نسخه قابل چاپ

بیژن روحانی - مشکلات محیط زیستی منطقه زاگرس در ایران، در یک همایش ملی مورد بررسی کارشناسانی از سازمان حفاظت محیط زیست و تعدادی از دانشگاه‌های کشور قرار گرفت. این همایش سراسری که در تاریخ ۲۵ آبان ماه و در خرم‌آباد برگزار شد از زوایای مختلف به مسائلی پرداخت که امروز گریبان‌گیر حفاظت پایدار از محیط زیست کم نظیر زاگرس در غرب ایران است.

محورهای اصلی این همایش شامل «ابعاد حقوقی حفاظت» و همچنین «محیط زیست» بود و در هرکدام از این محورها موضوعات مختلفی به بحث گذاشته شد. تنوع زیستی زاگرس و مخاطرات و راهکارهای پیش روی آن، مدیریت زباله و نخاله در زاگرس، بررسی خطوط انتقال نیرو و تاثیر آلودگی نفتی بر محیط زیست زاگرس، صنایع آلاینده و فاضلاب، ضرورت حفاظت از گونه‌‌های آندمیک زاگرس، تاثیر برداشت‌های غیراصولی بر محیط زیست زاگرس، اثرات آلودگی آب و خاک و هوا بر جوامع انسانی، و نقش سازمان‌های مردم‌نهاد جزو موضوعاتی بودند که در محور محیط زیست این همایش بررسی شدند.

در بخش ابعاد حقوقی نیز موضوعاتی مانند ابعاد حقوقی تخریب محیط زیست و منابع طبیعی، جایگاه حقوقی در مدیریت محیط زیست زاگرس و ابعاد حقوقی برخورد با متخلفین تخریب محیط زیست مورد بحث حاضران قرار گرفت. دبیرخانه این همایش از دریافت بیش از ۵۰۰ مقاله در زمینه‌های مرتبط با محور بحث‌ها خبر داده است.

زیست‌بومی کم‌نظیر در پهنه فلات ایران

محورهای اصلی همایش ملی محیط زیست زاگرس، تنوع زیستی زاگرس و مخاطرات و راهکارهای پیش روی آن، مدیریت زباله و نخاله در زاگرس، بررسی خطوط انتقال نیرو و تاثیر آلودگی نفتی بر محیط زیست زاگرس بود. 

زاگرس را یکی از مهم‌ترین و راهبردی‌ترین زیستگاه‌های کوهستانی ایران لقب داده‌‌اند. اندوخته‌های طبیعی، جانوری و گیاهی این کوهستان بزرگ آن را به یکی از غنی‌ترین زیستگاه‌های کوهستانی در جهان نیز تبدیل کرده است. حدود چهل درصد از منابع آب شیرین ایران از زاگرس سرچشمه می‌گیرد. پوشش جنگلی گسترده زاگرس مانع از بروز سیلاب‌ها و همچنین خشکسالی می‌شود. به گفته پژوهشگران، کوهستان‌های زاگرس از مناطقی در کرانه‌های دریاچه وان در ترکیه آغاز می‌شود و استان‌های آذربایجان غربی، کردستان، کرمانشاه، ایلام، لرستان، چهار محال و بختیاری، اصفهان، کهگیلویه و بویر احمد، فارس و بخش‌هایی از استان خوزستان را در بر‌می‌گیرد.از مهمترین ارتفاعات زاگرس می‌توان از دنا، زردکوه و اشترانکوه نام برد. وجود شش میلیون هکتار در زاگرس، این منطقه وسیع را به زیستگاهی کم نظیر برای گونه‌های مختلف جانوری تبدیل کرده است.

آسیب‌های جدی به زیسب‌بوم زاگرس

گرچه ارزش‌های طبیعی زاگرس و نقش آن در زندگی مردمان زاگرس نشین در چندین استان ایران به خوبی روشن است، اما این زیستگاه کم نظیر در دل فلات ایران با مخاطرات گوناگونی رو به روست. از بین رفتن جنگل‌ها، آلودگی‌های خاک، آب و هوا و برداشت بی رویه از منابع طبیعی جزو برخی از این مخاطرات هستند.

بررسی‌ها نشان می‌دهد مهم‌ترین عواملی که باعث از بین رفتن جنگل‌های زاگرس می‌شوند عبارتند از توسعه ناهماهنگ، تبدیل جنگل‌ها به زمین‌های کشاورزی یا کاربری‌های دیگر، چرای دام‌ها، تامین سوخت از چوب‌های جنگلی و همچنین وقوع آتش‌سوزی‌های متعدد. مجید مخدوم از استادان دانشگاه تهران در این همایش خبر از نابودی سالانه ۶۳ هزار هکتار از جنگل‌های زاگرس و شمال ایران داد. به گفته‌ی آقای مخدوم لازم است برای جلوگیری از تخریب جنگل‌ها، سوخت جایگزین، یعنی گاز، در بسیاری از روستاها و شهرهای منطقه زاگرس برای مردم فراهم شود تا آن‌ها برای تامین سوخت درختان جنگلی را از بین نبرند.

پرژه زاگرس

مجید مخدوم از استادان دانشگاه تهران در این همایش خبر از نابودی سالانه ۶۳ هزار هکتار از جنگل‌های زاگرس و شمال ایران داد. 

به دلیل اهمیت زیاد منطقه زاگرس، از سال ۲۰۰۲ میلادی یک برنامه بین‌المللی با مشارکت سازمان محیط زیست ایران، برنامه عمران سازمان ملل متحد (UNDP) و تسهیلات محیط زیست جهانی (GEF) در این منطقه آغاز شد که هدف از آن به وجود آوردن روش‌های نوین در مدیریت منابع منطقه، توجه به جوامع محلی، توسعه پایدار وهمچنین حفاظت از محیط زیست بود. با این حال سال گذشته مسئولان این پروژه در ایران اعلام کردند پس از گذشت نه سال از آغاز این طرح، پیشرفت اندکی در حفاظت از زیست بوم زاگرس حاصل شده است. این پروژه تا سال ۲۰۱۴ تمدید شده است و ایران و سازمان ملل متحد امیدوار هستند تا آن زمان بتوانند الگوهای جدید را برای حفاظت از محیط زیست این منطقه به وجود آورند.

ارزش‌های فرهنگی منطقه زاگرس

منطقه زاگرس به دلیل برخورداری از تنوع زیستی و دارا بودن منابع طبیعی متعدد از دوران بسیار کهن محل زندگی انسان و همچنین زادگاه تمدن‌ها و فرهنگ‌های مختلف بوده است. کوهستان‌های زاگرس یکی از مهم‌ترین مکان‌های استقرار انسان‌های پیش از تاریخ بوده است. این کوهستان‌ها با طول تقریبی هزار و چهارصد کیلومتر و عرض بین صد و بیست تا دویست و پنجاه کیلومتر در حاشیه سرزمین میان‌رودان (بین‌النهرین) قرار دارد. مطالعات بسیاری از باستان‌شناسان نشان می‌دهد که انسان برای نخستین بار و در دشت‌هایی میان کوهستان‌های زاگرس توانسته است حیوان و همچنین گندم و جو را اهلی کند.  در دوران تاریخی نیز زاگرس محل حضور و رشد اقوام و فرهنگ‌های گوناگونی بوده است.

در همین زمینه:

پیشرفت اندک در حفاظت از زیست‌بوم زاگرس