نسخه قابل چاپ

بیژن روحانی-با پایان سی و پنجمین نشست کمیته میراث جهانی، بیست و پنج اثر جدید در فهرست سازمان یونسکو به عنوان میراث طبیعی و فرهنگی جهان به ثبت رسیدند.

ایران توانست مجموعه‌ای از باغ‌های خود را که به صورت یک پرونده واحد ارائه شده بود در بخش میراث فرهنگی جهان به ثبت برساند؛ پرونده‌ای تکمیل که به گفته کارشناسان یونسکو، جای هیچگونه تردیدی برای ثبت باغ ایرانی برجای نگذاشت.

این پرونده شامل نه باغ از دوره‌های مختلف تاریخی است که در ضمن معرف تنوع جغرافیایی در ایران نیز هستند. باغ‌های باستانی پاسارگاد و ارم در استان فارس، چهلستون و فین در استان اصفهان، اکبریه در بیرجند و در خراسان جنوبی، عباس‌آباد بهشهر در مازندران، دولت‌آباد در یزد، و باغ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های پهلوان‌پورمهریز و شازده ماهان در استان کرمان.

باغ‌های ایرانی به جز ارزش‌های تاریخی و معماری، نشان‌دهنده رابطه ویژه انسان با طبیعت و چگونگی به نظم درآوردن تصویر آرمانی از زیست بهینه در پهنه جغرافیای گسترده ایران است.

نشست کمیته میراث جهانی یونسکو در روزهای ۱۹ تا ۲۹ ماه ژوئن در پاریس برگزار شد. ایران با ثبت باغ‌های ایرانی توانست شمار آثار خود در فهرست میراث جهانی یونسکو را به سیزده عدد برساند، اما به غیر از پرونده باغ‌ها که در بخش فرهنگی ثبت شد، ایران پرونده دیگری را نیز برای بخش میراث طبیعی ارائه کرده بود که موفق به ثبت آن نشد.

پرونده جنگل‌های حرا در جنوب ایران اگر مورد تصویب کمیته میراث جهانی قرار می‌گرفت، نخستین اثر طبیعی ایران بود که در فهرست یونسکو جای می‌گرفت.

ایران با آن‌که در طول دهه‌های گذشته سعی فراوانی در ثبت آثار تاریخی و فرهنگی خود کرده است اما تاکنون هیچ اثری که معرف ویژگی‌های منحصر به فرد طبیعت و محیط زیست ایران باشد نتوانسته است به فهرست میراث جهانی راه یابد.

مسئولان سازمان میراث فرهنگی ایران اعلام کردند با آن که پرونده جنگل‌های حرا را پیشتر به یونسکو ارسال کرده بودند، اما هنگام برگزاری جلسات کمیته میراث جهانی در پاریس، به ناگهان از مطرح کردن آن منصرف می‌شوند زیرا پس از مشورت با کارشناسان «اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت» یا IUCN متوجه نقایصی در برنامه مدیریتی آن می‌شوند.

به گفته مسئولان ایرانی لازم است برنامه حفاظت و مدیریت این جنگل‌ها در هماهنگی میان سازمان میراث فرهنگی، وزارت جهاد کشاورزی و سازمان حفاظت محیط زیست تهیه و تدوین شود؛ امری که با توجه به مطرح نشدن پرونده ایران به نظر می‌رسد تاکنون به صورت جدی از آن غفلت شده است.

جنگل‌های حرا یا مانگرو نوع ویژ‌ه‌ای از درختان را دربرگرفته‌اند که در مرز میان خشکی و آب می‌رویند و از آب شور استفاده و آن را به آب شیرین تبدیل می‌کنند.

پرونده جنگل‌های حرا در ایران شامل مناطقی در تنگه خوران در خلیج فارس و میان جزیره قشم تا سواحل جنوبی ایران است. با این‌حال این درختان در دیگر نقاط ایران مانند استان بوشهر و همچنین خلیج گواتر در استان سیستان و بلوچستان نیز می‌روید.

وسعت جنگل‌های حرا در تنگه خوران در کل منطقه بی‌نظیر و از این لحاظ یک پناهگاه حیات وحش کمیاب به خصوص برای پرندگان مهاجر به وجود آورده است؛ به طوری که بیش از 90 گونه از پرندگان که شمار آنها به بیش از 50 هزار عدد می‌رسد در این منطقه زندگی می‌کنند.

در مهرماه سال ۱۳۸۹ بازرسان «اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت» و یونسکو از این منطقه بازدید کردند تا ارزش‌های جهانی آن را مورد تایید قرار دهند. با این‌حال ایران می‌بایست پرونده معرفی و همچنین برنامه مدیریتی خود را در این فاصله تکمیل می‌کرد.

پیشتر مدیر کل دفتر اکولوژی دریایی سازمان حفاظت محیط زیست ایران اعلام کرده بود به دلیل برخی عوامل انسانی از جمله توسعه ناپایدار و صنعتی، شمار این درختان در بعضی مناطق در جنوب ایران کاهش یافته است.

ایران گرچه هنوز موفق نشده است هیچ اثر طبیعی و محیط زیستی خود را به جهان معرفی کند، اما قصد دارد پرونده شمار زیادی محوطه و منطقه حفاظت شده را تهیه و طی چندین سال آینده به یونسکو ارائه کند. این مناطق طبیعی و زیست‌محیطی عبارتند از: غار علیصدر، منطقه حفاظت شده ارسباران در آذربایجان، کوه دماوند، پارک ملی گلستان، دریاچه هامون، جنگل‌های حرا، محور طبیعی و تاریخی اصفهان، جنگل‌های هیرکانی در شمال ایران، پارک ملی خبر و پناهگاه حیات وحش روچون در استان کرمان، کویر لوت، جزیره قشم، کوهستان سبلان، چشم‌انداز طبیعی و فرهنگی رامسر و منطقه حفاظت شده توران در استان سمنان.

با این حال شماری از این مناطق در سال‌های اخیر با مشکلاتی در خصوص حفاظت روبه‌رو شده‌اند که از آن جمله می‌توان به آسیب‌های گسترده به جنگل‌های گلستان بر اثر آتش‌سوزی و دست‌اندازی و همچنین خشک شدن دریاچه هامون اشاره کرد.

در سی و پنجمین نشست کمیته میراث جهانی یونسکو، سه منطقه طبیعی و زیست‌محیطی از کشورهای دیگر به فهرست میراث جهانی اضافه شد: منطقه ساحلی نینگالو در استرالیا، جزایر اوگازاوارا در ژاپن و دریاچه‌هایی در کنیا. همچنین «وادی روم» در کشور اردن به عنوان محوطه‌ای که به‌طور مشترک دارای ارزش‌های طبیعی و فرهنگی است به ثبت رسید. به غیر از این‌ها، دو منطقه حفاظت شده در هندوراس و اندونزی در فهرست میراث طبیعی در خطر قرار گرفتند، اما منطقه حیات وحش ماناس در هندوستان به دلیل برنامه موفقیت‌آمیز حفاظتی توانست از فهرست میراث در خطر خارج شود و دوباره به میان محوطه‌های میراث طبیعی جهان بازگردد.

به غیر از این مناطق طبیعی، بیست و یک پرونده دیگر نیز در بخش میراث فرهنگی جهان توسط یونسکو به ثبت رسیدند.

شرح تصاویر:

۱ـ باغ شازده ماهان در میان کویر- منبع عکس: مهر
۲ـ جنگل‌های حرا، منبع عکس: ویکی پدیا
 

در همین زمینه:

سرو روان: مختصری در اهمیت نمادهای گیاهی در فرهنگ ایرانی

 جنگل‌های حرا میان جهانی شدن و تخریب
مرگ سروها در باغ فین کاشان