نسخه قابل چاپ

بیژن روحانی- شنبه روز خوبی برای میراث فرهنگی ایران بود. شهر سن پترزبورگ روسیه در دهم تیرماه خاطره‌ای خوش را برای بسیاری از کسانی که منتظر تصمیم نهایی کمیته میراث جهانی بودند رقم زد و سرانجام مسجد جامع اصفهان و گنبد قابوس به عنوان چهاردهمین و پانزدهمین آثار فرهنگی ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیدند.

سی و ششمین نشست سالانه کمیته میراث جهانی یونسکو در ادامه دستور کار خود روز شنبه ضمن بررسی چند اثر از کشورهای مختلف به پرونده‌های ارسال شده از ایران نیز پرداخت. گرچه بحث در مورد ثبت مسجد جامع اصفهان به درازا کشید اما پرونده گنبد قابوس به سرعت بررسی و کار ثبت آن بدون هیچ مخالفتی به انجام رسید.

تمام معیارهای پیشنهاد شده برای برج گنبد قابوس پذیرفته شد، اما در مورد مسجد جامع اصفهان، تنها به یک معیار برای ثبت جهانی آن بسنده شد. همچنین قرار شد ایران در مورد یک پروژه شهری که در میدان عتیق اصفهان و در مجاورت مسجد جامع در حال احداث است به یونسکو اطمینان‌های لازم را بدهد و هیئتی را برای بازدید از آن دعوت کند. این پروژه شهری که با انجام عملیات گسترده در بافت تاریخی اصفهان همراه بوده تاکنون اعتراض‌های کارشناسان میراث فرهنگی را برانگیخته است اما مقامات شهری بدون توجه به این اعترا‌ض‌ها به کار خود ادامه داده‌اند.

مسجد جامع، دانشنامه‌ی معماری ایرانی

مسجد جامع اصفهان فرصتی یگانه برای بررسی تحول شیوه‌های مختلف معماری در ایران است 

برای ثبت مسجد جامع اصفهان به ویژگی‌های برجسته معماری آن اشاره شد. یونسکو مسجد جامع را به دلیل آن‌که معرفی کننده الگوی معماری چهار ایوانی است و همچنین به دلیل تکامل بخشیدن به فنون گنبدسازی، به ویژه در گنبد نظام‌الملک این مسجد، شایسته ثبت دانست.

مسجد جامع اصفهان یکی از برجسته‌ترین آثار تاریخی ایران است که سیر تحول معماری ایرانی در آن به خوبی پیداست. این مسجد دارای دوره‌های تاریخی متفاوت است، اما معماری دوران سلجوقی در آن بسیار برجسته و چشمگیر است. وجود لایه‌های متعدد تاریخی و تغییراتی که در دوره‌های مختلف در آن صورت گرفته، مسجد را به دانشنامه‌ای از تحولات تاریخ معماری ایرانی بعد از اسلام تبدیل کرده است.

در قرن سوم هجری مسجد اولیه را به دلیل طرح توسعه و همچنین جهت‌گیری اشتباهش نسبت به مکه تخریب و مسجدی بزرگتر در همان مکان احداث کردند. در دوره آل بویه ضمن نماسازی اطراف حیاط، مناره‌هایی به مسجد افزوده شد که جزو نخستین نمونه‌های کاربرد همزمان دو مناره در مساجد بود. طرح ابتدایی مسجد به شکل شبستانی و فاقد گنبدخانه بوده است. امروز مسجد بیشتر به خاطر اقدامات و تغییرات اساسی‌اش در دوره سلجوقی (پنجم و ششم قمری/یازدهم و دوازدهم میلادی) مشهور است. گنبدهای نظام‌الملک و تاج‌الملک که بخشی از شهرت مسجد به خاطر ابداعات فوق‌العاده‌ای است که در شیوه ساخت و برافراشتن آنها به کار رفته است، در دوران سلجوقیان به آن اضافه شد.

ایوان‌های مسجد نیز در این دوران در صحن یا حیاط آن اضافه شدند و مسجد به صورت مسجدی چهار ایوانی درآمد. شیوه‌ای که سپس به شیوه‌ی مرسوم در معماری مساجد ایرانی تبدیل شد. در پرونده این اثر قیده شده است که مسجد جامع توانست به الگوی معماری چهار ایوانی برای مسجد‌‌ها و بناهای عمومی دیگر در ایران شود.

در دوران صفوی تزئیناتی به ایوان‌های دوره سلجوقی اضافه شد. تغییرات مسجد تا دوران قاجار نیز ادامه داشت از این‌رو مسجد جامع اصفهان فرصتی یگانه برای بررسی تحول شیوه‌های مختلف معماری در ایران است.

گنبد قابوس، برج آرامگاهی که جاودانه شد

 معماری برج نشان‌دهنده پیشرفت چشمگیر ریاضیات، مهندسی و علم در سده‌ی چهارم پس از اسلام در ایران است

بعد از ثبت مسجد جامع در بعد از ظهر روز شنبه دهم تیرماه، نوبت به بررسی پرونده‌ی برج بلند گنبد قابوس در دشت‌های سبز گرگان رسید. پس از آن‌که نماینده ایکوموس جهانی یا شورای بین‌المللی بناها و محوطه‌ها پرونده این برج هزار ساله را مطرح کرد و ویژگی‌های تاریخی و معماری‌اش را برشمرد، رییس جلسه از اعضای کمیته خواست تا چنانچه مخالفتی با ثبت این یادگار کهن وجود دارد آن را ابراز کنند. اما موافقت اکثریت مطلق اعضاء باعث شد روند ثبت گنبد قابوس به سرعت انجام شود.

گنبد قابوس، که به دستور قابوس بن وشمگیر و در سده‌ی چهارم هجری ساخته شده تنها یادگار بر جای مانده از شهر کهن جرجان است، شهری که در زمان قابوس مرکز علم و هنر بود اما در زمان حمله مغول به کلی از میان رفت. این برج ۵۳ متری آجری آرامگاهی است که برای قابوس ساخته شد و نشان‌دهنده تبادلات فرهنگی میان آسیای مرکزی و فلات ایران است. معماری برج نشان‌دهنده پیشرفت چشمگیر ریاضیات، مهندسی و علم در سده‌ی چهارم پس از اسلام در ایران است، عصری که یکی از دوران طلایی تمدن ایرانی به شمار می‌آید. این برج آرامگاه بعدها الگوی تعدادی از برج آرامگاه‌ها در ایران، آناتولی و آسیای مرکزی شد. یونسکو با به رسمیت شناختن ارزش‌های تاریخی، معماری و فرهنگی این اثر، آن را نمونه‌ای از نبوغ و خلاقیت بشری و همچنین نشانه‌ای از تبادلات فرهنگی و پیشرفت‌های معماری در طول تاریخ دانست.

شادی فلسطینیان از ثبت کلیسای زادگاه مسیح

 این مکان مورد احترام اکثریت مسیحیان جهان است.

سی و ششمین نشست کمیته میراث جهانی که از روز چهارم تیرماه کار خود را آغاز کرده است، در طول ۱۲ روز به بررسی پرونده‌های ارسالی از کشورهای مختلف می‌پردازد. نشست امسال این کمیته برای فلسطینیان یک رویداد ویژه بود. فلسطین که از سال گذشته توانسته است به عضویت کامل یونسکو درآید، امسال برای اولین بار یک پرونده را برای بررسی فوری به کمیته میراث جهانی ارسال کرد. فلسطین تا پیش از این قادر نبود پرونده‌ای را به طور مستقل در یونسکو به ثبت برساند.

کلیسای زادگاه مسیح در شهر بیت لحم پرونده‌ای بود که یونسکو آن را به دلیل ارزش‌های ویژه‌اش از یک سو، و از سوی دیگر به دلیل خطراتی که به شدت آن را تهدید می‌کند، در «فهرست میراث در خطر» جهان ثبت کرد. کلیسای زادگاه، در طول سالیان گذشته بر اثر درگیری‌های مختلف و در جریان حملات ارتش اسراییل آسیب دیده است. اکنون نیز نفوذ آب به این کلیسا، ساختار تاریخی آن را تهدید می‌کند. فلسطینیان از مدتی پیش یک کارزار فرهنگی گسترده را برای جلب حمایت از ثبت این کلیسا آغاز کرده بودند. این مکان مورد احترام اکثریت مسیحیان جهان است.

نشست کمیته میراث جهانی یونسکو تا روز شانزدهم تیرماه ادامه دارد و تا آن زمان ۳۳ پرونده‌ی ارسالی از کشورهای مختلف بررسی خواهد شد.

در همین زمینه:

خیز جدید ایران برای ثبت آثارش در یونسکو