نسخه قابل چاپ

لیدا حسینی‌نژاد − مقامات تصمیم‌گیرنده درباره فیلترینگ اینترنت در ایران، انتشار فیلم "بی‌گناهی مسلمانان" را برای ممانعت از استفاده کاربران از خدمات شرکت گوگل بهانه کرده‌اند.

مسئولان حکومت اسلامی البته انگیزه اصلی‌شان را پنهان نمی‌کنند. انگیزه اصلی آنها، تلاش در این زمینه است که کاربران داخل ایران از سیستم‌هایی برای ارتباطات خود استفاده نکنند که حکومت کنترلی روی آنها ندارد. در این مورد یکی از مقامات دستگاه فیلترینگ گفته است: «شرکت گوگل با انتقال محتواهای موهن، غیر اخلاقی و غیر متعارف به فضای سرویس جی‌میل خود با دامنه امن https  برخلاف قوانین کشور عمل کرده است و از آنجا که امکان فیلتر شدن بخشی از این دامنه به صورت مجزا وجود ندارد، تمام سرویس امن گوگل با دامنه https:\\  از دسترس خارج می‌شود. این اقدام در حالی است که بارها در مکاتبات مختلف از شرکت گوگل خواسته شده بود تا به قوانین کشور احترام بگذارد.»(منبع) بنابر این مسئله اصلی‌ای که حکومت ایران با سرویس جی‌میل دارد، پروتوکل امن آن است.

● گفت‌وگو با محمود تجلی مهر، کارشناس اینترنت و مخابرات

پروتوکل امن چیست؟ آیا با تشدید فیلترینگ کاربران دیگر نمی‌توانند از آن استفاده کنند؟ آیا مسدود کردن جی‌میل طلایه اینترنتی به تمامی فیلتر شده به نام "اینترنت ملی" است؟

در این زمینه و پرسش‌های دیگری از این دست با محمود تجلی‌مهر، کارشناس اینترنت و مخابرات گفت‌وگو کرده‌ایم.

پروتکل https که از آن صحبت می‌کنند، چیست و چرا باعث شده که مقامات کنترل‌کننده‌ اینترنت در ایران نسبت به آن حساس باشند؟

محمود تجلی مهر: حکومت ایران می‌خواهند اینترنت ملی را راه بیندازند و خودشان هم می‌دانند که مردم خوششان نمی‌آید، اما آن ویدئو درباره پیامبر مسلمانان را بهانه کرده‌اند.

محمود تجلی‌مهر‌: https پروتکل امن همان http است. http پروتکلی ا‌ست که با آن می‌شود به وب سایت‌ها دسترسی پیدا کرد. یعنی شما وقتی یک آدرس اینترنتی را تایپ می‌کنید، مثلاً www.radiozamaneh.com این پروتکل http است که این آدرس را می‌گیرد و برآن اساس سرور شما را پیدا می‌کند و محتویات آن صفحه را به کاربر نشان می‌دهد. حالا این پروتکل امن نیست.

وقتی که از پروتکل https استفاده می‌کنید، این پروتکل یک ارتباط امن بین کامپیوتر کاربر و سرور شما برقرار می‌کند و اطلاعات را از طریق آن ارتباط امن برای کاربر می‌فرستد و در میانه‌ راه نمی‌شود محتویات این صفحه را دید. با این حال فیلترینگی که حکومت استفاده می‌کند، فقط می‌بینند که یک ارتباط امن برقرار شده است، ولی این که چه ارتباطی و چه محتویاتی از آن طریق فرستاده می‌شود، برای آن‌ها قابل دسترسی نیست. به همین خاطر وقتی بخواهند یک دسترسی را محدود کنند، می‌آیند این پروتکل https را بلوکه می‌کنند که اصلاً نشود از آن استفاده کرد.

آیا این روش به این معنا خواهد بود که برای کاربران اینترنتی در ایران دیگر راهی نخواهد بود که اطمینان داشته باشند ایمیل‌هاشان کنترل نمی‌شود؟

ایمیل جداگانه است. آن از پروتکل امنیتی دیگری استفاده می‌کند، چون سرویس ایمیل است و سرویس وب نیست و آن هم باز یک پروتکل دیگر است که آن را بلوکه می‌کنند و می‌بندند که آن هم کاربردش همین است. برای کاربران به نظر من هیچ اتفاق خاصی نیفتاده. این‌ها سعی می‌کردند این سرویس‌ها را از قبل هم ببندند. یعنی کاربران می‌توانند سایت‌هایی را که برای‌شان قابل دسترسی نیستند و در سیستم فیلترینگ هستند، با همان روش‌هایی که فیلترها را دور می‌زنند و از فیلترشکن استفاده می‌کنند، به سایت‌هایی که https باشند یا جی‌میل‌شان دسترسی پیدا کنند. یعنی هیچ اتفاق خاصی برای کاربرها نیفتاده است، فقط یک‌مقدار سرعت پایین‌تر می‌آید و سرویس‌هایی مثل جی‌میل یا گوگل یا خیلی از وب‌سایت‌هایی که آزاد و قابل دسترسی بود، الان با فیلترشکن قابل دسترسی‌ هستند. تفاوتش این است.

گفته‌اند که به غیر از سرویس جی‌میل می‌خواهند سرویس جست‌وجوگر گوگل را هم ببندند. آیا اصلاً چنین چیزی امکان دارد که بخواهند این سرویس را به شکل دائم ببندند و اگر بخواهند چنین کاری کنند، چه پیامدهایی می‌تواند برای کاربران اینترنت یا در عرصه‌ دانش و دانشگاه و حتی اقتصاد در ایران داشته باشد؟

از نظر تکنیکی بستن‌اش کاری ندارد. فقط کافی‌ است www.google.com یا سایر دومین‌های گوگل را بدهند به فیلترینگ و این‌ها دیگر قابل دسترسی نخواهند بود و پیامدهای سنگینی هم خواهد داشت. برای این که گوگل با فاصله‌ زیاد، بیشترین استفاده‌کننده را در ایران دارد و در تمام دنیا همینطور است. این‌ها بخش بزرگی از بازار را در اختیار دارند. بعد سایت‌های جست‌وجوگر دیگر مثل یاهو و دیگران با فاصله‌ی زیاد می‌‌آیند. طبیعتاً به کسی که از این برای کار خودش استفاده می‌کند، کار دانشگاهی و کار تحقیقی، لطمه می‌خورد. آقایان فکر می‌کنند مردم از گوگل استفاده می‌کنند برای فرض کنید مراجعه به سایت‌های به قول خودشان غیر اخلاقی یا اینجور کارها. یعنی اصلاً استفاده از اینترنت را به‌عنوان یک وسیله تحقیق و وسیله‌ دسترسی به اطلاعات آزادی که در دنیا وجود دارد قبول ندارند. ولی خب به کسی که کار جدی با گوگل می‌کند و دائم دارد از آن استفاده می‌کند، لطمه می‌خورد.

در سایت ایسنا آمده که روزنامه‌ جمهوری اسلامی نوشته است که مسلمان‌ها خواسته‌اند به مدت دو روز جست‌وجوگر گوگل و سایت یوتیوب را تحریم کنند. یعنی روز دوشنبه و سه‌شنبه. این خبرگزاری نوشته است که پیش‌‌بینی می‌شود این تحریم موجب افت سهام گوگل و واردشدن یک خسارت ۲۱۰ میلیون دلاری به گوگل شود. آیا به نظر شما چنین تحریمی واقعاً موجب وارد شدن چنین خسارتی به گوگل می‌شود؟

این استدلال‌ها آن قدر سخیف است که اگر آدم بخواهد به این‌ها پاسخ دهد، باید خودش را برساند به همان سطح.

وقتی که از پروتکل https استفاده می‌کنید، این پروتکل یک ارتباط امن بین کامپیوتر کاربر و سرور شما برقرار می‌کند و اطلاعات را از طریق آن ارتباط امن برای کاربر می‌فرستد و در میانه‌ راه نمی‌شود محتویات این صفحه را دید. با این حال فیلترینگی که حکومت استفاده می‌کند، فقط می‌بینند که یک ارتباط امن برقرار شده است، ولی این که چه ارتباطی و چه محتویاتی از آن طریق فرستاده می‌شود، برای آن‌ها قابل دسترسی نیست.

اصلاً ما خودمان را برسانیم به همان سطح و سعی کنیم این تفکر را دنبال کنیم و ببینیم یعنی چه. این‌ها می‌گویند سهام گوگل افت می‌کند. اولاً چنین اتفاقی نمی‌افتد. حالا انگار گوگل همین امروز می‌خواهد همه‌ سهامش را بفروشد که حالا افت کند و به آن خسارت وارد شود. بازار بورس با مکانیسم‌های دیگری کار می‌کند. این‌ها یک‌مقدار خوش‌خیالی و خیالپردازی‌ است و چیز دیگری نیست. از طرف دیگر هم می‌گویند مسلمان‌ها خواسته‌اند! کدام مسلمان‌ها خواسته‌اند؟ این‌هایی که دارند سروصدا می‌کنند فکر می‌کنید تعدادشان چقدر است؟ در لیبی و پاکستان آدم‌های بیگناه را کشتند، سفیر آمریکا را در لیبی کشتند و در پاکستان خودشان همدیگر را کشتند و به پلیس لطمه زدند.

این‌ها مگر چند نفرند؟ دنیای اسلام به این قضیه عکس‌العمل جدی نشان نداده است. کسی یک ویدئوی احمقانه تهیه کرده و یکجایی گذاشته فقط برای این که مسلمان‌ها را تحریک کند. یک عده اقلیت خیلی خیلی کوچک و جاهل‌تر از تهیه‌کننده آن ویدئو هم یک‌سری سروصدا کرده‌اند. دنیا اصلاً کاری به این کارها ندارد. من فکر می‌کنم جمهوری اسلامی وقتی دید حرکاتی که در پاکستان و لیبی شد در ایران نشد و مردم حتی نریختند به خیابان تا از این کارها کنند، حالا به‌جز کسانی که خودشان سازماندهی کرده‌اند، خواستند بگویند که ما هم این وسط حرفی برای گفتن داریم و می‌خواهیم چیزی بگوییم. وگرنه کل خبر محدود کردن جی‌میل، اصلاً ربطی به آن ویدئو ندارد. گوگل هم از آن بدتر. با گوگل شما فقط می‌توانید ویدئو را پیدا کنید. خود ویدئو را باید در سایت دیگری جست‌وجو کنید ازجمله یوتیوب. بلوک کردن گوگل و جی‌میل و این‌ها خیلی احمقانه است. مردم می‌روند یاهو استفاده می‌کنند و ویدئو را پیدا می‌کنند. البته اگر در آن سایت، ویدئو آزاد باشد. یعنی کل این داستان متناقض و ابتدایی است و من واقعاً نمی‌دانم چه واژه‌ای روی آن بگذارم. به‌هرحال یک حرکت جاهلانه و مسخره است.

حالا از آنجایی که روزهای گذشته هم وزیر ارتباطات ایران اعلام کرده بود که از این هفته شبکه‌ ملی اطلاعات و اینترنت ملی شروع به کار می‌کند، شما ارتباط بین اینترنت ملی و این فشارهای جدید را چطور می‌بینید؟

این بلوک کردن جی‌میل ارتباط مستقیم پیدا می‌کند به آن ایمیل ملی که خودشان راه انداخته‌اند که هر کسی بیاید تمام اطلاعات شخصی‌اش را، همه چیزش را در اختیار بگذارد و ایمیلش را هم از این‌ها بگیرد و این‌ها هم دیگر کنترل صددرصد روی ایمیل مردم داشته باشند. این چیزی نیست که مردم دوست داشته باشند.

این ارتباط به نظر من منطقی‌تر است. یعنی این را می‌شود به‌عنوان یک دلیل پذیرفت. این که حکومت ایران می‌خواهد اینترنت ملی را راه بیندازد و خودش هم می‌داند که مردم از این امر خوششان نمی‌آید، اما آن ویدئو درباره پیامبر مسلمانان را بهانه این کار کرده‌ است. از این حرکت کسی هم استقبال نکرده و به‌هرحال به نوعی محدودیت اینترنت و محدودیت آزادی‌ اطلاعات است. حال این قضیه ویدئو را بهانه‌ای کرده‌اند تا اینجور حرکات را اعمال کنند.

این بلوک کردن جی‌میل ارتباط مستقیم پیدا می‌کند به آن ایمیل ملی که خودشان راه انداخته‌اند که هر کسی بیاید تمام اطلاعات شخصی‌اش را، همه چیزش را در اختیار گردانندگان آن بگذارد و ایمیلش را هم از این‌ها بگیرد تا دیگر کنترل صددرصد روی ایمیل مردم داشته باشند. این چیزی نیست که مردم دوست داشته باشند. حالا این ویدئو را بهانه کرده‌اند که جی‌میل را بلوک کنند، وگرنه جی‌میل ربطی به آن ویدئو ندارد و مسئله‌ گوگل هم همینطور. در واقع می‌خواهند برای اینکه بتوانند یک موتور جست‌وجوی ملی راه بیندازند یا اینترنت را محدود کنند یا هر چیز دیگر، به نوعی لابی کنند، برای اینترنت ملی می‌خواهند لابی کنند. این ارتباط معقول‌تر است.

حالا از نظر شما این محدودیت چقدر می‌تواند دوام پیدا کند و یا چقدر عملی‌ است؟ آیا واقعاً اختناق اینترنتی به طور صددرصد امکان دارد؟

از نظر تکنیکی بله امکان دارد. می‌شود کل کشور را بست و سه چهارتا مسیر تعیین کرد که از طریق آن مسیرها ارتباط اینترنت ملی ایران با خارج برقرار شود و آن را هم کنترل کرد روی کاغذ. بله این امکان‌پذیر است. ولی هر زمانی که محدودیت ایجاد شود برای اینترنت و هر ساعتی که گوگل بلوکه شود و دسترسی آزاد به اطلاعات آزاد در اینترنت نباشد، لطمه‌ سنگین به کشور می‌خورد. منتهی برای آقایان این چیزها مطرح نیست. به دانشجویی که دارد کار تحقیقاتی می‌کند یا به شرکت‌هایی که کار گسترده‌ تجاری می‌کنند و به همین پروتکل‌ها، به همین جی‌میل و به همین سرویس‌ها وابسته هستند لطمه می‌خورد. به اقتصاد کشور لطمه می‌خورد. یعنی یک کشور مسئول حتی یک ثانیه این فکر را به ذهن خود راه نمی‌دهد که اینترنت را محدود کند. منتهی برای این آقایان این چیزها مطرح نیست.

فکر می‌کنید این روند را ادامه دهند یا این محدودیت یک فشار موقتی‌ خواهد بود؟

به نظر من یک فشار کاملاً موقتی ا‌ست. چون یکسری از این پروتکل‌هایی که این‌ها بلوکه می‌کنند، خودشان هم از آن‌ها استفاده می‌کنند. شرکت‌های خودشان، تمام این شرکت‌های اقماری که راه انداخته‌اند و کارهای تجاری می‌کنند و این تحریم‌ها را دور می‌زنند، همه این‌ها از همین سرویس‌ها دارند استفاده می‌کنند. پس به خودشان لطمه می‌خورد و بنابراین یک مسئله‌ موقتی در میان ا‌ست. اگر بخواهند ادامه دهند، بالاخره مردم هم اعتراض می‌کنند. مردم هم ساکت نمی‌نشینند. به نظر من برخورد حکومت در زمینه اینترنت، فقط یک حرکت تبلیغاتی‌ است. بازهم تکرار می‌کنم می‌خواهند این قضیه ویدئو را ربط دهند به اینترنت ملی خودشان و یک‌مقدار لابی درست کنند برای اینترنت ملی و اینجور داستان‌ها. ولی به نظر من این یک حرکت موقتی ا‌ست. حالا یک هفته، دو هفته یا یکماه بتوانند آن را نگهدارند، ولی نمی‌توانند آن را در درازمدت حفظ کنند.