نسخه قابل چاپ

محمود خوشنام - آهنگ‏سازان فرانسوی در نیمه‏ی دوم قرن نوزدهم، توجه ویژه‏ای به موسیقی بومی اسپانیا پیدا کردند. کمتر کسی را در میان آنان می‏توان یافت که دستکم قطعه‏ای را زیر تأثیر دست‏مایه‏های اسپانیایی نیافریده باشد.

کامل سانسا، کلود دبوسی، موریس راول و ادوارد لالو، از این بابت نمونه‏هایی برجسته به‏شمار می‏روند.

به‏نظر می‏رسد که از طریق همین آهنگ‏سازان نامدار فرانسه، خط تأثیرگذاری ملودی‏ها و ریتم‏های اسپانیایی تا روسیه نیز کشیده شده باشد.

امشب می‏خواهیم به موسیقی یکی از این آهنگ‏سازان که با وجود شور و احساس سرشار، هم‏چنان در سایه مانده است، گوش بسپاریم.

او ادوارد لالو نام دارد که نزدیک به ۱۲۰ سال از مرگش می‏گذرد. وابستگی شدید ادوارد لالو به موسیقی اسپانیا، بیش از هر چیز، سبب خانوادگی داشته است. پدر و مادر او اصلاً از مهاجران اسپانیایی بوده‏اند.

لالو در ژانویه‏ی سال ۱۸۲۳ در شهر لیل در شمال فرانسه به‏دنیا آمد و از نوجوانی در کنسرواتوار همین شهر، نزد یک نوازنده‏ی آلمانی ویلون‏سل که خود گویا از شاگردان بتهوون بوده است، به فراگیری موسیقی پرداخت و از ۱۶ سالگی این فراگیری را در کنسرواتوار پاریس ادامه داد. با این‌حال، خود همیشه می‏گفت که او را باید شاگرد معنوی بتهوون به‏شمار آورد.

لالو ویلون را به عنوان ساز تخصصی خود انتخاب کرد و پس از پایان تحصیل، برای تأمین معاش به عضویت یک کوارتت معروف زهی درآمد.

در سال‏های ۱۸۷۴ و ۱۸۷۵، دو آفریده‏ی برجسته‏ی او «کنسرتو ویلون» و «سمفونی اسپانیول» که باز ویلون در آن نقش اول را دارد، در پاریس به اجرا درآمد و نام او به فهرست موسیقی‏دانان پیشرو فرانسه راه یافت.
از ادوارد لالو، جز آن‏چه گفتیم، سه اپرا، سه باله، یک رابسودی نروژی و یک کنسرتو برای ویلون‏سل و پیانو و شماری ملودی‏های پراکنده بر جای مانده است.

محمدتقی بهار، ملک‏الشعرا، به معنای واقعی، فرهنگ‏مردی همه‏جانبه بوده است. از شعر و نثر و پژوهش‏های گرانقدر ادبی که بگذریم، ترانه‏سرایی‏های او نیز در زمان خود، از بهترین‏ها محسوب می‏شد.

به‏ویژه که بیشتر متن‏های ترانه‏ای او، رنگ و بوی آزادی‏خواهانه و مبارزه‏جویانه دارد. در صدر این‏گونه ترانه‏های بهار، «مرغ سحر» در پیوند با موسیقی مرتضی نی‏داود نشسته است.

این ترانه‏ها نه تنها در دوره‏ی مشروطیت که حتی امروز که بیش از صد سال از مشروطه فاصله گرفته‏ایم، در دل و جان آدمی می‏نشیند. یعنی ایران ما هنوز به این‏گونه ترانه‏های آزادی‏طلبانه، سخت نیاز دارد.

غیر از «مرغ سحر»، موسیقی‏پرداز بیشتر ترانه‏های بهار غلام‏حسین درویش است. آهنگ بعضی از ترانه‏ها نیز از مراد حسام‏السلطنه، شاهزاده‏ی قاجاری است.

در این میان، وطنیه‏ی تأثیرگذاری از بهار را چند سال پیش، زنده یاد پرویز مشکاتیان، برای اجرای با ارکستر تنظیم کرد که با صدای خواننده‏ی از دست رفته، ایرج بسطامی، به اجرا درآمد.

این شعر درست صد سال قدمت دارد و در سال ۱۲۸۹ سروده شده است:

ای خطه‏ی ایران مهین، ای وطن من
ای گشته به مهر تو عجین، جان و تن من
دور از تو گل و لاله و سرو سمن‏ام نیست،
ای باغ گل و لاله و سرو سمن من
امروز همی گویم با حسرت بسیار
دردا و دریغا وطن من، وطن من!