نسخه قابل چاپ

فیروزه رمضان‌زاده - چندی پیش رئیس سازمان مین‌زدایی جمهوری اسلامی از حضور بیش از ۷۰ شرکت توانمند بخش خصوصی در زمینه خنثی‌سازی مین و مواد منفجره و آمادگی برای انجام عملیات مین‌زدایی و خنثی‌سازی گلوله برای مجامع بین‌المللی و سایر کشور‌ها خبر می‌داد و این در حالی است که هنوز ۲۵ درصد از محوطه‌های باستانی نوار غربی کشور بر روی گستره پهنی از مین‌های فعال و پاک‌سازی نشده قرار گرفته‌ است.

آذر ماه سال گذشته سردار سرتیپ پاسدار محمدحسین امیر احمدی در گفت‌و‌گو با خبرنگار حوزه دفاعی خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا) با اشاره به حضور ۷۰ شرکت توانمند بخش خصوصی در زمینه خنثی‌سازی مین و مواد منفجره گفت: "امروز از نظر علمی و تجربی در پاک‌سازی میادین مین و گلوله از تجارب و توانمندی‌های لازم برخورداریم."
 

این مقام مسئول در سازمان مین‌زدایی جمهوری اسلامی در همین گفت‌و‌گو بر توانمندی بخش خصوصی در پاکسازی میادین مین تأکید کرد و گفت: "به مجامع بین‌المللی و کشور‌ها نیز اعلام کرده‌ایم که آمادگی لازم را داریم تا در راستای اقدامات بشردوستانه در امر مین‌زدایی و خنثی‌سازی گلوله کمک کنیم."

با این‌حال چندی پیش خبرگزاری میراث فرهنگی (CHN) از وجود محوطه‌های مین‌گذاری‌شده و تپه‌های باستانی غیر قابل بررسی خبر داد. به گزارش خبرگزاری میراث فرهنگی ظاهراً "برنامه‌ای هم برای مین‌زادیی از این مناطق در نظر گرفته نشده است".
 

طبعاً در‌ چنین شرایطی کاوش‌های باستان‌شناسی بر روی محوطه‌های تاریخی، خطرات جانی بسیاری برای باستان‌شناسان در مناطق مین‌گذاری‌شده به همراه ‌دارد، و با این حال هنوز در سرفصل بودجه‌های سازمان میراث‌فرهنگی، رایزنی و بودجه‌ای برای پاکسازی محوطه‌های تاریخی تعریف نشده است.

برای مثال در منطقه سردشت تا مهران و دهلران هنوز نشانه‌هایی از توپ و تانک و گلوله‌های عمل‌نکرده که از زمان جنگ هشت ساله با عراق به جای مانده‌اند، قابل مشاهده است. هرچند که میدان‌های مین در تپه‌های باستانی دست متجاوزان به آثار تاریخی را کوتاه کرده، اما در همان حال فعالیت باستان‌شناسان را هم به حالت تعلیق درآورده است. به ‌گفته باستان‌شناسان این محوطه‌ها قدمتی برابر با دوره پارینه‌سنگی دارند.

با گذشت بیش از ۲۰ سال از پایان جنگ هشت ساله ایران و عراق بی‌توجهی و سهل‌انگاری اشخاص و نهادهایی که مسئولیت پاکسازی مناطق مملو از مین‌های فعال و خنثی نشده را به عهده دارند، قربانیانی به بار آورده و بیم آن می‌رود که در آینده نیز قربانیانی داشته باشد.

این موضوع را از سوی بخش فرهنگ رادیو زمانه با تورج دریایی، استاد تاریخ ایران باستان در دانشگاه کالیفرنیا، ایروان در میان گذاشتم. او گفت: "مشخص نیست چرا پس از گذشت سال‌ها که از پایان جنگ می‌گذرد، دولت هنوز همه محوطه‌های آلوده به مین را پاکسازی نکرده است. البته شاید هنوز تمامی قرارداد‌ها و تعهدات بین‌المللی و مسائل بین دو دولت ایران و عراق پیرامون مسائل جنگ اجرا و اعمال نشده است. البته این سؤال مطرح می‌شود که آیا ایران بودجه لازم و کافی برای پاکسازی محوطه‌های آلوده به مین و مواد منفجره را در اختیار دارد یا خیر. به طور حتم بخش‌های مرزی کشور عراق نیز همچون ایران هنوز دارای محوطه‌های آلوده به مین و نشده هستند که شاید بخشی از این مناطق جزو مناطق تاریخی به شمار بروند."

مرز ایلام و عراق یکی از آلوده‌ترین مناطق مین‌گذاری شده به شمار می‌رود. استان ایلام با وجود ۴۳۰ کیلو متر مرز مشترک با عراق دارای بیش از یک میلیون و ۷۰۰ هزار هکتار مناطق آلوده به مین است.

در نوار جنوبی کشور نیز بخش عظیمی از غرب کرخه در شوش، قسمتی از منطقه عمومی اهواز، منطقه جفیر، قسمتی از بخش مرکزی اهواز، بخش وسیعی از خرمشهر و منطقه عمومی دشت آزادگان، به مین و مواد منفجره آلوده است.

این مشکلات وجود دارد و با این‌حال سردار امیر احمدی در گفت‌وگویش با خبرگزاری "ایرنا" ادعا می‌کند که "بیشتر مناطق آلوده به گلوله از آلودگی پاک شده و بیشتر این مناطق در منطقه صفر مرزی از مین باقی مانده است."
 

او در ادامه این گفت‌و‌گو وعده مناطق اکن را به شهروندان می‌دهد و می‌گوید: "امیدواریم به زودی این مناطق پاکسازی شود و در آینده نزدیک شاهد یک مناطق امنی را برای شهروندان باشیم."

مین‌های فعال در بستری تاریخی

دکتر دریایی نیز با اشاره به اینکه تاکنون مشکلی برای باستان‌شناسان فعال در محوطه‌های یاد شده به وجود نیامده است، به ما گفت: "صدور مجوز کاوش از سوی سازمان میراث فرهنگی معمولاً پس از اطمینان و آگاهی از امینت محوطه تاریخی موجود در اینگونه مناطق صورت می‌گیرد، اما در هر صورت همواره خطر انفجار مین در این مناطق وجود دارد و از سوی دیگر میزان دسترسی باستان‌شناسان به منظور حفاری و کاوش و نیز بازدید علاقمندان از محوطه‌های تاریخی موجود در این مناطق آلوده بسیار کاهش می‌یابد."

به رغم وجود محوطه‌های بسیار آلوده به مین و مواد منفجره رییس سازمان مین‌زدایی جمهوری اسلامی در گفت‌و‌گوی اختصاصی‌اش با خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا) از آزمایش موفقیت‌آمیز دستگاه جدیدی در زمینه پاکسازی میادین مین خبر داد و گفت: "این تجهیزات از جمله برای خنثی‌سازی مین‌های ضد نفر و با کنترل از راه دور است که آزمایش‌های مربوط به آن با موفقیت انجام شده است. سازمان مین‌زدایی کشور امروز همچنین به مین‌کوب‌هایی با قابلیت بالا مجهز شده است."

با گذشت بیش از ۲۰ سال از پایان جنگ هشت ساله ایران و عراق بی‌توجهی و سهل‌انگاری اشخاص و نهادهایی که مسئولیت پاکسازی مناطق مملو از مین‌های فعال و خنثی نشده را به عهده دارند، قربانیانی به بار آورده و بیم آن می‌رود که در آینده نیز قربانیانی داشته باشد. یکی از این قربانیان، مرتضی آوینی و همکارش بودند که در سال ۷۲ به دلیل پا گذاشتن بر مینی خنثی‌نشده در منطقه فکه جان خود را از دست دادند. همچنین در خرداد ماه سال جاری هفت تن از نظامیان ایرانی تازه وارد و ناآشنا پس از ورود به یکی از مناطق مرزی عراق جان خود را از دست دادند. خبرگزاری رویترز در خبری که منتشر کرد اعلام کرد که "این هفت نظامی ایرانی، بدون اطلاع از وجود منطقه مین‌گذاری به اشتباه وارد منطقه ممنوعه مرزی شدند که دولت ایران قبلا مین گذاری کرده بود."