نسخه قابل چاپ

فرهاد سلمانیان - جو بایدن، معاون رئیس جمهوری آمریکا در چهل و نهمین دور کنفرانس امنیتی مونیخ برنامه ‌هسته‌ای ایران را به موضوعی محوری تبدیل کرد. به عنوان نماینده دولت آمریکا، او پیش از سخنرانی در کنفرانس از لزوم جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای و زمان رو به پایان برای امکان راه‌حل دیپلماتیک در پرونده هسته‌ای آن کشور گفت.

این مقام آمریکایی در پاسخ کتبی به پرسش‌های «زود دویچه‌‌تسایتوگ»، روزنامه پرتیراژ آلمانی، و طی نطق روز شنبه ( ۱۴ بهمن، دوم فوریه) در کنفرانس امنیتی مونیخ، پیشنهاد گفت‌وگوی مستقیم جمهوری اسلامی با آمریکا درباره برنامه هسته‌ای را مطرح کرد که غرب آن را دارای ابعاد نظامی می‌داند.

موضع‌گیری جو بایدن بار دیگر حدود امکانات آمریکا را از برخورد نظامی تا گفت‌وگوی مستقیم در رویارویی با ادامه غنی‌سازی اورانیوم از سوی حکومت ایران نشان داد. کاترین اشتون، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا نیز در کنفرانس امنیتی مونیخ مسئولان ایرانی را به گفت‌وگو در باره ‌برنامه هسته‌ای‌ با گروه ۱ + ۵ و واکنش مثبت در این زمینه فراخواند. در مقابل علی‌اکبر صالحی، وزیر امور خارجه ایران نیز روز یکشنبه ( ۱۵ بهمن، سوم فوریه) تلویحاً از پیشنهاد آمریکا برای گفت‌وگوی مستقیم استقبال کرد.

از آنجا که تصمیم‌گیری نهایی برای مذاکره با آمریکا هنوز بر عهده رهبر جمهوری اسلامی است، به نظر نمی‌رسد موضع صالحی بدون هماهنگی با سران جمهوری اسلامی بوده باشد. از طرفی مانند دفعات‌ قبل هنوز نمی‌توان اطمینانی از به نتیجه رسیدن تعارف‌های سیاسی داشت، زیرا در گذشته آمادگی ایالات متحده برای مذاکره با ایران با تعبیرهایی مانند «دست چدنی زیر دستکش مخملی» از سوی رهبر جمهوری اسلامی نیز رو‌به‌رو شده است.

چانه‌زنی‌ها بر سر مذاکرات

خبرگزاری «فرانسه» به نقل از کاترین اشتون می‌نویسد، فشارهای سیاسی و اقتصادی بر ایران اهمیت آغاز دور جدید مذاکره با گروه ۱ + ۵ را به تهران یادآوری می‌کند.

پس از مدتی اختلاف بر سر مکان و زمان برگزاری دور جدید مذاکرات‌ ایران و  غرب، خبرگزاری «رویترز» از قول وزیر خارجه ایران نوشت که برگزاری دور تازه گفت‌وگوهای هسته‌ای در روز هفتم اسفند ماه در قزاقستان به عنوان پیشنهاد مطرح شده است. یرلان ادریسف، وزیر امور خارجه قزاقستان نیز آمادگی کشورش را برای تحقق این پیشنهاد اعلام کرده است. سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه نیز پیشنهادی را مبنی بر توقف غنی‌سازی در طول برگزاری دور جدید مذاکره مطرح کرده که عملی نیست.

تاکتیک جمهوری اسلامی در مقاطعی از رویارویی با غرب بر سر برنامه هسته‌ای، افزایش تنش، چانه‌زنی و شروع گفت‌وگوی دوباره بوده است. اعلام تصمیم نصب سانتریفوژهای جدید برای افزایش سرعت غنی‌سازی در تأسیسات نطنز در آستانه دور جدید گفت‌وگوها در همین راستاست. عاملی که در این میان اغلب نادیده گرفته می‌شود، واکنش‌های غیرمنتظره اسرائیل است که وضعیت برنامه هسته‌ای ایران را با دقت تمام رصد می‌کند و اولویت دولت جدید آن نیز توقف آن ذکر شده است.

خبرگزاری رویترز روز پنج‌شنبه ۱۲ بهمن نوشته بود که ایران با فرستادن نامه‌ای به «آژانس بین‌المللی انرژی اتمی» در وین اعلام کرده که قصد دارد سانتریفوژ‌های پیشرفته‌تری برای تسریع غنی‌سازی در تأسیسات هسته‌ای نطنز نصب کند. موضوعی که با واکنش منفی اسرائیل، آمریکا و اتحادیه اروپا روبرو شد. این اعلام پیشاپیش تسریع غنی‌سازی در خلال تدارک برای دور بعدی گفت‌وگوهای هسته‌ای، نه تنها عاملی برای دستپاچگی غرب نمی‌شود، بلکه عزم طرف مقابل را برای افزایش فشارهای اقتصادی راسخ‌تر می‌کند.

هر چند این سانتریفوژها هنوز در تأسیسات مربوط نصب نشده‌اند، اما «اَسوشیتدپرس» به نقل از مارک فیتزپاتریک، کارشناس مسائل منع گسترش تسلیحات هسته‌ای از «موسسه بین‌المللی مطالعات استراتژیک» در لندن نوشت که نصب چند هزار سانتریفوژ کارآمدتر و پیشرفته‌تر عامل مهمی است که می‌تواند قابلیت دست‌یابی ایران به اورانیوم غنی‌شده‌ لازم برای تولید سلاح هسته‌ای را تسریع ‌کند.

اثر نامه جدید­­­­ ایران به آژانس

طبق گزارش‌خبرگزاری آسوشیتدپرس در حال حاضر ایران بیش از ۱۰ هزار سانتریفوژ در بخش اصلی سایت نطنز در اصفهان برای غنی‌سازی با غلظت کم‌تر از چهار درصد در اختیار دارد. در تأسیسات اتمی «فردو» در نزدیکی قم نیز نزدیک ۳۰۰۰ سانتریفوژ برای غنی‌سازی اورانیوم با غلظتی تا ۲۰ درصد وجود دارد که می‌توان با افزایش غنای مواد حاصله، ‌پیش‌زمینه تولید سلاح هسته‌ای را فراهم کرد. آزمایش سانتریفوژهای جدید به‌جای انواع قدیمی که ایران خود آن‌ها را تولید کرده بود، از بیش از دو سال قبل در تأسیسات هسته‌ای آغاز شده است.

تصمیم نصب نسل جدید سانتریفوژها در نطنز که نوعی فرار به جلو از سوی جمهوری اسلامی نیز هست، می‌تواند تنش میان اسرائیل و ایران را افزایش دهد و دور جدید گفت‌وگوهای هسته‌ای را با دشواری روبرو کند. در همین راستا بنیامین نتانیاهو که مأمور تشکیل دولت جدید اسرائیل شده، توقف برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی را اولویت خود اعلام کرده است.

گذشته از این، مقام‌های اسرائیلی این برنامه را دارای اهداف نظامی و تهدیدی علیه موجودیت خود

می‌دانند و طبق راهبرد امنیتی مناخیم بگین، نخست وزیر سابق آن کشور عمل می‌کنند که بر اساس آن کشوری عرب یا مسلمان نباید اجازه دستیابی به سلاح هسته‌ای را داشته‌باشد. اسرائیل در گذشته برای عمل به این دیدگاه از حمله نظامی پیشگیرانه به تأسیسات اتمی عراق و سوریه خودداری نکرده‌است. بنا بر این احتمال وقوع حمله‌های سایبری یا خرابکاری در صورت نصب سانتریفوژهای جدید در تأسیسات اتمی نطنز و فردو وجود دارد.

در میان‌مدت احتمال سقوط حکومت سوریه به انزوای بیشتر جمهوری اسلامی و دشواری بیشتر وضعیت منطقه‌ای ‌آن می‌انجامد. سقوط بشار اسد، رئیس جمهوری آن کشور در کنار فراهم کردن زمینه متمرکز شدن فشارهای بین‌المللی بر برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی، تا برقراری نیروی نظامی‌ توانمند، مسیری استراتژیک را نیز برای اقدام نظامی احتمالی اسرائیل علیه تأسیسات اتمی ایران با استفاده از حریم هوایی سوریه باز می‌کند.

در عین حال، مسئولان جمهوری اسلامی از پافشاری بر غنی‌سازی و خبر دادن از تسریع آن به عنوان تنها برگی استفاده می‌کنند که در برابر فشارهای غرب در دست دارند.

افزایش تنش، مقدمه مذاکره

تاکتیک جمهوری اسلامی در مقاطعی از رویارویی با غرب بر سر برنامه هسته‌ای، افزایش تنش، چانه‌زنی و شروع گفت‌وگوی دوباره بوده است. اعلام تصمیم نصب سانتریفوژهای جدید برای افزایش سرعت غنی‌سازی در تأسیسات نطنز در آستانه دور جدید گفت‌وگوها در همین راستاست. عاملی که در این میان اغلب نادیده گرفته می‌شود، واکنش‌های غیرمنتظره اسرائیل است که وضعیت برنامه هسته‌ای ایران را با دقت تمام رصد می‌کند و اولویت دولت جدید آن نیز توقف آن ذکر شده است.

از سویی سه دور قبلی گفت‌و‌گوها در استانبول، بغداد و مسکو بدون نتیجه مطلوب برای پایان دادن به کشمکش‌ها بر سر برنامه اتمی جمهوری اسلامی به پایان رسیده‌اند. با توجه به شرایط غیرعادی منطقه خاورمیانه از جمله در سوریه، حمله هوایی جدید اسرائیل به هدفی در آن کشور و وضع سیاسی تنش‌آمیز داخلی ایران در ماه‌‌های نزدیک به برگزاری انتخابات ریاست جمهوری یازدهم، به نظر نمی‌رسد اختلاف‌ها بر سر ادامه غنی‌سازی اورانیوم یا بازدید بازرسان آژانس از سایت نظامی پارچین حتی ضمن مذاکره با آمریکا، در کوتاه‌مدت به تغییری چشمگیر برسد.

با وجود پیشنهاد گفت‌وگوهای مستقیم دولت آمریکا در کنفرانس امنیتی مونیخ، تهران بر ادامه غنی‌سازی اصرار دارد. حتی با وجود گفت‌وگوی مستقیم این واقعیت تغییر چندانی نمی‌کند که چاک هیگل، فرد برگزیده اوباما برای سمت وزارت دفاع در هیئت دولت جدید آمریکا که به داشتن دیدگاه معتدل در قبال ایران شناخته شده، ‌در یکی از تازه‌ترین موضع‌گیری‌هایش ایران، پاکستان و کره‌ شمالی را «بزرگ‌ترین تهدید» برای امنیت ملی آمریکا دانست.

این موضع‌گیری نشان می‌دهد که حتی با وجود امکان گفت‌وگوی مستقیم بر سر برنامه‌هسته‌ای، در سیاست دفاعی کلان ایالات متحده، ایران همچنان به عنوان تهدیدی تعریف می‌شود که باید از جمله با تحریم‌ها و فروش سلاح به کشورهای همسایه آن مانند عربستان سعودی و تقویت ترکیه، اهرم‌های

منطقه‌ای را برای مهارش فعال و قدرتمند نگه داشت.

آسیب‌‌‌های کشمکش هسته‌ای

در تحلیل وضع فعلی برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی نمی‌توان متغیر فشار اقتصادی، با افزایش گستره تحریم‌ها، دشوارتر شدن تبادلات مالی با خارج، ایجاد مانع برای فروش نفت ایران، افت رشد اقتصادی و سقوط ارزش ریال، واحد پول ایران را از نظر دور داشت. این همان موضوعی‌ست که جو بایدن در موضع‌گیری ‌اخیرش در قبال مذاکره با ایران، با عبارت «افزایش تحریم‌های فلج‌کننده و فشار بیشتر» تهران را به آن تهدید کرده است.

در آستانه برگزاری کنفرانس امنیتی مونیخ، ‌در بازار غیررسمی تبادل ارز، بهای فروش هر دلار در عصر پنج‌شنبه، ۱۲ بهمن، ‌به بیش از ۴۰۰۰ تومان رسید که نشان‌دهنده میزان آسیب‌پذیری بازار ارز ایران در ادامه رویارویی با تشدید تحریم‌های بین‌المللی برای توقف غنی‌سازی است. با افزایش فشارهای اقتصادی امکان ناآرامی‌های داخلی نیز بیشتر می‌شود.

در آستانه برگزاری کنفرانس امنیتی مونیخ، ‌در بازار غیررسمی تبادل ارز، بهای فروش هر دلار در عصر پنج‌شنبه، ۱۲ بهمن، ‌به بیش از ۴۰۰۰ تومان رسید که نشان‌دهنده میزان آسیب‌پذیری بازار ارز ایران در ادامه رویارویی با تشدید تحریم‌های بین‌المللی برای توقف غنی‌سازی است. با افزایش فشارهای اقتصادی امکان ناآرامی‌های داخلی نیز بیشتر می‌شود.

از سوی دیگر در میان‌مدت احتمال سقوط حکومت سوریه به انزوای بیشتر جمهوری اسلامی و دشواری بیشتر وضعیت منطقه‌ای ‌آن می‌انجامد. سقوط بشار اسد، رئیس جمهوری آن کشور در کنار فراهم کردن زمینه متمرکز شدن فشارهای بین‌المللی بر برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی، تا برقراری نیروی نظامی‌ توانمند، مسیری استراتژیک را نیز برای اقدام نظامی احتمالی اسرائیل علیه تأسیسات اتمی ایران با استفاده از حریم هوایی سوریه باز می‌کند.

غرب در عین ادامه فشارهای اقتصادی و سیاسی بر جمهوری اسلامی قصد دارد تماس دیپلماتیک با تهران، در قالب گفت‌وگوهای هسته‌ای برقرار بماند و حتی به مذاکره مستقیم میان واشنگتن و تهران برسد. موضوعی که بعضی مقام‌های جمهوری اسلامی مانند علاءالدین بروجردی، رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس، در گفت‌وگو با خبرگزاری «ایسنا» آن را ناهمخوانی سیاست‌های آمریکا در قبال برنامه هسته‌ای تعبیر کرده‌اند.

غافل از این که اشاره‌های مستقیم و غیرمستقیم مقام‌های جمهوری اسلامی مانند رئیس دولت دهم

برای مذاکره رو در رو با آمریکا از یک سو و ارسال نامه به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در باره ‌ارتقای سانتریفوژهای تأسیسات نطنز از سوی دیگر، وضع تناقض‌آمیز مشابهی در سیاست‌‌های جمهوری اسلامی در مواجهه با گروه ۱ + ۵ دارند. هر چند مقام‌های ایرانی در نامه خود به آژانس زمان نصب سانتریفوژهای جدید را مشخص نکرده‌‌اند.

در مقطع فعلی، دور جدید مذاکره با قدرت‌های غربی در صورت انجام، تا زمانی که مشکل ظن تولید سلاح هسته‌ای حل و برداشت کلان مقام‌های امنیتی آمریکا از ایران به عنوان «تهدیدی علیه منافع ملی» آن کشور تغییر نکند، تأثیر چندانی بر فشارهای بین‌المللی بر جمهوری اسلامی ندارد.

تحریم‌ها و فشارهای بین‌المللی طی مدتی طولانی علیه ایران برقرار شده‌اند و حتی طی مذاکره مستقیم با آمریکا با سرعتی که مقام‌های ایرانی انتظار دارند، برطرف نمی‌شوند.