نسخه قابل چاپ

بیژن روحانی - اگر طراحان مشهور لباس و صنعت مد در جهان بخواهند مدل‌های زیبارو و خوش‌پوش خود را در پرآوازه‌ترین موزه‌های دنیا و در میان مجسمه‌های کلاسیک، نقاشی‌های رنسانس و اشیاء باستانی به نمایش بگذارند، واکنش مخاطبان، منتقدان هنر و موزه‌داران چه خواهد بود؟

آیا موزه‌ها به این ترتیب آن هاله مقدس و آن جایگاه رفیع پیشین را به عنوان معابد ستایش‌برانگیز فرهنگ و هنر از دست خواهد داد؟ یا آنکه ورود صنعت مد به موزه‌ها امر اجتناب‌ناپذیری است که بیش از پیش نشان‌دهنده روحیه‌ جهان امروز است؟ آیا باید در مقابل تسخیر این سنگر توسط صاحبان صنایع و بازاریابان مقاومت کرد و یا باید پذیرفت که امروز دیگر نمی‌توان خط تمایزی میان هنر و مد کشید؟

این پرسشی است که اکنون با اعلام برنامه‌ چند طراح بزرگ مد برای برگزاری نمایش در دو موزه‌ مهم اروپایی، موز لوور پاریس و گالری اوفیتزی در فلورانس، پیش کشیده شده است.

موزه‌ها در دگرگونی‌های امروز جهان

شورای بین‌المللی موزه‌ها یا ایکوم، در هفته‌ گذشته و در روز هجدهم ماه می، روز جهانی موزه‌ را گرامی‌ داشت. موضوعی که امسال از سوی این شورا برای بحث در خصوص موزه‌‌ها انتخاب شد چنین بود:

موزه لوور پاریس

«موزه‌ها و دگرگونی‌های جهان: چالش‌ها و الهام‌های جدید». موضوعی که خودش به اندازه‌ دگرگونی‌ها و چالش‌هایی که جهان امروز برای موزه‌ها پدید می‌آورد پیچیده است.

جایگاه موزه‌‌ها در جهان امروز با جایگاه آن‌ها در دوران موسوم به «عصر روشنگری»، دوران استعماری و دوران صنعتی متفاوت شده است. دیگر موزه‌‌ها آن معابد مقدس هنر و تاریخ نیستند که یک اثر فرهنگی (خواه هنری، خواه تاریخی و مردم‌شناسی) را بتوانند با قدرت تبدیل به یک شیء مرموز و دسترس ناپذیر کنند. در دنیایی که بازتولید آثار هنری و تاریخی و عرضه انبوه آن‌‌ها به هزاران شکل مختلف جریان دارد، و دیگر تماس با یک اثر فقط در انحصار موزه‌ها نیست، جایگاه این مؤسسات فرهنگی و غیرانتفاعی نیز دگرگون شده است.

با این‌حال موزه‌ها هنوز می‌توانند نقش مهمی در پژوهش و آموزش و از آن مهم‌تر در ارائه منظرهای فرهنگی جدید و ایجاد پرسش برای مخاطب داشته باشند، اما باید پذیرفت که هم جایگاه آن‌ها عوض شده است و هم درک و دریافت ما از موزه‌‌ها دیگر همانند دهه‌ها و سده‌های گذشته نیست.

موزه اوفیتزی در فلورانس، در این راهروی مشهور مدل‌ها رژه خواهند رفت

شاید هنوز بسیاری در گوشه و کنار جهان، موضوع موزه‌های مجازی را به صورت یک تفنن نگاه می‌کنند، اما توسعه هر روزه‌ موزه‌ها و گالری‌های مجازی، نه تنها فضای جدیدی به نام موزه خلق کرده است، بلکه راه‌های دسترسی ما و از آن مهم‌تر نحوه مواجهه‌ ما با یک اثر فرهنگی را نیز عمیقاً متحول خواهد کرد. ورود غول‌هایی مانند شرکت گوگل به عرصه خلق موزه‌های مجازی نشانگر آن است که این تحول با دنیای تجارت و اقتصاد نیز گره خورده است. موزه‌ها نیز مانند زندگی امروز ما چند رسا‌نه‌ای هستند، و این تصویر جدیدی از مفهوم هنر و فرهنگ در ذهن ما خلق می‌کند.

اما بحران اقتصادی نیز جدی است. در اروپا موزه‌ها با کمبود اعتبار روبه‌رو هستند، به‌خصوص در کشورهایی که بحران مالی دامن آن‌ها را گرفته است. در برخی کشورهای دیگر، به عنوان مثال در خاورمیانه، این کمبودها از گذشته نیز وجود داشته و چیز جدیدی نیست. در بسیاری نقاط به بهانه‌ بحران مالی به سراغ بخش فرهنگ رفته‌‌اند؛ بخشی که همیشه اولین قربانی در مواقع بحران و اضطرار است. پس موزه‌ها چه می‌توانند بکنند؟ از یک‌سو تحولات سریع جهانی و ابزارهای نوین ارتباطی نقش آن‌ها را دگرگون کرده و از طرف دیگر بحران‌های متعدد نفس آن‌ها را گرفته است. آیا باید به دنبال حامیان مالی قدرتمند، صاحبان صنایع و غول‌های اقتصادی باشند؟

نمایش مد در خارج ساختمان لوور توسط لویی وتان

به‌نظر می‌رسد این راهی است که حداقل تعدادی از موزه‌های مشهور دنیا، با احتیاط در حال محک زدن آن هستند. لوور و اوفیتزی درهای خود را به روی طراحان پوشاک و مد گشوده‌‌اند. لوور که خانه‌ی آثاری از چهارگوشه‌ جهان است و اوفیتزی نیز یکی از قدیمی‌ترین و معروف‌ترین موزه‌های جهان و بهترین مکان برای شناختن هنر دوران رنسانس است.

اکنون طراحان لباسی مانند فراگامو (Ferragamo) و همچنین استفانو ریچی (Stefano Ricci) قرار است مدل‌های خود را به میان تالارهای باشکوه اوفیتزی و لوور ببرند. در موزه لوور مدل‌ها در بخش دنون، یکی از مهمترین قسمت‌های لوور که آثار هنرمندان مشهوری همچون لئوناردو داوینچی و رافائل قرار دارد، رژه خواهند رفت. در اوفیتزی نیز محل این نمایش در راهروی مشهوری است که با مجسمه‌های فراوانی آراسته شده است. پیشتر شرکت طراحی پوشاک فراگامو حامی پروژه مرمت یک تابلوی نقاشی به نام سنت آنا، اثر لوناردو داوینچی و همچنین برگزاری یک نمایشگاه از آن در موزه لوور شده بود. از سوی دیگر شرکت استفانو ریچی نیز قرار است حامی مالی پروژه نورپردازی در یکی از مشهورترین میدان‌های تاریخی شهر فلورانس، میدان سینیوریا شود.

منتقدان اما می‌گویند آن‌ها که پای طراحان مد و لابد سپس صاحبان صنایع دیگر را به موزه‌‌ها باز می‌کنند، درک و دریافتشان از موزه‌ها با جایگاه این مؤسسه‌های فرهنگی و هنری سازگار نیست. به گفته‌ افرادی مانند توماسو مونتاناری، منتقد هنر ایتالیایی، باید در مقابل تسلیم شدن موزه‌ها به بنگاه‌های تجاری ایستاد. او در گفت‌وگو با روزنامه لا رپوبلیکا گفته است مکان‌هایی مانند اوفیتزی، محل نگهداری محترم‌ترین یادمان‌های تاریخی و فرهنگی است و نباید به روی فعالیت‌های بازاریابی گشوده شود.

نمایشگاه تبلوی سنت آنا در موزه لوور با حمایت مالی یک طراح پوشاک

اما در برابر این نظر دیگران می‌گویند هنر یک پدیده زنده است و آن‌طور که ما امروز با وجود اینترنت به یک تابلوی نقاشی نگاه می‌کنیم و آن را درک می‌کنیم با درک و برداشت مردمان ۵۰۰ سال پیش متفاوت است. اگر روزگاری تاجران و اشراف‌زادگان حامیان خلق آثار هنری بوده‌اند، امروز نیز باید از حمایت صاحبان صنایع و بازاریابان برخوردار شد، وگرنه میراث فرهنگی و هنری نمی‌تواند به حیات خود ادامه دهد. این بحث اندکی پیش در خصوص حمایت مالی یک شرکت تولیدی کفش از پروژه حفاظت از آمفی‌تئاتر عظیم کولوسیوم در شهر رم نیز پیش آمده بود. آن شرکت کفش‌سازی در قبال تامین بیش از۲۵ میلیون یورو برای پروژه حفاظت از این اثر میراث جهانی، خواهان بهره‌برداری‌های تبلیغاتی و تجاری خود از آن شده بود.

این جدالی است که آغاز شده است، و در بحران‌های مالی و اقتصادی امروز، پیشاپیش مشخص است که چه کسانی برنده از آن بیرون خواهند آمد.

در همین زمینه:

::موزه بغداد، پروژه جدید گوگل::
::همکاری گوگل و یونسکو در میراث جهانی::
::ورود ویکی‌پدیا به موزه بریتانیا::