نسخه قابل چاپ

بیژن روحانی - به گفته‌ رییس جدید سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، «همه‌ آثار موزه ملی ایران باید به مکانی جدید منتقل شوند». سید حسن موسوی این اظهارات را در حاشیه کارگاهی در خصوص مدیریت بحران در موزه‌ها به خبرنگاران میراث فرهنگی گفته است و پس از آن نیز مژده داده است که سه زمین مناسب در نقاط مختلف تهران به دستور رییس‌جمهور و توسط وزارت مسکن به سازمان میراث فرهنگی پیشنهاد داده شده است و اکنون مکان‌یابی نهایی برای احداث موزه جدید در حال بررسی است.

به گفته‌ او باید برای حفاظت از اشیاء موزه ملی، موزه‌ای جدید با بنایی فاخر‌تر و نفیس‌تر ایجاد شود. رییس جدید سازمان میراث فرهنگی که به تازگی بر جایگاه احمد‌زاده تکیه زده است، در یکی از نخستین اظهار‌نظر‌های خود، موزه ملی ایران را با قدمتی بیش از هفتاد سال مکان نامناسبی برای نمایش و نگهداری آثار تاریخی خوانده است و از پروژه‌ای ساختمانی سخن گفته است که باید به زودی آغاز شود تا موزه ملی ایران به مکانی به گفته‌ او «فاخر‌تر» منتقل شود. او همچنین اعلام کرده است در هیچ موزه‌ای در دنیا به اندازه موزه ملی ایران اثر وجود ندارد، اما به دلیل نداشتن فضای مناسب تنها پنجاه هزار شیء از بین حدود یک میلیون اثر موجود در موزه به نمایش گذاشته شده‌اند.

به نظر می‌رسد سخنان رییس جدید میراث فرهنگی مبنی بر لزوم انتقال موزه ملی ایران به مکانی جدید ناشی از دو نگرانی عمده است. بحث اول مربوط به خطرات طبیعی مانند زلزله است که می‌تواند ساختمان قدیمی موزه و اشیاء داخل آن را تهدید کند و بحث دوم مربوط به فضای اندک برای نمایش آثار متعدد موجود در انبار‌ها و گنجینه‌های موزه ملی است. اما تمام این نگرانی‌ها پیش از این نیز وجود داشته و در زمان‌های مختلف طرح‌ها و برنامه‌هایی برای برطرف کردن آن‌ها پیشنهاد شده است، طرح‌هایی که برخی از آن‌ها هرگز به طور کامل اجرا نشده‌اند و برخی دیگر نیز فقط روی کاغذ باقی مانده‌اند. طرح‌هایی که در اصل می‌کوشیدند بدون منتقل کردن موزه ملی از محل فعلی خود به برطرف کردن مشکلات ساختمانی و همچنین توسعه آن در میدان مشق تهران بپردازند.

سردر باغ ملی

موزه ملی ایران، واقع در خیابان سی تیر یا قوام السلطنه سابق، در حال حاضر مجموعه‌ای است که از دو ساختمان مجزا از یکدیگر تشکیل شده است. طراحی و ساخت ساختمان اصلی یا موزه ایران باستان بر عهده آندره گدار معمار و باستان‌شناس فرانسوی بوده است. این ساختمان در سال ۱۳۱۶ در تهران افتتاح شد و خود آندره گدار نیز برای چند سال مدیریت موزه را بر عهده داشت. معماری ساختمان الهام گرفته از معماری دوران ساسانی است. سردر ورودی این ساختمان نیز با الگو گرفتن از تاق کسرا ساخته شد. جایگاه مهم موزه ایران باستان به عنوان یکی از مؤسسات معتبر علمی و مدرن در ایران که همزمان بود با توجه علمی به امر باستان‌شناسی و حفاظت از آثار تاریخی در دوران جدید، و همچنین معماری آن باعث شد تا این مکان به موزه مادر در ایران و یکی از آثار شاخص معماری در تهران تبدیل شود.

همچنین قرار گرفتن آن در محدوده میدان مشق و باغ ملی و نزدیکی‌اش با آثاری همانند سردر باغ ملی، کاخ شهربانی، ساختمان وزارت امورخارجه، عمارت قزاقخانه، ساختمان پست‌خانه و غیره باعث شد تا این مکان به عنوان یکی از نقاطی که دارای قابلیت‌های فراوان فرهنگی است، بعد‌ها مورد توجه کسانی قرار بگیرد که معتقد بودند باید هر گونه توسعه‌ موزه ملی ایران در همین محدوده صورت بگیرد و نه خارج از آن.

در سال ۱۳۷۵، ساختمان موزه دوران اسلامی برای نمایش آثار هنری و تاریخی دوره‌های پس از اسلام در محوطه موزه ایران باستان افتتاح و از آن پس نام موزه ملی ایران به مجموعه‌ این دو ساختمان اطلاق شد. اما همچنان با توجه به تعداد آثاری که در گنجینه‌ موزه ملی موجود بود، لزوم توسعه این مجموعه احساس می‌شد.

در سال ۱۳۸۲، هیئت وزیران دولت محمد خاتمی تصویب کرد که ساختمان‌های دولتی موجود در محوطه میدان مشق تهران باید برای توسعه و گسترش موزه ملی ایران واگذار شوند. طرحی که اگر اجرا می‌شد قرار بود موزه ملی ایران به یکی از پنج موزه بزرگ جهان تبدیل شود.

در‌‌ همان زمان، سازمان میراث فرهنگی ایران به سراغ کار‌شناسان ایتالیایی رفت. گروهی از معماران ایتالیایی با اعتبار وزارت امور خارجه آن کشور طرحی را برای گسترش و بازسازی موزه ملی ایران در‌‌ همان ساختمان‌های موجود در محوطه تهیه کردند. این طرح به تأیید رییس وقت سازمان میراث فرهنگی ایران رسید و پس از ارائه طرح استحکام‌بخشی ساختمان موزه ایران باستان و مقایسه طرح ایتالیایی با طرحی که کار‌شناسان ایرانی ارائه کرده بودند، قرار شد این ساختمان تاریخی استحکام‌بخشی و در برابر زلزله مقاوم شود.

درون موزه ایران باستان

ساختمان موزه ایران باستان، گرچه از نظر معماری و تاریخی دارای اهمیت است اما ایراداتی در ساختار و نحوه استفاده از فضاهای آن وجود دارد، که قرار بود در طرح‌های بازسازی و استحکام بخشی آن ایرادات برطرف شود. اکنون با گذشت بیش از هشت سال از مصوبه هیئت وزیران و همچنین چند سال از زمانی که بحث بازسازی و استحکام‌بخشی موزه ملی ایران مطرح شد، این طرح‌ها هیچکدام به طور کامل به اجرا در نیامده‌اند. دو سال پیش، وقتی که مدیر وقت موزه ملی، آزاده اردکانی، درهای انبار‌ها را به روی خبرنگاران گشود، تازه مشخص شد به جز ناپایداری ساختمان و مناسب نبودن فضا‌هایش برای نمایش آثار، انبار‌ها و گنجینه‌های آن نیز فضایی غیر استاندارد دارند.

اما اکنون رییس جدید سازمان میراث فرهنگی، بدون اشاره به سرنوشت طرح‌های قبلی، از لزوم احداث یک ساختمان جدید سخن گفته است. این در حالی است که به اعتقاد بسیاری از کار‌شناسان ایرانی و ایتالیایی که در تهیه طرح استحکام‌بخشی و گسترش موزه شرکت داشتند، می‌توان ساختمان قدیمی موزه را با کمک روش‌های امروزی در برابر خطرات طبیعی مقاوم کرد و همچنین با ایجاد تغییراتی در داخل آن، فضای مناسبی برای نمایش آثار در اختیار بازدیدکنندگان گذاشت. در ضمن در صورتی که دولت همچنان به دنبال اجرای مصوبه سال ۱۳۸۲ باشد، تعدادی از بهترین ساختمان‌های تاریخی تهران که در محدوده میدان مشق قرار گرفته‌اند باید به موزه ملی ایران واگذار شوند و در آن صورت یکی از بزرگ‌ترین موزه‌های خاورمیانه و یا به قولی یکی از پنج موزه بزرگ جهان می‌تواند در قلب تاریخی تهران شکل بگیرد. اما مشخص نیست چرا این طرح‌ها به کنار گذاشته شده و سخن از ساختن بنایی جدید در کار است؟

نگاهی به تعدادی از موزه‌های مهم و با سابقه جهان نیز این نکته را نشان می‌دهد که بسیاری از آن‌ها در ساختمان‌ها، قصر‌ها و عمارت‌های تاریخی شکل گرفتند و بعد‌ها متناسب با نیازهای روز، تغییرات و بازسازی‌هایی درون آن‌ها انجام شد. بخش مهمی از هویت موزه‌ها و نهادهای فرهنگی دیگر، به غیر از عملکردهای علمی و فرهنگی آن‌ها، وابسته به استمرار و تداوم فعالیت‌هایشان در مکان‌های تاریخی خاص است که باعث ایجاد حس پیوند و خاطره‌های مشترک برای شهروندان می‌شود.
 

در همین زمینه:
::گزارش‌های بیژن روحانی در رادیو زمانه::