نسخه قابل چاپ

بیژن روحانی - پس از بارها اخطار سازمان یونسکو، سرانجام ژئو پارک جزیره قشم از شبکه جهانی ژئوپارک‌های این سازمان خارج شد. شاید بتوان این اتفاق را یکی دیگر از رکوردهای تاریخی منفی در زمینه مدیریت محیط زیست ایران و پارک‌های طبیعی ایران به شمار آورد. در سال گذشته سازمان یونسکو از مدیریت این منطقه طبیعی انتقاد کرده و از ایران خواسته بود تا مطابق ضوابط و مقرارات ژئوپارک‌ها عمل کند و گرنه این پارک از شبکه جهانی‌ها ژئو پارک‌ها حذف خواهد شد. اکنون و با گذشت حدود یک سال از اخطار یونسکو و با عملی نشدن در خواست‌‌های کارشناسان آن سازمان، نام این پارک دیگر در فهرست ژئو‌پارک‌ها به چشم نمی‌خورد.

ژئو پارک جزیره قشم، تنها ژئو پارک ایران و خاورمیانه بود. تاکنون تعداد اندکی از کشورها توانسته‌اند یک منطقه طبیعی را به عنوان ژئوپارک در این شبکه جهانی معرفی کنند. قشم که در سال‌۱۳۸۵ توانسته بود با به اثبات رساندن ارزش‌های طبیعی و فرهنگی خود در این فهرست قرار بگیرد، بعد از شش سال به دلیل عملکرد ضعیف مدیریتی از این فهرست خارج شده است. کشور چین با معرفی و ثبت ۲۷ ژئو پارک‌، در صدر کشورهایی قرار دارد که از ظرفیت‌های این پارک‌های طبیعی به درستی استفاده می‌کنند.

ژئو پارک چیست؟

 ژئوپارک به مناطقی طبیعی گفته می‌شود که دارای جاذبه‌های علمی و زمین‌شناختی هستند و علاوه برآن، جاذبه‌های فرهنگی و طبیعی دیگر نیز بر ارزش‌ آن‌ها می‌افزاید. این محدوده‌های جغرافیایی باید توسط یک مدیریت واحد به طور دائم تحت مراقبت و حفاظت باشد تا ارزش‌های طبیعی و زمین شناختی آن‌ها محفوظ بماند. شبکه جهانی ژئوپارک‌ها که توسط سازمان یونسکو تاسیس شده است ضمن ثبت پارک‌های ارزشمند سه هدف اصلی را در زمینه حفاظت، آموزش، و زمین گردشگری یا ژئوتوریسم دنبال می‌کند.

پیش‌تر یونسکو از ایران خواسته بود تا امکانات و ساختار مدیریتی مناسب را برای محوطه‌هایی که در قشم دارای جاذبه زمین شناختی هستند فراهم کنند. ایران برای این کار زمان کافی در اختیار داشت، اما نتوانست از این زمان به درستی استفاده کند. اطلاعات این مناطق می‌بایست در اختیار عموم قرار می‌گرفت و به طور عمده جامعه محلی و بومی به عنوان سرمایه‌های اصلی انسانی آموزش داده می‌شدند تا در مدیریت آن همکاری می‌کردند. یکی از اهداف یونسکو استفاده از جامعه محلی و افراد بومی برای حفاظت و معرفی این پارک‌هاست. همچنین قرار بود در قشم مسیرهای دسترسی، تابلوهای معرفی و اطلاع  رسانی قرار بگیرد. حفاظت کردن اصولی از مناطقی که دارای سنگواره و فسیل‌های جانوری و گیاهی هستند نیز جزو درخواست‌های یونسکو از ایران بوده است. همچنین مدیریت پارک از ایجاد زیرساخت‌های مناسب برای گردشگران و احداث محل اقامت آنها، با رعایت استانداردهای زیست محیطی و حفظ چشم‌انداز طبیعی در این منطقه ناتوان بوده است.

سکوت و پنهان‌کاری

ژئوپارک سابق جزیره قشم زیر نظر سازمان منطقه آزاد قشم اداره می‌شد و عملا سازمان محیط زیست دخالت چندانی در مدیریت آن نداشت. پس از اخطارهای یونسکو نام این پارک حدود دو ماه پیش از فهرست خارج شد اما مسئولان منطقه آزاد قشم این خبر را برای مدتی از رسانه‌ها پنهان کردند. اکنون در توجیه این پنهان‌کاری گفته می‌شود هدف آن‌ها مذاکره برای بازگرداندن قشم به این فهرست بوده است. محمد هاشم داخته مدیر ژئوپارک قشم اعلام کرده است در صورت رعایت برخی موارد امکان بازگشت قشم به فهرست شبکه جهانی ژئوپارک‌ها وجود دارد.

بودجه‌ میلیاردی و طرح‌های بی‌سرانجام

ژئوپارک سابق قشم توانسته بود بودجه به نسبت مناسبی را نسبت به سال‌های قبل برای ایجاد ساختارهای مدیریتی و حفاظتی دریافت کند. به گفته مدیر این ژئوپارک سابق، بودجه امسال این پارک در حدود دو میلیارد تومان بوده است. اکنون سئوال بسیاری از کارشناسان محیط زیست این است که این بودجه میلیاردی در چه راهی و چگونه مصرف شده است که نتوانسته در جهت معیارها و استانداردهای جهانی حرکت کند و در نهایت به حذف آن منجر شده است؟

جزیره قشم و جاذبه‌های طبیعی آن در سال‌های اخیر با تهدیداتی محیط زیستی مانند توسعه و ساخت و ساز خارج از ضابطه و همچنین آلودگی‌های مختلف محیطی تهدید شده است. حضور ژئوپارک جزیره قشم در فهرست شبکه جهانی ژئوپارک‌ها می‌توانست به عنوان ابزاری قوی برای حفاظت بهتر از ارزش‌های طبیعی و زمین‌شناختی آن مورد استفاده قرار بگیرد و مانع از برخی پروژه‌های ناخواسته شود.

جابه‌جایی‌های متعدد در سطح مدیران و بی‌ثباتی مدیریتی نیز یکی از دلایلی است که مانع از اجرا شدن برنامه‌های مناسب جهت معرفی و  حفاظت ارزش‌های طبیعی جزیره قشم شده است. در حالی که بسیاری از کشورهای جهان از قرار گرفتن نام آثار طبیعی و فرهنگی خود در فهرست‌های جهانی به عنوان ابزاری برای معرفی هر چه بهتر خود سود برده و نظر مثبت مردم دنیا را به سوی خود برمی‌گردانند، ایران اکنون یکی از فرصت‌های طلایی خود را از دست داده است.

 کارشناسان محیط زیست می‌گویند ایران به دلیل داشتن ارزش‌های طبیعی فراوان قابلیت معرفی چندین ژئوپارک دیگر را به سازمان یونسکو دارد، اما  با وجود ضعف در دستگاه مدیریتی و خط خوردن نام قشم، کار ایران در آینده با دشواری‌های بیشتری برای جلب اعتماد سازمان یونسکو همراه خواهد بود.