نسخه قابل چاپ

مجتبا یوسفی‌پور – هفته گذشته نمایش عمومی فیلم «هیچکاک» ساخته ساشا گرواسی، فیلمساز انگلیسی در بسیاری از کشورهای اروپایی آغاز شد. در اکران این هفته می‌پردازیم به معرفی این فیلم.

«هیچکاک» از نیمه دسامبر سال گذشته در سینماهای آمریکا به روی پرده رفت و از اول ژانویه نیز نمایش جهانی فیلم آغاز شده است و در کشورهایی چون استرالیا، سوئد و اسپانیا به نمایش در آمده است. فیلم در بخش بهترین بازیگری زن نامزد جایزه گلدن گلوب امسال بود و برای جایزه اسکار بهترین گریم سال نیز نامزد شده است.

داستان فیلم همانگونه که از نامش پیداست به برهه‌ای از زندگی آلفرد هیچکاک، کارگردان مشهور انگلیسی که از او به عنوان سلطان دلهره و تعلیق در سینما نام می‌برند پرداخته است. داستان در سال ۱۹۵۹ میلادی اتفاق می‌افتد؛ زمانی که هیچکاک ساخت فیلم مشهورش «شمال از شمال‌غربی» را به پایان برده است و با رد کردن پیشنهاد ساخت فیلم «کازینو رویال»، رمان «روانی» را برگزیده و قصد ساخت آن را دارد، فیلمی که بعد‌ها به یکی از مشهور‌ترین ساخته‌های این فیلمساز تبدیل شد. بسیاری با ساخت این فیلم مخالف بودند و هیچکاک که در آستانه شصت‌سالگی قرار داشت مجبور بود برای ساخت این فیلم مشکلات بسیاری را تحمل کند و اعتبار حرفه‌ای و دارایی‌اش را پای ساخت این فیلم بگذارد.

فیلمنامه فیلم توسط جان مک‌لافلین، فیلمنامه‌نویسی که فیلمنامه آثاری چون «قوی سیاه» و «پارکر» را در کارنامه خود دارد بر اساس کتاب «آلفرد هیچکاک و ساختن فیلم روانی» نوشته استفن ربلو نوشته شده است. کتاب اثری غیر داستانی است که ربلو با تحقیق گسترده و مراجعه به نوشته‌های شخصی هیچکاک و آرشیو خصوصی او و همچنین گفت‌وگو با عوامل فیلم «بیمار روانی» چگونگی ساخت این فیلم را مکتوب کرده است. کتاب نخستین‌بار در سال ۱۹۹۰ میلادی منتشر شد. نخست در سال ۲۰۰۵ میلادی اعلام شد که قرار است بر اساس کتاب یک فیلم تلویزیونی و یا یک مجموعه تلویزیونی ساخته شود، اما بعد‌تر با ورود کمپانی‌های فیلمسازی «پارامونت» و سپس کمپانی «فوکس سرچ‌لایت» به پروژه، تصمیم به تبدیل آن به یک نسخه سینمایی گرفته شد. در این زمان مک‌لافلین که یکی از نویسندگان فیلم تحسین‌شده «قوی سیاه» بود برای نوشتن فیلمنامه استخدام شد. بعد از نوشتن نخستین نسخه از فیلمنامه توسط مک‌لافلین، فیلمنامه به استفن ربلو سپرده شد و او با انجام تغییراتی در جزئیات فیلمنامه و همچنین برجسته کردن بخشی از خط داستانی پیرامون رابطه هیچکاک با همسرش فیلمنامه نهایی فیلم را آماده کرد.

اگرچه فیلمنامه فیلم بر اساس مدارک مستند نوشته شده است، اما با این حال نویسندگان فیلمنامه صحنه‌هایی را ساخته و گفت‌وگوهایی را نوشته‌اند که زندگی خصوصی هیچکاک را تصویر کرده و هیچ کجا ثبت نشده‌ و تنها زائیده ذهن آنان است. مک‌لافلین، یکی از نویسندگان فیلمنامه درباره این موضوع و همچنین درباره همکاری‌اش با استفن ربلو می‌گوید: «من فیلمنامه می‌نویسم نه متون مستند تاریخی. در چنین شرایطی شما کلیتی از رنگ و بوی گفت‌وگوهایی که میان افراد رد و بدل می‌شود را در ذهن دارید و می‌توانید آنگونه که می‌خواهید آن را بازسازی کنید. من زندگی‌نامه‌هایی را که تنها بر اساس مدارک مستندی که مثلاً از نامه‌های افراد و مدارکی مانند آن نوشته شده‌اند را دوست ندارم. برای نوشتن "هیچکاک" ما از همکاری استفن ربلو که هیچکاک را به خوبی می‌شناخت و یک دهه بر روی کتابش درباره فیلم «بیمار روانی» کار کرده بود، برخوردار بودیم. او هر اطلاعاتی که لازم داشتیم می‌دانست و من هر زمان نیاز به چیزی داشتم با او تماس می‌گرفتم و او به من می‌گفت. مثلاً می‌پرسیدم در آشپزخانه خانه هیچکاک دستگاه آب‌میوه‌گیری هم بود و او می‌گفت آره بود و درست‌ترش این است که دو تا در آنجا وجود داشت.»

کارگردانی فیلم را ساشا گرواسی، روزنامه‌نگار، فیلمنامه‌نویس و کارگردان انگلیسی بر عهده داشته است. این کارگردان برنده جوایز «اسپریت» و «امی»، همکاری با استیون اسپیلبرگ در نوشتن فیلمنامه فیلم «ترمینال» را در کارنامه خود دارد و در کنار ساختن یک مستند بلند، این نخستین تجربه کارگردانی او است. او در این نخستین ساخته‌اش داستان و شخصیتی واقعی و شناخته‌شده را دستمایه فیلمش قرار داده و همین نکته کارش را دشوار‌تر کرده است. خود او درباره میزان وفاداری به واقعیت و ساخت تصویری حقیقی از هیچکاک در فیلمش می‌گوید: «البته ما می‌خواستیم که فیلممان تا آنجایی که ممکن است بر

پایه مستندات باشد. ما بخت استفاده از کتاب ربلو را داشتیم که می‌شود گفت دقیقه به دقیقه ساخت شاهکار هیچکاک یعنی فیلم "روانی" در آن توصیف شده است. اما از سوی دیگر می‌خواستیم فیلممان با کتاب تفاوت داشته باشد. فیلم در اصل درباره رابطه هیچکاک و همسرش است، چیزی که ما هم پیشتر با آن آشنا نبودیم و درباره‌اش تحقیق کردیم. همچنین بخش‌هایی خیال‌پردازانه نیز در فیلم وجود دارد. همانگونه که خود هیچکاک عادت داشت بگوید ما می‌خواستیم یک "فیلم" بسازیم؛ می‌خواستیم تماشاگران بدانند که این فیلم تا آنجایی که ممکن بوده بر اساس واقعیت است، اما در ‌‌نهایت در برخی قسمت‌ها یک فیلم داستانی است. چرا که مثلاً هیچکس نمی‌داند هیچکاک در اتاق خواب به همسرش چه می‌گفته و یا واقعاً در زمان ساخت فیلم  "روانی" و فیلمبرداری صحنه معروف حمام چه اندیشه‌ای در سر داشته. پس ما مجبوریم این قسمت‌ها را خیال‌پردازی کنیم. برای همین فیلم ترکیبی از این‌هاست. قسمت‌هایی که به ماجرای ساختن فیلم و تلاش‌های هیچکاک و جنگیدن با کمپانی‌های فیلمسازی می‌پردازد از مدارک و مستندات می‌آید و بخش‌های زندگی شخصی بیشتر خیال‌پردازی است. ما امیدواریم تماشاگران این نکته را در طول فیلم درک کنند و بفهمند که قصد ما ساختن یک فیلم مستند نبوده است. این یک فیلم داستانی است و کار من این است که داستانگویی کنم.»

در «هیچکاک» آنتونی هاپکینز و هلن میرن، دو بازیگر سر‌شناس انگلیسی نقش‌های اصلی یعنی نقش آلفرد هیچکاک و همسرش آلما رویل را بازی کرده‌اند. در کنار آن‌ها اسکارلت جوهانسون و جیمز دی‌آرسی نقش‌های بازیگران فیلم «روانی» یعنی جنت لی و آنتونی پرکینز را بازی می‌کنند. فیلمبرداری فیلم در آمریکا و عمدتاً در شهر لس‌آنجلس انجام شد و دنی الفمن، آهنگسازی که پیشتر در بازسازی نسخه سال ۱۹۹۸ فیلم «روانی» مسئولیت اجرای دوباره موسیقی فیلم را بر عهده داشت کار آهنگسازی فیلم را انجام داده است.

اما بر خلاف انتظار، منتقدان نظرات متفاوت و‌ گاه متضادی درباره فیلم داشته‌اند. راجر ایبرت، منتقد «شیکاگو سان‌تایمز» با دادن سه ستاره به فیلم آن را فیلمی بیشتر درباره پشت صحنه ساخته شدن فیلم «بیمار روانی» با تمرکز بر شخصیت آلما، همسر هیچکاک معرفی می‌کند. به اعتقاد او بیشتر علاقمندان سینما شاید ترجیح می‌داده‌اند که در چنین فیلمی بیشتر به چگونگی ساخت فیلم «روانی» پرداخته می‌شد. او همچنین اعتقاد دارد اگرچه برخی از بازیگران شباهت کاملی به شخصیت‌های اصلی ندارند، اما در مجموع از پس انتقال حس و حال شخصیت‌ها برآمده‌اند. یان ناتان منتقد «امپایر» نیز با دادن سه ستاره به فیلم آن را اثری ساده با بازی‌هایی خوب توصیف می‌کند. در نقطه مقابل پیتر برادشاو، منتقد «گاردین» با دادن تنها دو ستاره به فیلم آن را گردشی ناامیدکننده در تاریخ سینما خوانده است.