نسخه قابل چاپ

‌‌‌بیژن روحانی-با گسترش بحران زیست‌محیطی در شاخ آفریقا و اعلام وضعیت قحطی توسط سازمان ملل متحد در سومالی، سازمان‌های امدادرسان جهانی از کشورهای مختلف خواسته‌اند تا برای نجات میلیون‌‌ها نفر از خطر گرسنگی و مرگ در این منطقه اقدام کنند.

به گفته مقامات سازمان ملل بیش از سه میلیون و هفتصدهزار نفر به کمک‌های فوری غذایی نیاز دارند و حدود هشت میلیون نفر دیگر هم در کشورهای همسایه، یعنی کنیا و اتیوپی، نیازمند دریافت مواد غذایی هستند. اکنون از میلیون‌ها نفری که در وضعیت اضطراری به‌سر می‌برند به عنوان پناهجویان اقلیمی، محیط زیستی و خشکسالی نام‌برده می‌شود.

ژوزت شیران، مدیر برنامه غذایی سازمان ملل متحد اعلام کرده است نیاز به سیصد میلیون دلار کمک فوری برای نجات قحطی‌زدگان وجود دارد. به‌جز مواد غذایی، نیاز فوری به آب آشامیدنی سالم، سرپناه و سرویس‌های بهداشتی نیز جزو نیازهای فوری قحطی زدگان و پناهجویان اقلیمی در سومالی است.

به گفته امدادرسانان هر روز تاخیر در دریافت کمک‌ها باعث مرگ کودکان و افراد ناتوان دیگر می‌شود. خشکسالی اخیر در شاخ آفریقا بدترین خشکسالی در طول 60 سال گذشته است و بسیاری دلیل آن را تغییرات اقلیمی و آب و هوایی و همچنین چرخه‌های بزرگ خشکسالی می‌دانند.

تغییرات اقلیمی و گرم‌شدن زمین 

هستند کسانی که می‌گویند وقوع چنین بحرانی کاملاً قابل پیش‌بینی بوده است، اما دولت‌های منطقه و همچنین جامعه جهانی و سازمان‌های بین‌المللی اقدام‌های کافی را در زمان مناسب برای جلوگیری از آن انجام نداده‌اند.

جان ویدال، پژوهشگر و دبیر بخش محیط زیست روزنامه گاردین نیز ازجمله کسانی است که بیش از آن‌که طبیعت و چرخه‌های بزرگ خشکسالی را مسئول زندگی میلیون‌ها نفر در شاخ آفریقا بداند، به شدت از سیاستمداران آفریقایی و همچنین غربی در بروز این بحران انتقاد کرده است.

او در یادداشتی که به تازگی در گاردین در این زمینه منتشر کرده نوشته است: «حدود پنجاه سال پیش، چرخه‌ی تغییرات اقلیمی در شاخ آفریقا هر ده سال یک‌بار تکرار می‌شد که معمولاً قحطی و خشکسالی را نیز به همراه خود داشت، اما بعد در دهه 80 میلادی این چرخه به هر پنج سال یک‌بار کاهش یافت و از دهه نود به بعد به هر سه یا دو سال یک‌بار خشکسالی تکرار شد. در طول ده سال گذشته نیز چندین و چندبار قحطی و خشکسالی گریبان مردم این منطقه را گرفته است. با آن که شکی نیست که تغییرات اقلیمی و آب و هوایی در به وجود آمدن این بحران سهم دارند و شاخ آفریقا در سال‌های اخیر به طرز محسوسی گرم‌تر و خشک‌تر از سابق شده است، اما نمی‌توان از کنار عوامل دیگر نیز به سادگی گذشت. این وضعیت، به اعتقاد جان ویدال، یک فاجعه کاملاً قابل پیش‌بینی بوده است که به طور عمده به دلیل عوامل انسانی به این سطح از بحران رسیده و متاسفانه تاکنون بارها در این منطقه تکرار شده است. تنها چیز جدید در آن شاید آمار کودکانی باشد که در برابر دوربین‌های تلویزیونی جان می‌دهند. میلیون‌ها نفری که اکنون در رسانه‌های جهان سخن از فرار آن‌ها از فاجعه می‌رود، در سال ۲۰۰۸ نیز با چنین بحرانی روبه‌رو بودند. حتی برنامه غذایی سازمان ملل که درخواست کمک فوری سیصد میلیون دلاری کرده در سال ۲۰۰۸ نیز درخواست مشابهی را برای مقابله با "سونامی گرسنگی" در این منطقه مطرح کرده بود، و همان کشورهایی که در آن زمان در اجابت این درخواست تعلل و کندی از خود نشان دادند اکنون نیز چنین واکنشی دارند.»

از سوی دیگر وضعیت زیست محیطی منطقه نیز، وقوع بحران را کاملاً قابل پیش‌بینی می‌کرد. از ابتدای سال‌جاری، اتیوپی و کنیا با کاهش شدید بارش روبه‌رو شدند و در سومالی نیز در دو سال گذشته خبری از باران نبوده است. بنابراین سازمان‌های امدادرسان و دولت‌ها از حداقل یک‌سال پیش می‌دانستند که با چنین وضعیتی در منطقه روبه‌رو خواهند شد و اکنون نمی‌توانند ادعای غافلگیری کنند، اما تنها اکنون و زمانی که مرگ کودکان بر اثر گرسنگی آغاز شده است، ناگهان بسیاری از آن‌ها به جنب و جوش افتاده‌اند.

جنگ، خشونت و ویرانی 

جنگ‌های خونین و وضعیت به شدت ناپایدار امنیتی در سومالی نیز در تشدید بحران نقش بسیار مهمی داشته است. از این رو باید گفت عوامل انسانی نیز در این میان به شدت دخیل است. جنگ‌ها انسان‌ها را فقط به‌طور مستقیم هدف قرار نمی‌دهند، بلکه به‌طور غیر مستقیم نیز با از میان بردن منابع اقتصادی، انسانی و طبیعی و همچنین سلب امنیت، امکان گسترش بحران‌های مختلف و قربانی شدن تعداد بیشتری از انسان‌ها را فراهم می‌کنند. سومالی چندین سال است که با جنگ‌های داخلی و دخالت خارجی روبه‌رو است.

به جز عوامل ذکر شده اما باید از نابودی تدریجی اقتصادهای کوچک محلی به خصوص گله‌داری در سال‌های اخیر به دلیل بی‌توجهی دولت‌ها نام‌برد. وجود گله‌داران که زمانی به طور گسترده در شاخ آفریقا گسترده بودند می‌توانست در وضعیت فعلی از شدت و گستردگی بحران بکاهد.

اکنون برای خروج از بحران فعلی و رفع نیازهای اولیه قحطی‌زدگان به چند صد میلیون دلار کمک نیاز هست، اما این مبلغ اگر در سال‌های گذشته برای حمایت از دامداران، ایجاد ذخایر کافی مواد غذایی، آموزش و بهداشت، مدیریت منابع آبی و بهبود حمل و نقل در این منطقه سرمایه‌گذاری شده بود اکنون مردم می‌توانستند با بحران خشکسالی بهتر مقابله کنند. اگر بار دیگر و پس از خروج از بحران فعلی نیز، کمک‌های مالی برای توسعه بلندمدت سرمایه‌گذاری نشوند، دوباره به مدت کوتاهی جهان شاهد آوارگی و گرسنگی میلیون‌ها نفر در شاخ آفریقا خواهد بود.