نسخه قابل چاپ

علی‌افشاری - وضعیت مخالفان سیاسی سوریه پس از نشست دوحه وارد فصل جدیدی شده است. تشکیل نهاد جدید ائتلاف ملی مهم‌ترین پسامد این نشست بود. اتحادیه عرب و کشور‌های غربی مشوق تشکیل این ائتلاف بودند. دولت آمریکا با انتقاد شدید از شورای ملی سوریه خواهان ترکیب جدیدی از مخالفان بود که بتواند ترکیبی متوازن از همه نیروهای سیاسی و بخصوص کسانی که در داخل کشور با حکومت اسد جنگ می‌کنند را در بر بگیرد.

در چنین فضایی و با افزایش واگرایی و تشتت در صفوف مخالفان، توافقی بین مخالفان ایجاد شد. گروه‌هایی که در دوحه جمع شده بودند، هم از زندانیان سابق بودند و هم چهره‌های فعال حقوق بشری. اخوان‌المسلمین سوریه، نیروهای معتدل مذهبی، مخالفان مسلح، شورای ملی سوریه، نمایندگان اقلیت‌های کرد، مسیحی و علوی در فرآیند تشکیل این ائتلاف نقش داشتند.

اما کماکان بخش‌هایی از مخالفان به این جمع نپیوستند. ائتلاف ملی به طور نسبی بزرگ‌ترین بلوک مخالفان سوریه است. شورای ملی سوریه و ارتش آزاد سوریه ستون‌های اصلی این ائتلاف هستند.

معاذ الخطیب روحانی سنی روشن‌اندیش که به تساهل مذهبی و مدارا شهرت دارد، به عنوان رئیس ائتلاف انتخاب شد. او پیش از این امام جماعت مسجد اموی در دمشق بود که چند بار به زندان افکنده شد و سرانجام در سال ۲۰۱۱ سوریه را ترک کرد. وی در بین مردم و فعالان سیاسی و مذهبی سوریه از احترام زیادی برخوردار است.

ریاض سیف به عنوان معاون وی معرفی شد. او نیز از چهره‌های حقوق بشری شاخص سوریه است که پس از تحمل چند سال حبس در سال ۲۰۱۱ از زندان آزاد شد و پس از مدتی سوریه را ترک کرد. او مدتی نیز در سوریه عضو پارلمان بود اما به دلیل اعتراضات خود، هدف برخورد امنیتی قرار گرفت.

مصطفی صباغ تاجر معروف سوری نیز به عنوان دبیر برگزیده شد. او نیز به دلیل انتقاد از بشار اسد به زندان افتاده است. سهیر الأتاسي، از فعالان مدافع حقوق زنان سوری نیز به عنوان معاون دیگر انتخاب شد. تعداد فعالان زن در ائتلاف ملی کم است و این انتخاب می‌تواند در تشویق زنان به مشارکت بیشتر در جنبش انقلابی سوریه موثر باشد.

شورای ملی سوریه نیز رهبری خود را تغییر داد. این بار جورج صبرا یک مسیحی و فعال چپ در جایگاه رهبری قرار گرفت و جایگزین عبدالباسط صیدا (از چهره‌های کرد ) شد. او نیز چند ماه پیش به‌جای برهان غلیون (روشنفکر سکولار) در این منصب قرار گرفته بود.

شورای ملی سوریه در عین حال، با پذیرش نقاط ضعف خود، انتقادات هیلاری کلینتون را رد کرد و آنها را مصداق سلب استقلال جنبش اعتراضی مردم سوریه دانست. در این مقطع این شورا می‌کوشد با اقناع دیگر مخالفان، به تقویت ائتلاف ملی بپردازد تا به چتری برای پوشش بخش‌های مختلف مخالفان سوری تبدیل شود. طرحی که ریاض سیف ارائه داده است.

تشکیل ائتلاف ملی رویداد مهمی است و می‌تواند کارزار برای پایان دادن به حکومت بشار اسد را تقویت کند، هرچند چالش‌های جدی نیز بر سر راه رهبری این شورا وجود دارد. دولت فرانسه و اتحادیه عرب این ائتلاف را به عنوان نماینده مشروع مردم سوریه و جایگزین دولت کنونی به رسمیت شناختند. فرانسه حتی پذیرفت که این اتئلاف سفیری در این کشور داشته باشد. امری که از سوی حکومت سوریه به عنوان اقدامی خصمانه تلقی شد.

ایران و روسیه نیز موضع‌ مخالفی در قبال این ائتلاف دارند. حکومت ایران تاکنون در میان کشورهای خارجی، تندترین برخورد را در بی‌اعتبار سازی این ائتلاف داشته است.

بعد از نشست سوریه، جمهوری اسلامی کنفرانسی را تحت عنوان "دوستان سوریه" برگزار کرد. در این اجلاس بخشی از نمایندگان مخالفان محافظه‌کار سوری که گروه‌هایی کوچک و گمنام هستند، به همراه نمایندگان حکومت سوریه از جمله چندین نماینده مجلس و علی حیدر، وزیر آشتی ملی شرکت دارند. معلوم نیست جایگاه این نیروها در میان اپوزیسیون سوریه چیست و آیا این گروه‌ها اصلا موجودیت خارجی دارند یا خیر.

علی حیدر از منتقدان پیشین محکومیت سوریه است که در چارچوب اصلاحات سیاسی ظاهری و ناموفق بشار اسد به عنوان وزیر آشتی ملی منصوب شد.

گروه‌های شرکت‌کننده در کنفرانس تهران عبارتند از حزب دموکراتیک اجتماعی، حزب دموکراتیک سوریه، حزب دموکراتیک لائیک، انجمن جوانان مستقل، حزب ملی اکراد، جبهه نجات ملی، انجمن پیروزی وحدت ملی و چند حزب و گروه دیگر.

شخصیت‌هایی نیز از سودان، الجزایر، ترکیه، مصر، لبنان، عراق، برزیل و زیمبابوه در اجلاس تهران شرکت دارند. بر خلاف نشست دوحه که پروژه تغییر حکومت اسد را دنبال می‌کند و مذاکره با وی را رد کرده، اجلاس تهران به دنبال راهی برای توافق و سازش حکومت سوریه و مخالفان است. البته در این طرح، حکومت سوریه دست بالا را دارد و راه‌حل‌ها در چارچوب اصلاحات از بالا دنبال می‌شود.

روسیه کماکان بر ضرورت آتش‌بس دو طرف تاکید دارد و رفتن اسد را خیال‌پردازانه به‌شمار می‌آورد.

اما چالش‌های پیش‌روی ائتلاف ملی سوریه را می‌توان در موارد زیر دسته‌بندی کرد:

مهار گروه‌های اسلام‌گرای جهادی: در ماه‌های گذشته تعدد و نفوذ گروه‌های جهادی و نزدیک به القاعده و یا مجموعه‌هایی که مسیری مشابه را طی می‌کنند، در مبارزات مردم سوریه افزایش پیدا کرده است. این مورد هم باعث نگرانی نیرو‌های دموکراسی‌خواه سوریه شده و هم غرب، منطقه و جامعه جهانی را به هراس انداخته است. علت این هراس، به خطر افتادن ثبات منطقه با گسترش فعالیت‌این گروه‌هاست. یکی از وظایف مهم ائتلاف، جلوگیری از گسترش این جریان و همچنین ممانعت از نقض حقوق بشر و اشکال ناموجه خشونت توسط گروه‌های مسلح است.

ایجاد هماهنگی بین مخالفان مسلح: یکی از مشکلات بزرگ کنونی سوریه تعداد زیاد گروه‌های مسلح، نبود هماهنگی و تعارض بین آنها، انشعاب‌ها و گسترش روند واگرایی است. این مسئله قدرت نظامی مخالفان را کاهش داده و موجب هرج و مرج و ناامنی و تحرک گروه‌های تروریستی شده است. در ائتلاف ملی، برخلاف شورای ملی سوریه، نمایندگان بخش بزرگی از مخالفان مسلح حضور دارند. این کمک می‌کند تا ائتلاف مشروعیت برای مدیریت و هدایت جنگ با حکومت بشار اسد را به دست آورد. البته هنوز هستند گرو ه‌هایی که داخل ائتلاف نیستند و اقناع و جذب آنها اولویتی برای ائتلاف فوق است.

تهیه سلاح و تجهیزات نظامی لازم: یکی از مشکلات مخالفان مسلح سوریه، کمبود سلاح و بخصوص سلاح‌های سنگین است که رویارویی آنها با ارتش سوریه را جنگی نابرابر می‌کند. نیروهای نظامی هوادار بشار اسد از جنگنده هوایی، تانک و... علیه مخالفان استفاده می‌کند. تاکنون کشورهای خارجی سلاح‌های سنگین در اختیار مخالفان قرار نداده‌اند. آنها از کمبود سلاح شکایت دارند و انتقاداتی را متوجه غرب می‌کنند.

از سوی دیگر گزارش‌های تایید نشده‌ای وجود دارد که از تامین سلاح توسط کشورهای ترکیه و عربی شامل قطر و عربستان خبر می‌دهد. اخیرا دیوید کامرون، نخست وزیر بریتانیا، خواستار تجهیز مخالفان سوری به سلاح‌های سنگین شد. امری که با مخالفت آمریکا و دیگر کشور‌های اروپایی مواجه شد. در حال حاضر ایجاد منطقه امن با نصب موشک‌های ناتو در منطقه مرزی ترکیه و سوریه مد نظر غرب است. مهم‌ترین مانع بر سر تجهیز مخالفان اسد به سلاح‌های دارای قدرت تخریبی و دفاعی بالا، نگرانی از دسترسی شورشیان و تروریست‌ها به آنهاست.

موفقیت ائتلاف مرهون تامین سلاح‌های فوق و اعمال نظارت بر چگونگی استفاده آنها است. البته روسیه و ایران در خصوص دادن سلاح‌های سنگین به مخالفان هشدار داده‌اند. این عامل می‌تواند نقشی بازدارنده ایفا کند.

کسب مشروعیت: یکی از بزرگ‌ترین مشکلات پیش روی ائتلاف ملی سوریه جلب حمایت اکثریت مردم سوریه و جمع کردن مخالفان زیر یک چتر واحد است. اگر این ائتلاف نتواند جایگاه خود در رهبری حرکت را تثبیت سازد، به سرنوشت شورای ملی سوریه دچار خواهد شد. نکته کلیدی، حضور این شورا در خاک سوریه و مدیریت تغییر در داخل است. تاکنون دولت فرانسه و اتحادیه عرب این ائتلاف را به رسمیت شناخته‌اند. اما سایر کشورهای غربی و آمریکا ضمن حمایت از آن، حاضر نشده‌اند مشروعیت نمایندگی مردم سوریه توسط ائتلاف را به رسمیت بشناسند.

مخالفت روسیه، عراق، ایران و چین و لبنان نیز وجود دارد. این شورا باید بتواند برنامه مناسبی برای پاسخ به مطالبات مردم سوریه و در نظر گرفتن تنوع قومی، زبانی و مذهبی در ترکیب رهبری خود ارائه بدهد. در این میان رفع نگرانی علوی‌های سوریه نقشی کلیدی دارد. همچنین فراگیری اولویت شورا است و گرنه حرکت‌های انشعابی و واگرایانه افزایش پیدا خواهد کرد. ارائه تصوری که سوریه آینده، متعلق به مذاهب مختلف است و هیچ مذهبی حالت مسلط ندارد نیز مسئله‌ای مهم در اعتمادسازی است.

مواجهه با کردها: کردها یکی از بخش‌های مهم ناراضیان و حامیان جنبش اعتراضی سوریه هستند اما در میان آنها یکدستی وجود ندارد. بخشی از آنها به جز اتحاد دموکراتیک ارتباط نزدیکی با پ ک ک دارند. این گروه در حال حاضر کنترل بخش‌های مهمی از کردستان سوریه را در دست دارد. آنها مدارس را در دست گرفته‌اند و آموزش صرف به زبان کردی را شروع کرده‌اند. برخی از ادارات دولتی نیز در کنترل آنها است. این گروه همچنین خواستار خودمختاری است. البته علاوه بر کشور ترکیه که نگران گسترش قدرت آنها است، نیرو‌های عرب سوریه نیز به آنها حساسیت دارند و معتقدند بشار اسد دست آنها را برای حرکت تجزیه‌طلبانه باز گذاشته تا بین مخالفان ایجاد شکاف کند.

مستقل از این قضیه بخش عمده نقاط نفت‌خیز سوریه در منطقه کردستان قرار دارد. ائتلاف در وهله نخست باید بتواند با مهار حرکت‌های تجزیه‌طلبانه، مطالبات کردها را در مجموعه سوریه یکپارچه بگنجاند و اجازه ندهد چاه‌های نفتی در کردستان سوریه نیز سرنوشتی مانند کرکوک در عراق پیدا کند. بارزانی در تلاش است تا بین مخالفان سوری و کرد‌های سوریه وحدت ایجاد کند.

حفظ استقلال: شرایط خاصی در سوریه باعث فراخنایی دخالت کشورهای خارجی شده است. هرچند حمایت‌های خارجی از اپوزیسیون سوریه در کل مثبت بوده، اما در عین حال مشکلاتی نیز برای استقلال و خود اتکائی آن ایجاد کرده است. حال ائتلاف با چالشی سخت مواجه است تا ضمن برخورداری از حمایت جامعه جهانی و کشورهای منطقه استقلال خود را حفظ کند و جلوی دخالت مخرب و رقابت کشورهای خارجی در سوریه را بگیرد.

اظهارات اخیر دولت آمریکا و تعیین تکلیف برای رهبری مردم سوریه، عدول از حوزه حمایت و دخالت آشکار در اموری است که فقط مربوط به مردم سوریه است.

غلبه بر چالش‌های فوق و مدیریت منازعات می‌تواند ائتلاف ملی سوریه را در جایگاه واقعی خود به عنوان دولت انتقالی بنشاند تا قدرت را به مردم سوریه واگذار نماید. این ائتلاف به صرف حرف، اراده گرایی و یا حمایت دولت‌های خارجی نمی‌تواند در موضع رهبری قرار گیرد، بلکه باید توانایی و لیاقت خود را در میدان عمل نشان دهد. در این صورت فاجعه انسانی سوریه که بیش از بیست ماه است جریان دارد و جان ۳۸ هزار نفر را تاکنون گرفته است، می‌تواند به پایان برسد.

عکس:

سران اپوزیسیون سوری جمع‌شده در قطر