نسخه قابل چاپ

حمید مافی - دلار که گران شد، دولت به فکر چاره افتاد و سهمیه‌های ارزی را قطع کرد. مسافران، دانشجویان و بیماران نخستین گروهی بودند که صابون سیاست‌های انقباضی دولت به تن‌شان خورد.

دولتی‌ها یک روز تائید کردند و یک روز تکذیب و دانشجویان هم نامه به دست، از این بانک به آن بانک، در به در به دنبال دلار دولتی. از سال ۶۴ به بعد، سابقه نداشت که دانشجویان ایرانی خارج از کشور، برای تهیه ارز با مشکل روبه‌رو شوند. حتی زمان جنگ هم دولت، با همه دشواری‌هایش، سهمیه‌های ارز را قطع نکرد، اما این بار، آن‌ها در ردیف نخست حذف سهمیه قرار گرفتند. یک روز معاون وزیر اعلام کرد که سهمیه‌ها برقرار است و روز بعد، یک نماینده مجلس، خبر داد که دلیلی ندارد به دانشجویانی که خودشان برای تحصیل به آن سوی مرز‌ها رفته‌اند، ارز دولتی تعلق بگیرد.

در همین زمینه، نمایندگان مجلس، طرحی را تهیه کردند که بر اساس آن، سهمیه ارزی دانشجویان قطع شود. اگر چه رئیس کل بانک مرکزی در گفت‌و‌گو با خبرنگاران، این مسئله را تکذیب کرد، اما دانشجویانی که به دنبال سهمیه ارزی رفته بودند، با خودداری بانک‌ها روبه‌رو شدند.

آنگونه که بخشنامه بانک مرکزی نشان می‌دهد، میزان حداکثر ارز پرداختی به دانشجویان، برای دانشجویان غیر بورسیه ۱۵هزار دلار است. فروش و انتقال ارز بابت شهریه دانشجویان آزاد خارج از کشور با ارائه درخواست متقاضی با تأیید وزارتخانه‌های بهداشت و علوم و ارائه صورتحساب دانشگاه مربوطه به میزان مبلغ مندرج در آن و حداکثر تا سقف ۱۵هزاردلار سالانه در وجه مؤسسه دانشگاه مربوطه با اعلام کتبی متقاضی مبنی بر صحت هزینه انتقال یافته به نرخ رسمی انجام می‌گیرد.

دانشجویان هنوز در هزار توی بخشنامه‌های دولتی منتظر مانده‌اند تا شاید، دولت گوشه چشمی نشان دهد و سهمیه ارزی در این آشفته بازار، کمک حالشان شود، اما وزیر اقتصاد آب پاکی را روی دست دانشجویان غیر بورسیه ریخته و گفته است: "سهمیه ارزی تنها به دانشجویان بورسیه تعلق می‌گیرد."

سیدشمس‌الدین حسینی، وزیر امور اقتصادی و دارایی در یک برنامه تلویزیونی اعلام کرد: "اصولا دو گروه دانشجو داریم؛ عده‌ای خودشان تصمیم گرفتند برای تحصیل از کشور خارج شوند که بورس هم نیستند که طبیعی است بانک مرکزی هیچ وقت برای تامین ارز آن‌ها تعهدی نداشته و آن‌ها می‌توانند از بازار استفاده کنند، اما در مورد کسانی که بورس هستند و در ساز و کارهای رسمی اعزام شده‌اند آن‌ها می‌تواند از ارز مرجع استفاده کنند."

بلاتکلیفی دانشجویان

علی یک دانشجوی ایرانی است که از سه سال پیش در خارج از کشور تحصیل می‌کند. او می‌گوید: "من تا پیش از افزایش قیمت نرخ ارز، چندان نیازی به سهمیه ارزی نداشتم. تفاوت قیمت در بازار رسمی و غیر رسمی زیاد نبود، برای همین به دنبال سهمیه نبودم. اما نیمه دوم سال گذشته که دلار گران شد، برای دریافت سهمیه مراجعه کردم، بعد از چند بار رفت و برگشت، سرانجام توانستم سهمیه‌ام را بگیرم، اما تابستان امسال، علی‌رغم اینکه نامه وزارتخانه را هم داشتم، نتوانستم سهمیه را بگیرم."

او اضافه می‌کند: "پیش از این، بانک ملی سهمیه ارزی دانشجویان را پرداخت می‌کرد، اما دولت امسال اعلام کرد که سهمیه ارزی را باید از بانک‌های سامان، پاسارگاد، تجارت و ملت تهیه کنیم. هرچه مراجعه کردیم، این بانک‌ها اعلام کردند، سهمیه ارزی به آن‌ها تعلق نگرفته تا به دانشجویان پرداخت کنند."

پیشتر محمود بهمنی، رئیس کل بانک مرکزی گفته بود: "بانک‌های خصوصی سهمیه دولتی که به آن‌ها رسیده بود را در بازار آزاد فروخته‌اند." اگر چه او اشاره‌ای به سهمیه ارزی دانشجویان نکرده بود، اما یک عضو کمیسیون اقتصادی مجلس، در واکنش به اعتراض‌های دانشجویان در قطع سهمیه ارزی، گفت: "ممکن است که بانک‌ها سهمیه ارزی دانشجویان را در بازار آزاد فروخته باشند و حالا هم ارزی برای تخصیص به دانشجویان نداشته باشند."

علی می‌گوید: "هر چه از بانک‌ها خواستیم که این را مکتوب کنند، از این کار خودداری کردند، وقتی هم که به وزارتخانه مراجعه کردیم، گفتند که ما سهمیه را به بانک‌ها داده‌ایم. نامه هم که دارید، بروید و ارزتان را تهیه کنید."

پیشتر محمود بهمنی، رئیس کل بانک مرکزی گفته بود: "بانک‌های خصوصی سهمیه دولتی که به آن‌ها رسیده بود را در بازار آزاد فروخته‌اند." اگر چه او اشاره‌ای به سهمیه ارزی دانشجویان نکرده بود، اما یک عضو کمیسیون اقتصادی مجلس، در واکنش به اعتراض‌های دانشجویان در قطع سهمیه ارزی، گفت: "ممکن است که بانک‌ها سهمیه ارزی دانشجویان را در بازار آزاد فروخته باشند و حالا هم ارزی برای تخصیص به دانشجویان نداشته باشند."

امیر هم دانشجوی یکی از دانشگاه‌های ایتالیا است که بیش از یک ترم در نوبت دریافت سهمیه ارزی مانده است. او می‌گوید: "پیش از این برای دریافت سهمیه ارزی مشکلی نداشتیم، اما از نیمه دوم سال گذشته، مدت زمان انتظار طولانی‌تر شده و خیلی از دانشجویان، از دریافت سهمیه ارز ناامید شده‌اند."

او می‌گوید: "یک دانشجو برای اجاره تنها یک تخت در اتاق ماهیانه ۳۰۰ یورو پرداخت می‌کند، هزینه‌های خوراک و شهریه هم که دیگر مشخص است، با این اوصاف تهیه ارز از بازار آزاد، برای دانشجویان دشوار است." امیر اضافه می‌کند: "هنوز به طور مشخص اعلام نکرده‌اند که سهمیه می‌دهند یا نه. می‌گویند به سایت مربوطه مراجعه و ثبت نام کنید. یکی از دوستان من برای تامین شهریه‌اش، از بازار آزاد، پول قرض کرده به امید اینکه سهمیه را بگیرد و پس بدهد، حالا اگر سهمیه را ندهند، باید چه کار کند؟ طبیعی است که باید ترک تحصیل کند."

رضوان دیگر دانشجوی ایرانی است که این روز‌ها با مسئله تامین ارز دانشجویی و حتی انتقال پول روبه‌رو شده است. او می‌گوید: "هزینه زندگی یک دانشجو، در شرایط عادی ماهیانه ۶۰۰ تا ۷۰۰ یورو است. تازه شهریه را هم کنار بگذارید. با این وضعیت، تامین این مبلغ از بازار آزاد برای دانشجویان سخت و غیر ممکن شده و خیلی از دانشجویان در ترم جدید نتوانسته‌اند ثبت نام کنند. تمدید ویزاهایشان تنها در صورتی ممکن است که ثبت نام کنند. در این شرایط، انتقال پول هم برای دانشجویان مشکل شده است. بانک‌ها که منع قانونی دارند، صرافی‌ها هم کارمزد کم می‌کنند. دانشجویان دنبال کار هستند، اما با این وضعیت، درس خواندن برای‌شان مشکل می‌شود."

دانشجویان خارجی برگردند

ارسلان فتحی‌پور، عضو کمیسیون اقتصادی مجلس، در دفاع از قطع سهمیه ارزی دانشجویان، گفته است: "دانشجویان به کشور بازگردند. دلیلی ندارد که ما ارز دولتی را به دانشجویانی بدهیم که خودشان رفته‌اند. قطع سهمیه ارزی از فرار مغز‌ها جلوگیری می‌کند."

مسئولان وزارت علوم تا به حال به صورت مستقیم اعلام نکرده‌اند که سهمیه ارزی دانشجویان را قطع کرده‌اند، حسن مسلمی نائینی، مدیر کل اداره کل بورس و امور دانشجویان خارج وزارت علوم چندی پیش از دانشجویان خواست که خودشان شهریه‌شان را پرداخت کنند تا دولت در فرصت مناسب، سهمیه ارزیشان را تهیه کند.

او به خبرگزاری مهر گفت: "هنوز هیچ بخشنامه‌ای به بانک‌ها ابلاغ نشده است که سهمیه ارزی دانشجویان را قطع کنند، اما آنگونه که رفتارهای بانک‌های عامل نشان می‌دهد، توافق نانوشته‌ای میان بانک مرکزی و بانک‌ها در خصوص عدم تخصیص ارز دانشجویی وجود دارد."

وزیر اقتصاد در واکنش به این مسئله گفته است: "دانشجویان خارج از کشور بازگردند و در دانشگاه‌های داخلی، ظرفیت خالی داریم. سال گذشته بخشی از ظرفیت مقطع کار‌شناسی ارشد خالی مانده است."

دولت تصمیم خود را گرفته است و قصد ندارد که سهمیه ارزی به دانشجویان خارج از کشور اختصاص بدهد و آنان پیش از هر کس دیگر، باید پیامدهای سیاست‌های نادرست دولت و بحران اقتصادی پیش آمده را تحمل کنند. شاید هم دولت، فارغ از کمبود منابع ارزی، با این راهکار، می‌خواهد راه تحصیل در خارج از کشور را مسدود کند، چه فارغ التحصیلان دانشگاه‌های خارج از کشور، تجربه‌هایی را به ایران منتقل می‌کنند که با سیاست‌های کلان نظام، همسو نیست.

علی که در یک کشور آسیایی تحصیل می‌کند، معتقد است که "این اقدام وزارت علوم و در کل دولت، پیامدهای ناگواری برای دانشجویان ایرانی به دنبال دارد. مقام‌های مسئول بار‌ها گفته‌اند که نگران فرار مغز‌ها هستند، اما با این کار دانشجویان ممکن است به سمت راهکارهای دیگری بروند و هیچ وقت به کشور بازنگردند. این‎ها که نگران فرار مغزها هستند، با این کار خودشان زمینه را برای این مسئله فراهم می‎کنند."

او اضافه می‌کند: "تازه اگر این دانشجویان بدون اینکه تحصیلاتشان را هم به پایان ببرند، به کشور بازگردند، مشکلات خاص خود را به همراه دارند. برخی از آن‌ها در رشته‌هایی تحصیل می‌کنند که در داخل کشور امکان تحصیل ندارند. آن‌ها به دنبال شغل خواهند رفت و فرصت شغلی وجود ندارد. دولت به این پیامد‌ها توجهی نشان نمی‌دهد."

یک دانشجوی ایرانی در ترکیه هم که تصمیم به بازگشت گرفته است، می‌گوید: "ما هرچه به سفارتخانه ایران رفتیم، جوابی نگرفتیم. از سفیر خواستیم که این مسئله را به مسئولان انتقال دهد، اما همه از شرایط ویژه کشور حرف می‌زنند، من دو سال اینجا درس خوانده‌ام، باید تحصیلم را نیمه کاره‌‌ رها کنم و به ایران برگردم. آنجا چه کار کنم مشخص نیست. چه آینده‌ای دارم، معلوم نیست. کیفیت دانشگاه‌های اینجا با ایران غیر قابل مقایسه است، اما ظاهرا مسئولان به این نتیجه رسیده‌اند که نیازی به انتقال علم و تکنولوژی ندارند. آن هم در شرایطی که ما بیش از هر زمان دیگری به علم و فناوری روز دنیا نیاز داریم. من تصمیم گرفته‌ام برگردم، اما واقعاً دشوار است و نمی‌دانم باید چه کار کنم. شاید گوشه‌نشینی و خزیدن در غار خودم."

گوشه‌نشینی و افسردگی، ناامیدی و زیستن در اضطراب، مسئله‌ای است که به گفته یک دانشجوی ایرانی در هلند، از همین حالا به سراغ دانشجویان ایرانی آمده است. او می‌گوید: "این خبر‌ها حتی اگر صحت نداشته باشد هم اثر خود را گذاشته، چرا که همین حالا دانشجویان نگران هستند. در وضعیت نگرانی که نمی‌توانند درس بخوانند. دانشجویان به دنبال این هستند که از ارزان‌ترین فروشگاه‌ها مواد غذایی ارزان قیمت بخرند، وعده‌های غذایی‌شان را کاهش داده‌اند. این پیامدهای خودش را دارد. دانشجویی که باید درس بخواند، در این شرایط، واقعا دشواری‌های زیادی دارد."

آمار دقیقی از تعداد دانشجویان ایرانی خارج از کشور در دسترس نیست، مدیرکل امور آموزش دانشجویان خارج از کشور گفته است که هشتاد هزار دانشجوی ایرانی در خارج از کشور مشغول به تحصیل هستند، اما به نظر می‌رسد که تعداد دانشجویان ایرانی بیش از امار مسئولان دولتی باشد.

او گفته است: "بر اساس آمار رسمی ۳۷هزار نفر تقاضای دریافت ارز برای تحصیل در دانشگاه‌های خارجی دارند که ۴۰درصد دانشجوی دکترا، ۴۳درصد دانشجوی کار‌شناسی ارشد و ۱۷ درصد دانشجوی کار‌شناسی هستند". به گفته نائینی این دانشجویان در شش ماه، ۲۰۰ میلیون دلار ارز از کشور خارج کرده‌اند که با این میزان سرمایه، می‌توان فضای آموزش عالی کشور را توسعه داد.

حال به نظر می‌رسد، دولت تصمیم خود را گرفته است و قصد ندارد که سهمیه ارزی به دانشجویان خارج از کشور اختصاص بدهد و آنان پیش از هر کس دیگر، باید پیامدهای سیاست‌های نادرست دولت و بحران اقتصادی پیش آمده را تحمل کنند. شاید هم دولت، فارغ از کمبود منابع ارزی، با این راهکار، می‌خواهد راه تحصیل در خارج از کشور را مسدود کند، چه فارغ التحصیلان دانشگاه‌های خارج از کشور، تجربه‌هایی را به ایران منتقل می‌کنند که با سیاست‌های کلان نظام، همسو نیست.