نسخه قابل چاپ

ریچارد لووت - براساس اعلام پژوهشی جدید، زمین‌لرزه و سونامی عظیمی که اسفندماه سال گذشته ژاپن را بر خود لرزاند، چنان قدرتی داشته که ارتعاشات ژرفای زمین را تا نزدیکی‌های فضا رسانده است!

به‌گفته «امیل اوکال» (Emile Okal)، ژئوفیزیکدانی از دانشگاه نورث‌وسترن که در این پژوهش نقشی نداشته، لرزش‌های عمودی زمین و امواج دریایی ناشی از آن، ارتعاشاتی را پدید آورده‌اند که بر لایه‌های هوای مسلط بر فراز آن منطقه از زمین اثر نهاده‌اند.

این فرآیند، از زمان وقوع زمین‌لرزه‌های پیشین هم اتفاق آشنایی برای دانشمندان تلقی می‌شد، اما لرزه‌های ناشی از زمین‌لرزه اخیر ژاپن، بارزترین نمونه از این رخداد را به نمایش گذاشت. این لرزه‌ها در نزدیکی‌های زمین- درست مثل امواج کم‌بسامد صوتی- بسیار ریز و نامحسوس‌ بوده و بسامدشان تقریباً معادل ابعاد لرزه‌های عمودی زلزله است، اما به‌گفته اوکال هرچه این امواج از سطح زمین بالاتر بروند و در هوایی رقیق‌شونده پیشروی کنند، انبساط می‌یابند. درازای دامنه امواج ناشی از زمین‌لرزه ژاپن، با رسیدن به ارتفاعی که حد معمول پرواز هواپیماهاست- حدود 9100 متر- به حدود یک متر رسیده بود و البته این مقدار حتی برای تولید دست‌انداز خفیفی در مسیر یک هواپیما هم کفایت نمی‌کرد، اما در ارتفاعات بالاتر جو زمین و در لایه‌ای موسوم به یونوسفر، این امواج تا چندین هزار برابر ابعاد اصلی‌شان تقویت شده بودند.

یونوسفر، لایه‌ای متشکل از گازهای به نسبت داغی است که به واسطه فعل و انفعالات پیوسته‌شان با ذرات پرانرژی ناشی از انفجارهای خورشیدی، همیشه باردار هستند. امواج بالارونده زمین‌لرزه، این گازها را چنان فشردند که بر امواج رادیویی مصنوعی (همچون امواجی که برای رد و بدل داده‌های GPS استفاده می‌شود) مؤثر واقع شدند. اوکال می‌گوید: «اگر دستگاه GPS فوق‌العاده دقیقی در اختیارتان بود، آن را می‌توانستید حس کنید.»

برخی دانشمندان حتی از این آشفتگی‌های رادیویی، به‌منظور ردگیری سونامی‌های خاموشی که در دریاهای آزاد و به دور از سواحل مسکونی رخ می‌دهند نیز استفاده می‌کنند، اما اوکال معتقد است این روش آنقدرها برای به‌کارگیری در سامانه‌های هشداردهنده کاربردی نیستند، چراکه تنها دقت گیرنده‌های زمینی GPS برای تشخیص چنین آشفتگی‌هایی به حد کافی بالاست، و ضمناً تا سیگنال‌های ناشی از این رخداد در محدوده این گیرنده‌ها قرار گیرد، امواج مرگبار سونامی، دیگر به ساحل رسیده‌اند. راه کاربردی‌تر، استفاده از آن دسته امواجی‌ست که با انعکاس از سطح زیرین یونوسفر، بر انحنای زمین چیره و در آن‌سوی سیاره قابل دریافت می‌شوند. اوکال می‌گوید: «افرادی هم‌اکنون درصدد استفاده از چنین روشی برای ساخت هشداردهنده‌های سونامی هستند.»

پژوهش مزبور، در شماره اخیر نشریه پژوهش‌های ژئوفیزیکی (Journal of Geophysical Research) انتشار یافته است.

منبع: National Geographic 

توضیح تصویر:
مدل رایانه‌ای پیش‌بینی ارتفاع امواج ناشی از سونامی اخیر ژاپن در پهنه اقیانوس آرام/ منبع: NOAA