نسخه قابل چاپ

فرهاد سلمانیان - ترکیه قصد دارد در چارچوب فعالیت‌های سازمان «پیمان آتلانتیک شمالی» همکاری با اسرائیل را از سر بگیرد. خبرگزاری فرانسه به نقل از یک دیپلمات می‌نویسد که پیشنهاد این همکاری را دبیرکل ناتو، آندرس فوگ راسموسن، در دیدار با وزیران امور خارجه عضو این پیمان در روز ۴ دسامبر در بروکسل طرح کرده است.

در آن دیدار کشورهای ناتو موافقت خود را با استقرار سامانه‌ موشکی «پاتریوت» در منطقه مرزی جنوب ترکیه با سوریه رسماً اعلام کرده بودند. هدف این اقدام نیز تقویت پدافند هوایی ترکیه در برابر حمله‌های موشکی احتمالی ناشی از جنگ داخلی سوریه اعلام شد.

دولت ترکیه ضمن تصمیم به ازسرگیری همکاری با اسرائیل، حق توقف فعالیت مشترک با آن کشور را که عضو ناتو نیست، در محدوده‌ ارضی خود محفوظ دانسته است. رابطه  این دو کشور از بیش از دو سال قبل و پس از حمله‌ نیروهای ویژه‌ اسرائیلی به کشتی امدادی «ماوی‌مرمره» در راه غزه و کشته شدن نه شهروند غیرنظامی ترک در این حمله تیره شد.

امکان تقابل با جمهوری اسلامی از طریق ترکیه

تصمیم جدید ترکیه به فاصله‌ کوتاهی پس از  مخالفت مقام‌های ایرانی با استقرار سامانه‌ موشکی پاتریوت در آن کشور صورت گرفت که این اقدام را تهدیدی امنیتی و در راستای حمایت از اسرائیل می‌دانند. در عین حال بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل نیز روز شنبه، ۲ دی (۲۲ دسامبر) اعلام کرد در صورت پیروزی در انتخابات پارلمانی سال آینده‌ی میلادی بر موضوع «تهدید هسته‌ای» ایران متمرکز خواهد شد. با تصمیم ازسرگیری همکاری ترکیه با اسرائیل در چارچوب فعالیت‌های ناتو و استقرار سامانه‌ پاتریوت در منطقه، معادله‌ فشار بر جمهوری اسلامی بر سر برنامه‌ هسته‌ای، به نفع دولت اسرائیل تغییر می‌کند.

از طرفی روسیه و چین از اقدام ناتو خشنود نیستند و هر یک جداگانه نگرانی خود را بیان کرده‌اند. بعضی کارشناسان و مقام‌های روسی به کاربرد سامانه‌ موشکی پاتریوت علیه ایران اشاره می‌کنند. سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه در در تازه‌ترین موضع‌گیری در روز دو‌شنبه ۴ دی (۲۴دسامبر) در مصاحبه ‌با شبکه‌ تلویزیونی «راشا تودی» گفت که سامانه‌ دفاع موشکی پاتریوت در ترکیه نه تنها علیه تهدیدهای هوایی از سوریه، بلکه متوجه ایران نیز هست. به گفته‌ی لاوروف، از دید کارشناسان نظامی شکل برنامه‌ریزی‌شده‌ی استقرار سامانه‌‌های پاتریوت در ترکیه در حال حاضر متفاوت با وضعی است که فقط برای مقابله با تهدید از سوی سوریه لازم است. قرار است شش سامانه‌ موشکی پاتریوت از سوی آمریکا، آلمان و هلند در سه منطقه‌ جنوبی آدانا، قهرمان مرعش، و قاضیان‌تپ مستقر شوند.

امکاناتی که ترکیه به عنوان عضو ناتو در اختیار آن سازمان قرار می‌دهد و محوریتی که از این راه می‌یابد، بر اهمیت دولت آنکارا به عنوان بازیگر منطقه‌ای مقتدر در کنار قدرت‌های ناتو و حتی در تقابل با روسیه می‌افزاید. فعالیت‌های نظامی ترکیه در قالب ناتو، فرصتی برای نمایش توان ادغام‌پذیری آن کشور در چارچوب‌های بین‌المللی و جهانی و انعطاف‌پذیری آنکارا برای همکاری‌های بعدی نیز به دست می‌دهد.

وزیر خارجه‌ روسیه همچنین گفته است که مقابله با حمله‌ ایران به بخش راداری سپر دفاع موشکی آمریکا که در استان مالاتیای ترکیه مستقر است، از هدف‌های انتقال موشک‌های پاتریوت به جنوب ترکیه خواهد بود. در پیوند با سپر دفاع موشکی آمریکا که مدت‌ها موضوع اختلاف با روسیه بوده، خبرگزاری روسی «ریانووستی» نوشت که وزیران خارجه‌ دو کشور در حال برنامه‌ریزی برای دیدار در سال ۲۰۱۳ برای گفت‌وگو در باره‌ی اختلاف‌های موجود هستند.

تحلیل مقام‌های روسی در پیوند مقابله‌ ناتو با ایران با وجود تأکید آن سازمان بر ماهیت دفاعی استقرار سامانه‌های پاتریوت در ترکیه چندان دور از واقعیت نیست. بعضی از فرماندهان «سپاه پاسداران» در گذشته تهدید کرده‌اند که در صورت حمله‌ نظامی اسرائیل به تأسیسات اتمی ایران، رادار سپر دفاع موشکی آمریکا را در ترکیه هدف می‌‌گیرند که در درگیری احتمالی با اسرائیل به نفع این کشور عمل خواهد کرد. درگیری‌ای که مدت‌هاست به دلیل مخالفت اسرائیل با برنامه‌ هسته‌ای جمهوری اسلامی گمانه‌زنی در باره‌ آن ادامه داشته است.

در اقدام ناتو برای استقرار سامانه‌ پاتریوت در سه منطقه‌ در نزدیکی مرزهای سوریه  برای دستکم یک سال،

نمی‌توان توجه آن را به نقش بازدارندگی ترکیه در برابر آنچه کشورهای غربی تهدید از جانب ایران می‌دانند، نادیده گرفت. سامانه‌های پاتریوت با داشتن توانایی جابه‌جایی در خاک ترکیه می‌توانند در صورت بروز درگیری میان ایران و اسرائیل موشک‌های شلیک شده از ایران را نیز ره‌گیری و منهدم کنند.

امکاناتی که ترکیه به عنوان عضو ناتو در اختیار آن سازمان قرار می‌دهد و محوریتی که از این راه می‌یابد، بر اهمیت دولت آنکارا به عنوان بازیگر منطقه‌ای مقتدر در کنار قدرت‌های ناتو و حتی در تقابل با روسیه می‌افزاید. فعالیت‌های نظامی ترکیه در قالب ناتو، فرصتی برای نمایش توان ادغام‌پذیری آن کشور در چارچوب‌های بین‌المللی و جهانی و انعطاف‌پذیری آنکارا برای همکاری‌های بعدی نیز به دست می‌دهد.

افزایش نفوذ سیاسی و اقتصادی آنکارا

گذشته از بعد نظامی، در زمینه‌ سیاسی نیز با وجود مخالفت فرانسه و قبرس برای پیوستن ترکیه به اتحادیه اروپا، تغییر لحن بعضی مقام‌های اروپایی در این زمینه قابل توجه است. در حال حاضر مدتی طولانی از توقف گفت‌وگوهای اتحادیه‌ اروپا برای پذیرفتن ترکیه به عنوان عضو می‌گذرد.

با وجود چشم‌انداز همکاری سیاسی، نظامی و اقتصادی با طرف‌های غربی، دولت ترکیه هنوز به حد کافی بر رفع معضل محدودیت آزادی بیان، بازداشت روزنامه‌نگاران و توجه به معیارهای حقوق بشر متمرکز نشده است. طبق گزارش سال جاری میلادی «سازمان گزارشگران بدون مرز»، ترکیه با زندانی کردن دست‌‌کم ۴۲ روزنامه‌نگار و چهار دست‌اندرکار رسانه‌، در صدر پنج کشور محدودکننده‌ آزادی بیان قرار داشت. در این گزارش پس از ترکیه، از چین، اریتره، ایران و سوریه با عنوان «بزرگ‌ترین زندان‌های روزنامه‌نگاران» در جهان یاد شده بود.

گیدو وستروله، وزیر امور خارجه‌ آلمان اخیراً گفته است که باید از نیمه‌ نخست سال ۲۰۱۳ برای ازسرگیری

گفت‌وگوهای پیوستن ترکیه به اتحادیه‌ی اروپا بهره برد. به نوشته‌ بعضی رسانه‌های آلمانی با وجود انتقادهای فراوان از وضعیت آزادی بیان و بازداشت روزنامه‌نگاران در ترکیه، در محافل دیپلماتیک آلمان بحث اهمیت ترکیه به عنوان چهارراه گذر خطوط انتقال منابع انرژی و بازار اقتصادی گسترده برای شرکت‌های اروپایی افزایش یافته است.

در حال حاضر رجب طیب اردوغان، نخست وزیر ترکیه، خواهان پیوستن کشورش به اتحادیه‌ی اروپا تا سال ۲۰۲۳ میلادی است. بنا بر یکی از گزارش‌های تازه‌ی وب‌سایت «مرکز فدرال آموزش سیاسی» در آلمان، به مناسبت سالگرد آغاز گفت‌وگوهای ورود ترکیه به اتحادیه‌ی اروپا، شرط پذیرش عضویت ترکیه پیشبرد روند اصلاحات اساسی در آن کشور طبق مقررات وضع‌شده در کپنهاگ، پایتخت دانمارک، در سال ۱۹۹۳ است. بر این اساس شرط قبول ترکیه در اتحادیه‌ اروپا رعایت حقوق بشر، برقراری نظام حقوقی و دموکراتیک باثبات، احترام به حقوق اقلیت‌ها و رسیدن به سطحی از اقتصاد بازار است که بتواند با کشورهای اتحادیه‌ی اروپا رقابت کند.

با پیوستن ترکیه به اتحادیه‌ اروپا مقام‌های ترک قصد دارند از جمله به بخش اقتصاد خود، مخصوصاً در زمینه‌ کشاورزی رونق ببخشند و با کمک‌های آن به استانداردهای اتحادیه‌ی اروپا برسند. چشم‌انداز اقتصاد آن کشور اکنون با معدودی از کشورهای اروپای شرقی مانند بلغارستان قابل مقایسه است. نشریه‌ آلمانی «فوکوس» اخیراً در گزارشی از سرعت چشمگیر رشد اقتصادی ترکیه و افزایش جذابیتش برای سرمایه‌گذاران خارجی خبر داد. موسسه‌ اعتبارسنجی «فیچ» نیز در پایان سال جاری میلادی رتبه‌ی اعتباری آن کشور را افزایش داد. این اتفاق به معنی افزایش ارزش اوراق بهادار ترکیه است و رشد ارزش لیره‌ی ترک، واحد پول آن را نیز همراه دارد. بعضی از مسئولان دولتی در آنکارا افزایش رتبه‌ اعتباری را آغاز دوران جدیدی برای جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی در بخش خصوصی و دولتی ارزیابی کرده‌اند.

پس از اعلام ارزیابی موسسه‌ی فیچ، بهره‌ی بدهی‌های دولتی ترکیه نیز تا حدی کاهش یافت. بعضی از کارشناسان اقتصادی در ارزیابی‌های خود گفته‌اند که ممکن است دو موسسه‌ اعتبارسنجی «استاندارد‌ اند پورز» و «مودیز» هم، رتبه‌ی اعتباری ترکیه را افزایش دهند. چنین اتفاقی در صورت وقوع، مشوقی جدید برای سرمایه‌گذاران خارجی در عرصه‌های اقتصادی ترکیه خواهد بود و باعث جلب اعتماد آن‌ها به بازار مالی این کشور می‌شود.

چشم‌انداز اقتصاد ترکیه اکنون با معدودی از کشورهای اروپای شرقی مانند بلغارستان قابل مقایسه است. نشریه‌ آلمانی «فوکوس» اخیراً در گزارشی از سرعت چشمگیر رشد اقتصادی ترکیه و افزایش جذابیتش برای سرمایه‌گذاران خارجی خبر داد. موسسه‌ اعتبارسنجی «فیچ» نیز در پایان سال جاری میلادی رتبه‌ اعتباری آن کشور را افزایش داد. این اتفاق به معنی افزایش ارزش اوراق بهادار ترکیه است و رشد ارزش لیره‌ی ترک، واحد پول آن را نیز همراه دارد.

با وجود این چشم‌انداز مثبت، مسئولان ترک به این حد اکتفا نکرده‌اند. در سال‌های اخیر آن‌ها طرح‌های توسعه‌ی بلندپروازانه‌ای در مورد زیرساخت‌های ملی را آغاز کرده‌اند که ساخت بزرگ‌ترین فرودگاه جهان در شمال استانبول با هزینه‌ای برابر ۳ میلیارد یورو یکی از آن‌ها است.

با وجود چشم‌انداز همکاری سیاسی، نظامی و اقتصادی با طرف‌های غربی، دولت ترکیه هنوز به حد کافی بر رفع معضل محدودیت آزادی بیان، بازداشت روزنامه‌نگاران و توجه به معیارهای حقوق بشر متمرکز نشده است. طبق گزارش سال جاری میلادی «سازمان گزارشگران بدون مرز»، ترکیه با زندانی کردن دست‌‌کم ۴۲ روزنامه‌نگار و چهار دست‌اندرکار رسانه‌ای، در صدر پنج کشور محدودکننده‌ آزادی بیان قرار داشت. در این گزارش پس از ترکیه، از چین، اریتره، ایران و سوریه با عنوان «بزرگ‌ترین زندان‌های روزنامه‌نگاران» در جهان یاد شده بود.

با این همه، دولت آنکارا ضمن همکاری با ناتو، تلاش برای پیوستن به اتحادیه‌ اروپا، موضع‌گیری علیه دولت سوریه در درگیری‌های نظامی این کشور با مخالفانش و همچنین داشتن موضعی معقول در باره‌ی درگیری‌های اسرائیلی‌ها و فلسطینیان در خاور میانه، فاصله‌ خود را از نظر توجه به ابعاد توسعه‌یافتگی با کشورهایی مانند ایران افزایش داده است. از سوی دیگر، این کشور همچنان مناسبات خود را با کشورهای اتحادیه اروپا درهم ‌تنیده‌تر و چند وجهی‌تر می‌کند تا راه پیوستن به اتحادیه‌ اروپا را نیز هموار کند.

الگوی فرهنگی، اقتصادی و دیپلماتیک ترکیه از جمله به این دلیل برای ایران مهم است که نشان می‌دهد

سرمایه‌گذاری دیپلماتیک و سیاست‌‌های راهبردی، در صورت وجود حاکمیت عقلانی و نظامی قانونی به دور از دخالت نهادهای دینی و ایدئولوژیک، می‌توانند چه توان و سمت و سویی داشته باشند و در چه محورهایی پیش بروند. موضوع‌هایی که در جمهوری اسلامی تا حد زیادی مهجور مانده‌اند.

ترکیه، در عمل به آن‌چه جمهوری اسلامی در باره‌ تبدیل به ابرقدرت منطقه‌ای در سر می‌پروراند، رسیده است.