه را دارد، تماس گرفته و از آن‌‌ها خواسته است برای جلوگیری از جابه‌‌جایی غیرقانونی آثار تاریخی سوریه تدابیر لازم را به کار برند. به‌جز تخریب مستقیم ناشی از درگیری‌های مسلحانه، خطر قاچاق گسترده عتیقه نیز سوریه را تهدید می‌کند، از این رو لازم است تا کشورهای دیگر به ویژه همسایگان سوریه نسبت به جلوگیری از ورود و خرید و فروش غیر قانونی آثار تاریخی سوریه حساسیت لازم را به کار برند.

شش محوطه تاریخی سوریه در فهرست میراث جهانی به ثبت رسیده‌اند و پرونده ده‌ها محوطه‌ی دیگر از این کشور تاریخی نیز در حال آماده شدن است. سوریه یکی از کشورهایی است که درهم‌آمیختگی فرهنگ‌های گوناگون از دوران مختلف تاریخی در آن به خوبی دیده می‌شود. آثاری از دوران حضور فینیقی‌ها، کنعانی‌ها، آرامی‌ها، یونانی‌ها، رومی‌ها و بیزانس‌ها در این کشور دیده می‌شود. همچنین از دوران اسلامی نیز مسجد‌ها، کاخ‌ها و محوطه‌های بسیار زیبایی مربوط به حکومت بنی‌امیه، عباسی‌ها، ایوبی‌ها و عثمانی در آن بر جای مانده است.

دژ شهسواران

شهر باستانی دمشق، شهر باستانی بصری، محوطه پالمیر، شهر باستانی حلب، دژ شهسواران و قلعه صلاح‌الدین و روستاهای باستانی در شمال سوریه جزو آثاری هستند که در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده‌اند. محوطه پالمیر در شمال شرق دمشق، ترکیبی از هنر و فنون یونانی و رومی و همچنین نفوذ تمدن ایرانی را نشان می‌دهد. دژ شهسواران یا دژ کردان و همچنین قلعه صلاح‌الدین ایوبی یادگارانی از دوران جنگ‌های صلیبی هستند. محوطه بصری نیز یکی از شهرهای رومی باستان است که بر سر راه مهم تجاری به مکه قرار داشته است. یک آمفی تئاتر باشکوه رومی و بقایایی از آثار دوران ابتدای مسیحیت در این شهر باقی مانده‌اند.

روستاهای باستانی در شمال غربی سوریه نیز به مجموعه‌ای از بقایای ۴۰ روستا گفته می‌شود که اکنون در پارک‌های باستان‌شناسی قرار دارند و مربوط به دوران امپراتوری بیزانس هستند. در این روستاها خانه‌های باستانی، کلیساهای متروک، معابد پیشامسیحی و حمام وجود دارد. در درگیری‌های اخیر به این روستاها نیز آسیب‌هایی وارد شده است.

در روزهای گذشته ویدیویی منتشر شد که بمباران یک دژ تاریخی به نام «قلعات المضیق» را توسط نیروهای سوری نشان می‌داد. در این ویدیو گلوله‌ها به طور مستقیم به سمت این دژ شلیک می‌شوند. قلعات المضیق در یک محوطه باستانی به نام آپامیا باقی مانده که مربوط به دوران یونانیان است. گلوله‌باران این دژ در تاریخ ۲۶ ماه مارس یا هفتم فروردین ماه سال‌ جاری صورت گرفته است. ویدیویی دیگر از گلوله‌باران محوطه یونانی آپامیا نیز منتشر شده است.

گلوله‌باران قلعات المضیق

در محوطه باستانی پالمیر نیز نیروهای دولتی با مستقر کردن سنگر و تجهیزات نظامی بر بالای یک بلندی به سوی این محوطه آتش گشوده‌اند. تا برقراری وضعیت ثبات در این کشور و بازدید یک هیئت بی‌طرف برآورد میزان خسارت‌های وارد شده به محوطه میراث جهانی پالمیر ناممکن است.

طبق گزارش‌های مستند دیگر به روستاهای باستانی در شمال سوریه نیز آسیب رسیده است. در تصاویر منتشر شده از این محوطه‌‌ها، به خوبی جای گلوله‌ها روی آثار باستانی این منطقه مشخص است و حتی گلوله‌های شلیک‌شده خمپاره نیز در این محوطه به چشم می‌خورد.

اخبار دیگری مبنی بر آسیب دیدن قلعه قرون وسطایی دژ شهسواران منتشر شده است. این دژ در روزهای گذشته در تصرف معترضان بوده است. همچنین در ویدیویی دیگر، جمعی از معترضان و مخالفان حکومت بشار اسد درون محوطه باستانی پالمیر تجمع کرده و دست به تظاهرات زده‌اند. اینگونه حرکات اعتراضی در داخل محوطه‌های میراث جهانی ممکن است عکس‌العمل طرف مقابل را به همراه داشته باشد که در نهایت منجر به درگیری و آسیب دیدن این آثار شود.

شهر باستانی پالمیر

به تازگی «شبکه میراث جهانی» به اطلاعاتی دست یافته است که بر مبنای آن نخست وزیر سوریه در نامه‌ای به وزیر فرهنگ و همچنین رییس بانک مرکزی نوشته بود که باندهای بین‌المللی قاچاق عتیقه اکنون در سوریه فعال شده‌اند و با تجهیزات جدید و وسایل ارتباطی ماهواره‌ای به دنبال خارج کردن آثار عتیقه و نسخه‌های خطی از محوطه‌ها، موزه‌ها و بانک مرکزی هستند. او همچنین وضعیت سوریه را با عراق و لیبی مقایسه کرده بود.

در یک تحلیل دیگر روزنامه الاخبار نسبت به غارت ۲۵ موزه باستانی در سوریه هشدار داده است. به گزارش این روزنامه از آنجا که نیروهای امنیتی شدیداً مشغول برخورد با مخالفان هستند، موزه‌هایی که به طور عمده در کنار محوطه‌های باستانی و بعضاً خارج از شهرها هستند ممکن است در معرض خطر دزدی و غارت قرار داشته باشند.

تصاویر دیگری نیز مربوط به ماه فوریه گذشته منتشر شده است که نشان می‌دهد به یکی از کلیساهای تاریخی در شهر حمص و به محله مسیحی‌نشین در این شهر توسط مخالفان آسیب‌هایی وارد شده است. تصاویر دیگر نیز نشان‌دهنده آسیب‌های گسترده به مسجد تاریخی مصطفی بر اثر تبادل آتش طرف‌های درگیر در شهر حمص است.

مدیرکل یونسکو در پیام خود نابودی میراث فرهنگی سوریه را نابودی روح و هویت مردم آن کشور خوانده است.

در همین زمینه:

::بیژن روحانی در رادیو زمانه::

ویدیو شماره ۱: گلوله‌باران دژ تاریخی «قلعات المضیق» در سوریه
ویدیو شماره ۲: تخریب مسجد مصطفی در حمص